خرسانخِرْسان، کوهی در استان کهگیلویه و بویراحمد و رودی در استان‌های فارس، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری است. ۱ - موقعیت جغرافیاییکوه خرسان/ خَرسون (بلندترین قله ح۷۴۵، ۱متر)، با جهت شمالی ـ جنوبی، در هفده کیلومتری شمال لُردگان واقع شده [۱]
فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ج۲، ص۴۲۵، ۱۳۷۹ش.
و یکی از قله‌های مهم دینار/ دِنا از کوهستان زاگرس است. [۲]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۲۶۸، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ش.
۲ - رود خرسانرود دائمی خِرسان (به طول ح۲۲۰ کیلومتر)، یکی از شاخه‌های پر آب و مهم رود کارون و از حوضه خلیج فارس و دریای عمان است [۳]
Heinz Gaube, Die sudpersische provinz Arragan/ kuh،Gluyeh von der arabischen Eroberung bis zur Safawidenzeit, Wein ۱۹۷۳، ج۱، ص۱۵۶.
[۴]
یداللّه افشین، رودخانه‌های ایران، ج۱، ص۲۶۹ـ ۲۷۰، تهران ۱۳۷۳ش.
[۵]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۲، ص۲۰۵، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ش.
[۶]
فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور، ج :۴ حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان، ج۴، ص۱۱۹، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۴ش.
(طول رود را ۱۵۰ کیلومتر ذکر کرده است).۳ - سرچشمه‌های رود خرسانرود خرسان از کوههای کِنهِ دودِه سِه (بلندترین قله ح۶۸۳، ۳ متر) حدود هجده کیلومتری شمال‌غربی اردکان (استان فارس) و ۴۳ کیلومتری جنوب شرقی یاسوج، سرچشمه می‌گیرد. [۷]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۴۵۱، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ش.
[۸]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۲، ص۲۰۵، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ش.
پس‌از دریافت رودهای ماربُر و سمیرُم/ حنا در دامنه‌های شمالی ارتفاعات دنا به روستای خرسان می‌رسد و در نزدیکی روستای دوراه، شاخه بِشار، یکی از مهم‌ترین و پرآب‌ترین شاخه‌های خود را دریافت می‌کند [۹]
۲۷۱، یداللّه افشین، ج۱، ص۲۶۹، رودخانه‌های ایران، تهران ۱۳۷۳ش.
[۱۰]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۲۶۸، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ش.
[۱۱]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۲، ص۲۰۵ـ۲۰۷، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ش.
و در حدود ۴۴ کیلومتری مغرب لردگان (استان چهارمحال و بختیاری)، در ارتفاع حدود ۷۹۰ متری به رود کارون می‌پیوندد. [۱۲]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۲، ص۲۰۵، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ش.
[۱۳]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۲، ص۲۰۷، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ش.
۴ - طول و میانگین آب دهی رود خرسانطول رود خرسان، از محل تلاقی دو شاخه ماربر و سمیرم تا محل تلاقی آن با رودخانه کارون، حدود ۱۶۰ کیلومتر است. [۱۴]
یداللّه افشین، رودخانه‌های ایران، ج۱، ص۲۶۹ـ۲۷۰، تهران ۱۳۷۳ش.
میانگین آبدهی سالیانه آن، حدود ۲۰۰، ۱میلیون مترمکعب است [۱۵]
جعفری، ج ۲، ج۱، ص۲۷۰، ص ۲۰۵، یداللّه افشین، رودخانه‌های ایران، تهران ۱۳۷۳ش.
(میانگین آبدهی سالیانه را حدود سه هزار میلیون مترمکعب ذکر کرده است).نام رود خَرسان (ماربُر) ذکر شده است. [۱۶]
فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور، ج :۴ حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان، ج۴، ص۱۱۹، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۴ش.
به نظر گوبه، [۱۷]
Heinz Gaube, Die sudpersische provinz Arragan/ kuh،Gluyeh von der arabischen Eroberung bis zur Safawidenzeit, Wein ۱۹۷۳، ج۱، ص۲۳.
رودهای خرسان، طاب/ تاب، و زیدون/ هندیجان به‌اشتباه، یک رود شناخته شده است.احتمالا در اواخر دوره ساسانی، رود خرسان، مرز طبیعی شمالی کوره اَرَّجان و منطقه عشایر زَم‌گیلویه به‌شمار می‌رفت. [۱۸]
Heinz Gaube, Die sudpersische provinz Arragan/ kuh،Gluyeh von der arabischen Eroberung bis zur Safawidenzeit, Wein ۱۹۷۳، ج۱، ص۲۴.
[۱۹]
احمد اقتداری، خوزستان و کهگیلویه و ممسنی: جغرافیای تاریخی و آثار باستانی، ج۱، ص۲۴۶، تهران ۱۳۵۹ش.
۵ - اقوال درباره خرسانمقدسی [۲۰]
مقدسی، ج۱، ص۳۹۰.
از رودی در نزدیکیِ زیز/ ریز نام برده است که به نظر شوارتس، [۲۱]
Paul Schwarz, Iran im Mittelater nach den arabischen Geographen, Hildesheim ۱۹۶۹،۱۹۷۰، ج۳، ص۱۹۹.
احتمال دارد همان خرسان باشد. به نظر گوبه، براساس نوشته ابن بلخی، [۲۲]
ابن‌بلخی، ج۱، ص۱۴۸.
خرسان مرز شمالی کوه گیلویه را تشکیل می‌داد. [۲۳]
ابن‌بلخی، ج۱، ص۸۰ـ۸۱.
فسائی، [۲۴]
حسن‌بن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۶۰۲، چاپ رستگار فسائی، تهران ۱۳۶۷ش.
[۲۵]
حسن‌بن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۶۰۵، چاپ رستگار فسائی، تهران ۱۳۶۷ش.
خرسان را از رودهای فارس به‌شمار آورده، نام آن را رودخانه خرسانِ کوه‌گیلویه ضبط کرده و عبور از آن را دشوار دانسته است. او [۲۶]
حسن‌بن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۶۰۳ـ۱۶۰۵، چاپ رستگار فسائی، تهران ۱۳۶۷ش.
اشاره می‌کند که رود بشار از ناحیه رستم ممسنی سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن به آب چشمه سرتابه، تل‌خسروی نام می‌گیرد و در آبادی دورود، به رود فلارد می‌پیوندد و خرسان نامیده می‌شود. سپس با پیوستن چندین رود به آن، به رودخانه رودبار بختیاری می‌پیوندد و رودخانه شوشتر نام می‌گیرد و در نزدیکی بندر قیر به رودخانه دزفول و سپس به شط کاران (کارون) می‌پیوندد. [۲۷]
Heinz Gaube, Die sudpersische provinz Arragan/ kuh،Gluyeh von der arabischen Eroberung bis zur Safawidenzeit, Wein ۱۹۷۳، ج۱، ص۱۵۶.
به گفته امام شوشتری، [۲۸]
محمدعلی امام شوشتری، تاریخ جغرافیائی خوزستان، ج۱، ص۳۴ـ۳۵، تهران ۱۳۳۱ش.
خرسان رود از حدود اردکان فارس سرچشمه می‌گیرد و در دامنه شرقی کوه دینار جریان دارد. در جانکی سردسیر، آب‌های لردگان و فلارد به آن می‌پیوندد و آب کارون با ریختن آب سرخون و خرسان و بازفت به آن، دو برابر می‌شود. [۲۹]
مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، ج۱، ص۷۷، تهران ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ش.
۶ - مسیر رود خرسانرود خرسان از میان شهر یاسوج، مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد، و جنوب لردگان می‌گذرد وچندین شهرستان را سیراب می‌کند. راههای اصلی بوشهر -یاسوج ـ شهرضا ـ اصفهان و یاسوج ـ شهرکرد از روی رود خرسان می‌گذرد. [۳۰]
اطلس راههای ایران، تهران: گیتاشناسی، ج۱، ص۷۰، ۱۳۸۵ش.
[۳۱]
نقشه جمهوری اسلامی ایران: براساس تقسیمات کشوری، مقیاس ۶۰۰، ۰۰۰، ۱:۱، تهران: گیتاشناسی ۱۳۸۳ش.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن‌بلخی. (۲) اطلس راههای ایران، تهران: گیتاشناسی، ۱۳۸۵ش. (۳) یداللّه افشین، رودخانه‌های ایران، تهران ۱۳۷۳ش. (۴) احمد اقتداری، خوزستان و کهگیلویه و ممسنی: جغرافیای تاریخی و آثار باستانی، تهران ۱۳۵۹ش. (۵) محمدعلی امام شوشتری، تاریخ جغرافیائی خوزستان، تهران ۱۳۳۱ش. (۶) عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ش. (۷) فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور، ج :۴ حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۴ش. (۸) فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۷۹ش. (۹) حسن‌بن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، چاپ رستگار فسائی، تهران ۱۳۶۷ش. (۱۰) مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، تهران ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ش. (۱۱) مقدسی. (۱۲) نقشه جمهوری اسلامی ایران: براساس تقسیمات کشوری، مقیاس ۶۰۰، ۰۰۰، ۱:۱، تهران: گیتاشناسی ۱۳۸۳ش. (۱۳) Heinz Gaube, Die sudpersische provinz Arragan/ kuh-Gluyeh von der arabischen Eroberung bis zur Safawidenzeit, Wein ۱۹۷۳. (۱۴) Paul Schwarz, Iran im Mittelater nach den arabischen Geographen, Hildesheim ۱۹۶۹-۱۹۷۰؛ ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خرسان»، شماره ۶۹۸۸. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|