تاجهتاجُه (عربی: وادی تاجه، انگلیسی: تاگوس)، همراه رودهای ابرو/ اِبرُه، دویره و گواذالکیویر (الوادی الکبیر)، یکی از بزرگترین رودهای شبه جزیره ایبری است. ۱ - مختصات جغرافیاییاز رشته کوه سیرانیای کوئنکا در آراگون سرچشمه می‌گیرد، در مسیری بیش از ۰۰۰، ۱ کیلومتر از دشت کاستیلیان (قشتلیون) و استرماذورا عبور کرده وارد پرتغال می‌شود و از خلیج لیسبون به اقیانوس اطلس می‌ریزد. (۷۵۱ کیلومتر مسیر آن در اسپانیا و ۲۵۵ کیلومتر در پرتغال جریان دارد) [۱]
دائره المعارف الاسلامیه، ج۴، ص۴۵۴، پانویس ۱.
۱.۱ - پل آلکانتاراجغرافیدانان مسلمان بویژه در متون راجع به شهرهای طُلَیطُله (تولدو)، طَلَبیره (تالاورا)، شَنتَرین (سانتارم) و اشبونه (لیسبون) به این رود اشاره کرده اند؛ بیشتر آنان از پلی متعلق به زمانهای قدیم نام می‌برند که در طلیطله در بخش پایین این رود قرار داشته و احتمالاً همان پل آلکانتارا (القنطره) است. [۲]
حمداللّه مستوفی، نزهه القلوب، ج۱، ص۲۱۳.
این رود را از لحاظ بزرگی مانند دجله ذکر کرده است. حِمیَری [۳]
محمد بن عبداللّه حمیری، کتاب الرّوض المعطار فی خبر الاقطار، ج۱، ص۱۲۷.
تاجه را از رودهای مشهور جهان ، که از وسط شهر طلیطله می‌گذرد، ذکر کرده و به پل مستحکم و عظیمی بر روی آن در نزدیک طلیطله اشاره کرده است. ادریسی [۴]
محمد بن محمد ادریسی، کتاب نزهه المشتاق فی اختراق الا´فاق، ج۲، ص۵۵۱.
از آسیابهایی در مسیر این رود و نیز از دستگاهی یاد می‌کند که مخصوص هدایت آب به درون یک آبراه بوده است. (او از شهر تاجه نیز در این منطقه نام برده است) [۵]
محمد بن محمد ادریسی، کتاب نزهه المشتاق فی اختراق الا´فاق، ج۱، ص۲۰۵.
۲ - محدوده دار الاسلامبا فتوحات مسلمانان در قرن اول، تاجه در محدوده «دارالاسلام» قرار گرفت. به مدت دو قرن، مشخصه سرزمینهای اطراف این رود، استقرار قبایل متعدد بربر در نواحی کوهستانی سراسر مناطق علیا و وسطای آن (مَصموده، نَفْزَه، هَوّاره، مِکناسه و غیره) بود. در پایان این دوره، قلمروی که عملاً در تصرف مسلمانان بود، حدوداً از محل رشته کوههای ناهمواری آغاز می‌شد که تاجه را از حوضه دویره جدا می‌کرد. اما احتمالاً در مقابل خود وادی تاجه ــ جایی که در مرزهای میانی وپایینی برای دفاع از قلمرو مسلمانان، یعنی شنترین، القنطره، نفزه و بویژه طلبیره و طلیطله، ردیفی از دژ بنا شده بود ــ جمعیت متراکم ثابتی وجود نداشته است. مکانهای دیگری ــ که اخیراً در حفاریهای باستان شناسان کشف شده است ــ وجود این ردیف دژها را تأیید می‌کند؛ برای مثال، شهر واسکوس (نفزه متون عربی ؟) که از طلبیره رینه چندان دور نیست و ویرانه هایش بیش از شش هکتار وسعت دارد و دیوار عظیمی از سنگِ تراش داده آن را محصور کرده است. اما استحکاماتی نیز در مناطق روستایی مسیر تاجه (کاستروس، الیجه/ آلیخا، اسپجل و غیره) وجود دارد که معماری آن‌ها از تصرف احتمالی بربرها خبر می‌دهد. در نواحی شمالیتر، میان تاجه و رشته کوهها، مکانهای مرتفعی مانند کوریا بر سرزمینی اشراف داشتند که در آن‌جا عده اندکی از قبایل بربر احتمالاً نیمه بدوی در فضای نسبتاً وسیعی پراکنده بودند. در مقابل تصویری که لوی ـ پرووانسال در تاریخ اسپانیای مسلمان از مرزهایی که از قرطبه بر آن‌ها نظارت می‌شد و وضع اداری خوبی داشت، ترسیم می‌کند، تاریخ نویسان جدیدی همچون ادواردو مانثانو تصویری از زندگی بربرها یا جمعیت بومی پیش روی قرار می‌دهند که مدتها خارج از سلطه شاهان آستوریاس ـ لئون و امیران قرطبه بوده اند. این قلمروهای نسبتاً مستقل از قدرت مرکزی، عملاً تحت حاکمیت خاندانهای محلی بودند. قرطبه حکومت این خاندانها را ــ که اغلب بربرهایی از ذوالنونیان و بنو رزین بودند ــ صرفاً به رسمیت می‌شناخت اما به‌طور رسمی تفویض نمی‌کرد. ۲.۱ - پایتخت مرز مرکزیطلیطله تا زمانی که خلیفه اموی عبدالرحمان سوم (الناصر) تصمیم گرفت که فعالیتهای خود را به مکانی نزدیکتر به مراکز عملیات در شهر مدینه سالم انتقال دهد، پایتخت مرز مرکزی بود. اما پس از این‌که آلفونسو ششم قشتاله ای (کاستیلی) در ۴۷۸/۱۰۸۵ طلیطله را تصرف کرد، درنهایت، دستیابی به تاجه مواضع مسلمانان و مسیحیان را تثبیت کرد؛ بخش غربی رودخانه در قلمرو اسلام ماند. در پرتغال جدید و استرماذورا، شنترین مسلمان در مقابل لیریای مسیحی قرار گرفت و کوریا با شلمنقه (سالامانکا) روبرو شد، با وجود این هریک لشکرهایی در ساحل دیگر رود داشتند؛ از سوی دیگر، بخش بالای رود در طلیطله بعد از نیم قرن مبارزه شدید برای تسلط بر مسیر تاجه یا دفاع از آن، این بار حقیقتاً مسلمانان را از مسیحیان جدا ساخت. پیروزی مسیحیان در لاس ناواس د تولوسا در ۶۰۹/۱۲۱۲ حاکی از غلبه نهایی پادشاهیهای مسیحی بر مسیر رود، گشوده شدن دروازه های اندلس بر لشکریان آن‌ها و تثبیت مرز در نواحی جنوبی شبه جزیره ایبری است. ۳ - فهرست منابع(۱) محمد بن محمد ادریسی، کتاب نزهه المشتاق فی اختراق الا´فاق، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیّه، بی تا. (۲) حمداللّه مستوفی، نزهه القلوب. (۳) محمد بن عبداللّه حمیری، کتاب الرّوض المعطار فی خبر الاقطار، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۸۴. (۴) دائره المعارف الاسلامیه، بیروت: دارالفکر، ۱۹۳۳. (۵) J Gautier-Dalchإ، "Islam et chrإtientإ en Espagne au XII e siهcle"، in Hespإris، XLVII (۱۹۵۹)، ۱۸۳-۲۱۷. (۶) P Guichard، Structures sociales `` orientales et `` occidenta lesdans l'Espagne musulmane، Paris ۱۹۷۷. (۷) R Izquierdo Benito، Ciudad hispanomusulmana `` vascos ''، Madrid ۱۹۹۴. (۸) E Lإvi-Provenµal، Histoire de l'Espagne musulmane، new ed، Leiden-Paris ۱۹۵۰-۱۹۵۳. (۹) E Manzano Moreno، La frontera de al-Andalus en إpoca de los Omeyas، CSIC Madrid ۱۹۹۱. (۱۰) S Martinez Lillo، "Arquitectura militar de ؤmbito rural de la Marca Media (al-t ¢h ¢ag ¢h ¢r al-awsat ¤) Antecedentes y evoluciئn"، in Boletصn de arqueologصa medieval، IV (۱۹۹۰)، ۱۳۵-۱۷۱. (۱۱) J Vallvإ Bermejo، La divisiئn territorial de la Espan a musulmana، CSIC Madrid ۱۹۸۶. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاجه»، شماره۳۰۴۱. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|