باسیانباسیان، شهری کهن در خوزستان، نزدیک خلیج فارس که امروزه اثری از آن برجای نمانده است؛ در این مقاله به پیشینه تاریخی آن بصورت مختصر اشاره می‌شود. ۱ - بیوگرافی و تاریخچهباسیان، شهری کهن در خوزستان، نزدیک خلیج فارس که امروزه اثری از آن برجای نمانده است. ۱.۱ - نظریات جغرافی‌نگاران اسلامیجغرافینگاران اسلامی از این محل با عنوان‌های بلد، مدینه، شهرک و قریه یاد کرده‌اند. [۱]
مسعودی علی، مروج الذهب، ج۲، ص۲۸، به کوشش شارل پلا، بیروت، ۱۹۶۶م.
[۴]
حدود العالم، به کوشش منوچهر ستوده، ج۱، ص۱۳۷، تهران، ۱۳۴۰ش.
۱.۱.۱ - اصطخریاصطخری در نقشه خوزستان باسیان را در جوار شهرهای دورق و حصن مهدی ترسیم کرده است. [۶]
اصطخری ابراهیم، الاقالیم، ج۱، ص۵۴، چ تصویری، به کوشش مولر، گوتا، ۱۸۳۹م.
[۷]
اصطخری ابراهیم، الاقالیم، ج۱، ص۵۵، چ تصویری، به کوشش مولر، گوتا، ۱۸۳۹م.
[۸]
ابن حوقل محمد، صورة الارض، ج۲، ص۲۴۹، به کوشش کرامرس، لیدن، ۱۹۳۹م.
به نوشته همو باسیان شهر متوسط و آبادی بوده که رودی آن را به دو نیمه تقسیم می‌کرده است. از باسیان تا حصن مهدی دو منزل راه بوده که رفت و آمد مردم به آن از طریق آب انجام می‌شده است. از دورق به باسیان نیز راه آبی وجود داشته که از راه خشکی آسان‌تر و بهتر بوده است. اصطخری در ذکر مسافات، خان مردویه را میان دورق و باسیان یاد می‌کند. ۱.۱.۲ - ابن حوقل و ابو الفداابن حوقل، یاقوت و ابو الفدا [۱۳]
ابوالفدا، تقویم البلدان، ج۱، ص ۳۱۲، به کوشش رنو و دوسلان، پاریس، ۱۸۴۰م.
نیز وصف کوتاهی از باسیان دارند.۱.۱.۳ - ابودلفهمچنین ابودلف به شاخه‌ای بزرگ از رود وادی الاعظم (آب شوشتر)، اشاره می‌کند که پس از عبور از میانه شهر شوشتر از طریق باسیان به دریا می‌ریزد. [۱۴]
ابودلف مسعر، الرسالة الثانیة، ج۱، ص۹۲-۹۳، به کوشش پ بولگاکف و دیگران، قاهره، ۱۹۷۰م.
[۱۵]
حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، ج۱، ص۲۱۵، به کوشش گ لسترنج، لیدن، ۱۳۳۱ق/ ۱۹۱۳م.
[۱۶]
اقتداری احمد، دیارشهریاران، ج۱، ص۶۶۳، تهران، ۱۳۵۳ش.
به نظر می‌رسد این همان رودی باشد که مؤلف حدود العالم آن را شاخه رود شوشتر دانسته که باسیان، خان مردونه (خان مردویه) و دورق را تا به حد رام اورمزد (رام هرمز) آبیاری می‌کرده است. [۱۷]
حدود العالم، به کوشش منوچهر ستوده، ج۱، ص ۴۶، تهران، ۱۳۴۰ش.
در سده ۴ق/۱۰م بیشتر آب‌های باتلاقی جنوب خوزستان توسط نهر‌هایی به طرف دورق جریان یافته، در باسیان به خلیج فارس می‌پیوست [۱۸]
Strange، G، ج۱، ص۲۴۲، The Lands of the Eastern Caliphate، London، ۱۹۶۶.
جزیره دورقستان در نزدیکی باسیان قرار داشت و لنگرگاه کشتی‌هایی بود که از هند عازم ایران بودند. [۱۹]
یاقوت، بلدان، ج۲، ص۶۲۰.
۱.۲ - بهبود بن عبدالوهاببر باسیان حاکمانی حکومت می‌کردند که به آنها اشاره می‌شود. در ۲۶۷ق/۸۸۱م بهبود بن عبدالوهاب بر شهرهای فَنْدم و باسیان و توابع آنها که بین اهواز و فارس قرار داشت، حکومت می‌کرد. ۱.۳ - وقوع جنگ در باسیانجنگ بین عضدالدوله دیلمی (د ۳۷۲ق/۹۸۲م) با بختیار در ۱۱ ذیقعده ۳۶۶/ اول ژوئیه ۹۷۷ در محل باسیان واقع شد. در این نبرد بختیار مجروح و منهزم گشت و به همراه برادر و وزیرش (ابن بقیه) به «مطارا» فرار کرد. لشکر او نیز پریشان و پراکنده گردید. ۱.۴ - شهر بوزی بجای باسیانچنین می‌نماید که در زمان حاضر بزیه یا بوزیه یا بوزی (با ۲۲۶، ۲نفر جمعیت در شهرستان شادگان) به جای شهر کهن باسیان ایجاد شده است. [۲۴]
امام شوشتری محمدعلی، تاریخ جغرافیایی خوزستان، ج۱، ص۲۶۳-۲۶۴، تهران، ۱۳۳۱ش.
[۲۵]
اقتداری احمد، خوزستان و کهگیلویه و ممسنی، ج۱، ص۶۷۴- ۶۷۵، تهران، ۱۳۵۹ش.
[۲۶]
فرهنگ جغرافیایی ایران آبادی‌ها، استان ششم، ج۶، ص۶۱، دایره جغرافیایی ستادارتش، تهران، ۱۳۳۰ش.
[۲۷]
سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ش، شناسنامه آبادی‌های کشور، ج۱، ص۲، شهرستان شادگان، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۲۸]
مینورسکی و، حواشی و تعلیقات بر حدود العالم، ج۱، ص۵۰-۵۱، ترجمه میرحسین شاه، کابل، ۱۳۴۲ش.
۲ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، الکامل. (۲) ابن حوقل محمد، صورةالارض، به کوشش کرامرس، لیدن، ۱۹۳۹م. (۳) ابودلف مسعر، الرسالة الثانیة، به کوشش پ بولگاکف و دیگران، قاهره، ۱۹۷۰م. (۴) ابوعلی مسکویه احمد، تجارب الامم، قاهره، ۱۳۳۳ق/۱۹۱۵م. (۵) ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش رنو و دوسلان، پاریس، ۱۸۴۰م. (۶) اصطخری ابراهیم، الاقالیم، چ تصویری، به کوشش مولر، گوتا، ۱۸۳۹م. (۷) اصطخری ابراهیم، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۲۷م. (۸) اقتداری احمد، خوزستان و کهگیلویه و ممسنی، تهران، ۱۳۵۹ش. (۹) اقتداری احمد، دیارشهریاران، تهران، ۱۳۵۳ش. (۱۰) امام شوشتری محمدعلی، تاریخ جغرافیایی خوزستان، تهران، ۱۳۳۱ش. (۱۱) حدود العالم، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، ۱۳۴۰ش. (۱۲) حمدالله مستوفی، نزهةالقلوب، به کوشش گ لسترنج، لیدن، ۱۳۳۱ق/ ۱۹۱۳م. (۱۳) سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵ش، شناسنامه آبادی‌های کشور، شهرستان شادگان، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش. (۱۴) طبری، تاریخ. (۱۵) فرهنگ جغرافیایی ایران آبادی‌ها، استان ششم، دایره جغرافیایی ستادارتش، تهران، ۱۳۳۰ش. (۱۶) قزوینی زکریا، آثار البلاد، بیروت، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م. (۱۷) مسعودی علی، مروج الذهب، به کوشش شارل پلا، بیروت، ۱۹۶۶م. (۱۸) مقدسی محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م. (۱۹) مینورسکی و، حواشی و تعلیقات بر حدود العالم، ترجمه میرحسین شاه، کابل، ۱۳۴۲ش. (۲۰) یاقوت، بلدان. (۲۱) Strange، G، The Lands of the Eastern Caliphate، London، ۱۹۶۶. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۴۳۵۵، برگرفته از مقاله «باسیان». رده‌های این صفحه : استان خوزستان | تاریخ ایران | جغرافیای ایران | شهرهای استان خوزستان | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|