بروجبرجهای آسمان را بروج گویند. فهرست مندرجات۲ - تعریف برج ۳ - واژه برج در عربی ۳.۱ - وجه اشتراک معانی ۴ - منشأ واژه بروج ۵ - برج در عبری ۶ - تقسیم آسمان به برج‌ها ۷ - مدار ماه و ستارگان ۸ - اسامی صورت‌های فلکی ۹ - بروج دوازده‌گانه در عرب ۱۰ - واژه بروج در قرآن ۱۱ - سوره بروج ۱۱.۱ - تفسیر بروج در آیه ۱۱.۱.۱ - برج‌های آسمان ۱۱.۱.۲ - برج‌های دوازده‌گانه ۱۱.۱.۳ - برای اثبات وحدانیت ۱۱.۱.۴ - ستارگان درخشان ۱۱.۱.۵ - اشکال به نام‌گذاری‌ها ۱۱.۱.۶ - قصرهای آسمان ۱۱.۱.۷ - تفسیرهای دیگر ۱۱.۱.۸ - موجودات زنده در ستارگان ۱۲ - پانویس ۱۳ - منبع ۱ - برج در فارسی و عربیواژه برج در فارسی و عربی مشترک و در فارسی میانه نیز وجود داشته است. [۱]
فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ص۱۹۶، «برج».
۲ - تعریف برجبنای مرتفع، استوار و قلعه مانند را برج گویند؛ [۲]
لغت نامه، ج۳، ص۳۹۱۹، «برج».
همچنین به هریک از ۱۲ خانه فرضی خورشید (منطقة البروج)، برج اطلاق می‌شود. [۳]
لغت نامه، ج۳، ص۳۹۲۰.
۳ - واژه برج در عربیاین واژه در عربی، در معانی گوناگونی مانند دژ، کاخ [۵]
کشاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۳۲۰.
، ستاره بزرگ و درخشان [۷]
کشاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۳۲۰.
، گشادی چشم ، فاصله میان دو ابرو به کار رفته است. ۳.۱ - وجه اشتراک معانیوجه اشتراک همه این معانی را می‌توان ظهور و ارتفاع دانست. ۴ - منشأ واژه بروجواژهشناسان معاصر آن را از اصلی یونانی ـ رومی دانسته‌اند که از طریق سریانی یا آرامی به عربی راه یافته است. [۱۳]
فرهنگ تطبیقی عربی، ج۱، ص۵۸.
[۱۴]
تفسیر الالفاظ الدخیله، ص۸، «برج».
؛ همچنین احتمال داده‌اند که واژه‌ای سریانی و اصطلاحی نظامی بوده که رومیان آن را در شام و عربستان رواج داده‌اند و از آنجا وارد گویش‌های آرامی و سپس عربستان جنوبی شده است. [۱۵]
واژه‌های دخیل، ص۱۴۰ـ۱۴۱.
۵ - برج در عبریاین لفظ در عبری هم به معنای منزل‌گاه است و برای منازل آفتاب به کار می‌رفته که اشاره به ۱۲ برج منطقة البروج است و در یهودا، مظهر عبادت بت‌پرستانه بوده‌است. [۱۶]
قاموس کتاب مقدس، ص۱۷۵.
۶ - تقسیم آسمان به برجهاتقسیم آسمان به برج‌ها، نخستین بار در بین النهرین و اواخر دوره بابلی انجام گرفته و از آنجا به یونان راه یافته است. [۱۷]
لغت‌نامه، ج۳، ص۴۰۳۵، «بروج».
در یونان باستان مسیر ظاهری حرکت خورشید بین ستارگان در یک سال به ۱۲ قسمت مساوی (برج) تقسیم می‌شده است. هر برج را نیز با صورت فلکی محاذی آن که غالباً نشان حیوانی بوده، می‌خواندند و از این‌رو، دایرة البروج، در یونانی به دایره حیوانات تعبیر شده است. [۱۸]
Britanica: zodiac
۷ - مدار ماه و ستارگانمدارهای ماه و ستارگان نیز تقریباً با دایرة البروج هم صفحه‌اند و ماه و سیارات همواره در میان برج‌ها دیده می‌شوند، بدین سبب برج‌ها از عوامل اصلی احکام نجوم و طالع بینی هستند. [۱۹]
رسائل اخوان الصفا، ج۴، ص۳۳۶ـ۳۳۷.
۸ - اسامی صورت‌های فلکینام صورت‌های فلکی منطقة البروج که از نقطه اعتدال بهاری در مشرق آغاز می‌شوند، بدین ترتیب است: حَمَل، ثَور، جَوزاء (بروج ربیعیّه)، سَرَطان، اَسَد، سُنبُله (بروج صَیفیّه)، میزان، عقرب، قوس (بروج خَریفیّه)، جَدْی، دَلو، حُوت (بروج شَتَویّه). [۲۰]
کشاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۳۲۰.
[۲۱]
رسائل اخوان الصفا، ج۴، ص۳۴۱.
[۲۲]
لغت‌نامه، ج۳، ص۳۹۲۰.
۹ - بروج دوازده‌گانه در عرببرخی معتقدند بروج دوازده گانه برای عرب جاهلی ناشناخته بود، زیرا آنها در علم هیئت پیشرفته نبودند تا نیازی به ثبت و شناسایی بروج و سیر سیارات در آن داشته باشند. [۲۳]
تاریخ نجوم اسلامی، ص۱۴۰.
ولی به اعتقاد برخی دیگر نشانه‌هایی بر آشنایی آنان با آسمان و برج‌های آن وجود دارد، به ویژه اینکه آنان با یهودیان شبه جزیره و مسیحیان در ارتباط بودند و از دانش‌های آنان استفاده می‌کردند. [۲۵]
بلوغ الارب، ج۳، ص۲۲۳ـ۲۶۱.
۱۰ - واژه بروج در قرآنواژه بروج (جمع برج) ۴ بار در قرآن آمده است و جز یک بار که به معنای دژ و قلعه است، [۲۶]
جامع‌البیان، مج۴، ج۵، ص۲۳۶.
[۲۷]
زاد المسیر، ج۲، ص۱۵۶.
معنای عام ستاره یا برج‌های آسمان دارد.البته برخی، بروج در هر ۴ آیه را به معنای دژ و قلعه برای دفاع از چیزی دانسته‌اند که مورد اول مربوط به دژهای زمینی برای دفاع در برابر دشمنان و سه مورد دیگر مربوط به جایگاه ستارگان است که دژهایی آسمانی برای دفع شیاطین هستند. آیات ۱۶ ـ ۱۷ حجر/۱۵ قرینه‌ای بر تفسیر بروج به دژهای آسمانی شمرده شده است. [۳۶]
جامع البیان، مج۴، ج۵، ص۲۳۶.
۱۱ - سوره بروجنام هشتاد و پنجمین سوره قرآن هم بروج است که در نخستین آیه آن خداوند به آسمان دارای برج‌ها سوگند یاد کرده است: «والسَّماءِ ذاتِ البُروج». ۱۱.۱ - تفسیر بروج در آیهتفاسیر مختلفی از بروج در آیه یاد شده، عنوان گشته است. ۱۱.۱.۱ - برج‌های آسمانبرخی نیز در تفسیر حرکت خورشید به سوی قرارگاهش در آیه ۳۸ یس/۳۶ به گونه‌ای به برج‌های آسمان اشاره داشته‌اند. ۱۱.۱.۲ - برج‌های دوازدهگانهدستهای از مفسران، بروج را اشاره به برج‌های دوازده‌گانه پنداشته‌اند. ۱۱.۱.۳ - برای اثبات وحدانیتبرخی از ایشان بر این عقیده‌اند که آشنایی عرب با نظام حرکت خورشید در میان برج‌ها و حساب سال از روی آن، سبب شده است که خداوند بر اثبات وحدانیت خود از شکوه و زیبایی برج‌های آسمان سخن گوید. [۴۷]
التحریر والتنویر، ج۱۴، ص۲۸ـ۲۹.
«و‌لَقَد جَعَلنا فِی‌السَّماءِ بُروجـًا و زَیَّنّـها لِلنّـظِرین». ۱۱.۱.۴ - ستارگان درخشاناما دیگران بروج در قرآن را به معنای ستارگان درخشان آسمان دانسته‌اند. [۴۹]
جامع البیان، مج۸، ج۱۴، ص۱۹.
[۵۰]
جامع البیان، مج۱۱، ج۱۹، ص۳۹.
۱۱.۱.۵ - اشکال به نامگذاریهابرخی بر این سخن دلیل آورده‌اند که این‌گونه تصورات درباره هیئت آسمان و ستاره‌ها، سال‌ها پس از نزول آیات به فرهنگ مسلمانان راه یافت [۵۳]
پرتوی از قرآن، ج۳۰، ص۳۰۳.
و افزون بر آن، بروج دوازده‌گانه یونانی، بروجی اعتباری‌اند که یونانیان قدیم، نام آنها را از نام‌های خدایان خود گرفته‌اند؛ [۵۴]
احسن الحدیث، ج۱۲، ص۱۶۳.
[۵۵]
دائرة المعارف القرن العشرین، ج۲، ص۹۸.
[۵۶]
قاموس قرآن، ج۱، ص۱۷۶.
بنابراین، اصطلاح و نام‌گذاری خاص بروج بر این مجموعه ستارگان خاص باید از همان تعبیر قرآنی گرفته شده باشد؛ نه آن‌که این آیه را بر آن نظرهای هیئتی تطبیق کنیم. [۵۷]
پرتوی از قرآن، ج۳۰، ص۳۰۳.
۱۱.۱.۶ - قصرهای آسماناقوال دیگری هم در این زمینه وجود دارد؛ برخی مراد از بروج را قصرهای آسمان دانسته‌اند که از طلای سرخ و زبرجد سبز و نقره سفید و گوهر و مروارید ساخته شده و جایگاه عبادت فرشتگان در آسمان‌هاست، چنان‌که مساجد، عبادت‌گاه انسان‌ها در زمین است. [۵۸]
جامع‌البیان، مج۸، ج۱۴، ص۱۹.
[۵۹]
جامع‌البیان، مج۱۱، ج۱۹، ص۳۸.
[۶۰]
زاد‌المسیر، ج۴، ص۳۸۷.
[۶۱]
البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۰۵.
۱۱.۱.۷ - تفسیرهای دیگرجایگاه ستارگان [۶۲]
تفسیر ماوردی، ج۴، ص۱۵۳.
[۶۳]
مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۰۷.
، درهای آسمان [۶۴]
البصائر، ج۵۴، ص۱۳.
، ۱۲ امام معصوم، آب و ریگ [۶۷]
جامع البیان، مج۱۵، ص۳۰، ص۱۶۰.
و همچنین درجات آسمانِ روح انسان [۶۸]
بیان السعاده، ج۴، ص۲۴۳.
از دیگر تفسیرها و تأویل‌ها در این زمینه است. ۱۱.۱.۸ - موجودات زنده در ستارگانتفسیر دیگری نیز با توجه به معنای لغوی برج ارائه شده، مبنی بر اینکه ساختمان‌هایی با برج و باروهایی عظیم و فروزان در ستارگان وجود دارد که اشاره‌ای ضمنی به وجود نوعی ساکن و نگهبان در آنهاست. [۶۹]
پرتوی از قرآن، ج۳۰، ص۳۰۶.
۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدانشنامه موضوعی قرآن. رده‌های این صفحه : نجوم
|