ابنجماعهاِبْنِ جَماعه، عنوان خاندانی شافعی مذهب که در سده‌های ۷- ۹ق/۱۳- ۱۵م (دوره حکومت ممالیک) در مصر و شام عهده‌دار مناصبی بودند. فهرست مندرجات۲ - مشاهیر این خاندان ۲.۱ - بدرالدین ابوعبدالله محمد بن ابراهیم ۲.۱.۱ - شیوخ و اساتید ۲.۱.۲ - مقام علمی ۲.۱.۳ - تدریس ۲.۱.۴ - شاگردان ۲.۱.۵ - مقامهای اجتماعی و مذهبی ۲.۱.۶ - استعفا از مناصب ۲.۱.۷ - اشعار ۲.۱.۸ - آثار چاپی ۲.۱.۹ - آثار خطی ۲.۲ - عبدالعزیز بن محمد ۲.۲.۱ - اساتید ۲.۲.۲ - فراگیری حدیث ۲.۲.۳ - مراتب علمی ۲.۲.۴ - مقامات اجتماعی و مذهبی ۲.۲.۵ - درگذشت ۲.۲.۶ - آثار ۲.۳ - ابراهیم بن عبدالرحیم بن محمد ۲.۳.۱ - تحصیلات ۲.۳.۲ - خطابت بیت‌المقدس ۲.۳.۳ - تدریس ۲.۳.۴ - مقامات اجتماعی ۲.۳.۵ - وفات ۲.۳.۶ - آثار ۲.۴ - محمد بن ابی بکر ۲.۴.۱ - تحصیل و استماع حدیث ۲.۴.۲ - شاگردان ۲.۴.۳ - عدم معاشرت با مردم و سلطان ۲.۴.۴ - وفات ۲.۴.۵ - آثار ۲.۵ - اسماعیل بن ابراهیم ۲.۶ - محمد بن ابراهیم ۲.۶.۱ - تحصیل و احادیث ۲.۶.۲ - تدریس ۲.۶.۳ - کناره‌گیری از مردم ۲.۶.۴ - شاگردان و راویان ۲.۶.۵ - آثار ۳ - فهرست منابع ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - معرفی خاندان ابنجماعهاین خاندان در اصل از حماه سوریه بودند و نسب خود را به قبیله کنانه ساکن عربستان می‌رساندند. از زندگی نیای بزرگ این خاندان که سعدالله نام داشته، اطلاعی در دست نیست، ولی برادر وی ابوالفتح نصرالله از صوفیان پرشور و شیخ طریقت بوده و کسانی از اعضای خانواده از جمله برادرزاده‌اش ابراهیم بن سعدالله از دست وی خرقه گرفته‌اند. ابراهیم که خود نیز از صوفیان برجسته و شیخ طریقت بود در ۵۹۶ق/۱۲۰۰م در حماه تولد یافت و در کودکی یتیم شد و پس از چندی برای تحصیل علم راهی دمشق گردید و در آنجا نزد ابومنصور ابن عساکر فقه آموخت و شغل نه چندان مهمی نیز به دست آورد و به عنوان معلم و واعظ به کار پرداخت. در ۶۷۵ق/۱۲۷۶م در اواخر حکومت الظاهر بیبرس (د ۶۷۶ق) به قصد زیارت به بیت‌المقدس رفت و در آنجا مدتی اقامت گزید. وی نخستین فرد خاندان است که به این دیار آمد و آل خطیب امروزی در بیت‌المقدس از اعقاب اویند. [۳]
دباغ، مصطفی مراد، ج۱، ص۱۹۲، الموجز فی تاریخ‌الدول الاسلامیة، بیروت، ۱۹۸۰م.
ابراهیم در همان سال ورود بدانجا درگذشت. از این خاندان فقهای بزرگ و معتبر و عالمانی برجسته برخاستند که به مقامات عالی چون قاضی القضاة شافعیان در مصر و شام دست یافتند و از این راه به شهرت و ثروت رسیدند. اعقاب این خاندان به سه شاخه مصر، دمشق و بیت‌المقدس تقسیم شد که شاخه مصری آن مهم‌ترین این شاخه‌هاست، چنانکه در دوره ممالیک مناصب مهمی را بر عهده داشتند و در فاصله سالهای ۶۹۰ تا ۷۸۵ق/۱۲۹۱ تا ۱۳۸۳م مدت ۶۱ سال امر قضا در اختیار آنان بود.۲ - مشاهیر این خاندان۲.۱ - بدرالدین ابوعبدالله محمد بن ابراهیمبدرالدین ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن سعد الله بن جماعه ابن علی بن جماعه (۶۳۹ -۷۳۳ق/۱۲۴۱-۱۳۳۳م)، فقیه شافعی ، محدث و قاضی القضاة حموی مصری می‌باشد. وی در شهر حماه [۵]
صفدی، نکت الهمیان، ج۱، ص۲۳۵، به کوشش احمد زکی‌بک، قاهره، ۱۳۲۹ق/ ۱۹۱۱م.
زاده شد.وی مقدمات علوم و حدیث را در زادگاه خویش فراگرفت. در ۶۵۰ق نزد شیخ الشیوخ عبدالعزیز بن محمد انصاری در حماه [۶]
صفدی، نکت الهمیان، ج۱، ص۲۳۵، به کوشش احمد زکی‌بک، قاهره، ۱۳۲۹ق/ ۱۹۱۱م.
[۷]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۷۷، نسخه عکسی موجود در مرکز.
به آموختن قرائت و حدیث پرداخت [۸]
برزالی، قاسم، ج۱، ص۳۴۴، مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
و نیز نزد پدر خود ابراهیم بن سعدالله و ابوطاهر ابراهیم بن هبة الله بن مسلم بارزی و چند تن دیگر از عالمان حماه [۹]
برزالی، قاسم، ج۱، ص۹۸، مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۱۰]
برزالی، قاسم، ج۱، ص۱۳۴، مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۱۱]
برزالی، قاسم، ج۱، ص۲۵۵، مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
حدیث شنید، سپس برای ادامه تحصیل به مصر، دمشق و بیت المقدس و دیگر جایها سفر کرد. وی در فاصله سالهای ۶۶۱ -۶۶۷ق در مصر از مشایخ آن دیار دانش آموخت، [۱۲]
سبکی، عبدالوهاب، ج۵، ص۲۳۰، طبقات الشافعیة، قاهره، ۱۳۲۴ق.
نحو را نزد ابن مالک فرا گرفت، اما در بیش‌تر دانش‌ها از شیخ تقی‌الدین ابن رزین بهره یافت. [۱۳]
اسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم، ج۱، ص۳۸۶-۳۸۷، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م.
در ۶۶۸ق در بلبیس نزد ابوالخیر فضل بن علی بن نصر انصاری خزرجی، در ۶۷۰ق در دمشق از ابوالمعالی اسعد بن مظفر و در ۶۷۳ق از ابواسحاق ابراهیم ابن علی بن احمد واسطی حنبلی و در ۶۷۳ق از ابواسحاق ابراهیم بن علی بن احمد واسطی حنبلی و در ۶۷۹ق از ابوالذکاء عبدالمنعم بن یحیی زهری نابلسی در بیت‌المقدس و جمع بسیاری از علمای دیگر استماع حدیث کرد. [۱۴]
برزالی، قاسم، ج۱، ص۱۱۶، مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۱۵]
برزالی، قاسم، ج۱، ص۱۲۲، مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۱۶]
برزالی، قاسم، ج۱، ص۱۹۷، مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۱۷]
برزالی، قاسم، ج۱، ص۳۶۷، مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۱۸]
برزالی، قاسم، ج۲، ص۴۵۸، مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۲.۱.۱ - شیوخ و اساتیدشیوخ و اساتید وی را شاگردش قاسم بن محمد برزالی در کتابی به نام مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه جمع آوری کرده که شمار آنان به ۷۴ تن می‌رسد. علاوه بر خود ابن جماعه، شخصی به نام معشرانی نیز کتابی درباره شیوخ او نوشته است. [۱۹]
کتانی، عبدالحی، ج۲، ص۶۳۹، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
۲.۱.۲ - مقام علمیاو به علم حدیث عنایت بسیار داشته و در تفسیر و فقه نیز صاحب اطلاع بوده و به دیگر علوم و فنون نیز آشنایی داشته است. [۲۰]
ذهبی، محمد، ج۴، ص۹۶، ذیول العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
ابن جماعه در اوایل عمر خود به دادن فتوی پرداخت. فتاوای او را بر محیی‌الدین نووی عرضه کردند و او وی را ستود. [۲۱]
اسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم، ج۱، ص۳۸۷، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م.
۲.۱.۳ - تدریسابن جماعه در ۶۸۱ق نخستین بار در مدرسه قیمریه در دمشق به تدریس پرداخت [۲۲]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۷۹، نسخه عکسی موجود در مرکز.
[۲۳]
نعیمی، عبدالقادر، ج۱، ص۴۴۳، الدارس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
و پس از آن در مدارس مختلف شام و مصر چون غزالیه، عادلیه، ناصریه و کاملیه تدریس کرد [۲۴]
ابن وردی، زین‌الدین عمر، ج۲، ص۴۲۹، تتمة المختصر، به کوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
[۲۶]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۵، ص۵، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۲۷]
نعیمی، عبدالقادر، ج۱، ص۴۲۲، الدارس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
و به گفته صفدی به عنوان شیخ الشیوخ مدارس شام منصوب شد. [۲۸]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۸۰، نسخه عکسی موجود در مرکز.
۲.۱.۴ - شاگردانابن جماعه در خلال سال‌ها تدریس در مدارس و اماکن مختلف شاگردان بسیاری را آموزش داد و تربیت کرد که سلامی [۲۹]
سلامی، محمد، ج۱، ص۱۴۶، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
[۳۰]
سلامی، محمد، ج۱، ص۱۷۳، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
[۳۱]
سلامی، محمد، ج۱، ص۱۷۴، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
و ابن جزری [۳۲]
ابن جزری، محمد، ج۲، ص۲۴۶، غایة النهایة، به کوشش برگشترسر، بیروت، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
و نباهی [۳۳]
نباهی مالقی، ابوالحسن، ج۱، ص۱۶۷- ۱۶۸، تاریخ قضاة اندلس، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م.
نام عده‌ای از آنان را یاد کرده‌اند، اما از برجسته‌ترین شاگردان وی صفدی است [۳۴]
صفدی، نکت الهمیان، ج۱، ص۲۳۵، به کوشش احمد زکی‌بک، قاهره، ۱۳۲۹ق/ ۱۹۱۱م.
که در ۷۲۸ق/۱۳۲۷م در مصر از وی استماع حدیث کرده است و نیز سبکی [۳۵]
سبکی، عبدالوهاب، ج۵، ص۲۳۰، طبقات الشافعیة، قاهره، ۱۳۲۴ق.
که از او حدیث شنیده است.۲.۱.۵ - مقامهای اجتماعی و مذهبیابراهیم گذشته از اشتغالات علمی بسیاری که داشت، مهم‌ترین مسأله در زندگی وی انتصاب به مقامهای مهم اجتماعی و مذهبی است. به نوشته صفدی [۳۶]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۷۹، نسخه عکسی موجود در مرکز.
او در شوال ۶۸۷ق نخستین بار به عنوان خطیب و قاضی بیت‌المقدس انتخاب شد، در حالی که به تصریح ابن فرات [۳۷]
ابن فرات، محمد بن عبدالرحیم، ج۸، ص۷۱، تاریخ، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۳۶م.
در آن هنگام ساکن دمشق بود. با برکناری قاضی القضاة شافعی مصر در ۶۹۰ق او از قدس به مصر فراخوانده شد و به عنوان قاضی القضاة آنجا نیز انتخاب گردید. [۳۸]
صفدی، نکت الهمیان، ج۱، ص۲۳۵، به کوشش احمد زکی‌بک، قاهره، ۱۳۲۹ق/ ۱۹۱۱م.
[۳۹]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۷۹، نسخه عکسی موجود در مرکز.
اما با کشته شدن ملک اشرف و دستگیری ابن سلعوس در اوایل ۶۹۳ق ابن جماعه نیز از این سمت برکنار شد. [۴۰]
صفدی، ج۸، ص۱۷۹، اعیان العصر، نسخه عکسی موجود در مرکز.
[۴۱]
اسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم، ج۱، ص۳۸۷، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م.
با درگذشت قاضی القضاة شام، شهاب الدین محمد بن خُوَیّی در ۶۹۳ق، ابن جماعه به قاضی القضاتی شام منصوب و راهی دمشق شد و علاوه بر این مقام، تدریس و نظارت بر اوقاف را نیز بر عهده گرفت. [۴۲]
اسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم، ج۱، ص۳۸۷، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م.
در ۶۹۴ق از جانب ملک زین‌الدین کتبغا به امامت و خطابت جامع اموی نیز برگزیده شد، [۴۳]
ابن فرات، محمد بن عبدالرحیم، ج۸، ص۱۹۸، تاریخ، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۳۶م.
اما در ۶۹۶ق از قاضی القضاتی شام برکنار شد و به تدریس و امامت و خطابت جامع اموی اکتفا کرد. [۴۴]
ابن فرات، محمد بن عبدالرحیم، ج۸، ص۲۳۱، تاریخ، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۳۶م.
در ۷۰۲ق بار دیگر به قاضی القضاتی مصر به جای ابن دقیق العید انتخاب شد و تا ۷۰۹ق در این سمت باقی بود. [۴۵]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۸۰، نسخه عکسی موجود در مرکز.
به گفته اسنوی [۴۶]
اسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم، ج۱، ص۳۸۷، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م.
او تا اوایل ۷۱۰ق این سمت را برعهده داشت. وی در ۷۰۸ق خطابت جامع قلعة الجبل را نیز به دست آورد [۴۷]
مقریزی، احمد، ج۲ (۱)، ص۴۳، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۴۱م.
، و در ۷۱۱ق برای بار سوم به قاضی القضاتی مصر رسید [۴۸]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۸۰، نسخه عکسی موجود در مرکز.
و در ۷۱۲ق امامت و خطابت جامع ناصری را نیز عهده‌دار شد. [۴۹]
ابن دقماق، ابراهیم، ج۱، ص۷۶، الانتصار لواسطة عقد الامصار، بیروت، دارالا¸فاق الجدیده.
۲.۱.۶ - استعفا از مناصبدر ۷۲۷ ق به علت از دست دادن قدرت بینایی [۵۰]
دواداری، ابوبکر، ج۹، ص۳۲۲، کنزالدرر، به کوشش هانس روبرت رویمر، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
و به قولی بر اثر کم شدن شنوایی [۵۱]
ابن وردی، زین‌الدین عمر، ج۲، ص۴۲۹، تتمة المختصر، به کوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
از سمت خویش استعفا کرد. وی در اواخر تصدی مقام قضا حقوق و مستمری از جانب حکومت دریافت نمی‌کرد. [۵۲]
صفدی، نکت الهمیان، ج۱، ص۲۳۵، به کوشش احمد زکی‌بک، قاهره، ۱۳۲۹ق/ ۱۹۱۱م.
پس از کناره‌گیری وی سلطان برای او هر ماه هزار درهم مقرری تعیین کرد، و ابن جماعه مدت ۶ سال آخر عمر را در منزل خویش خلوت گزید، اما مردم برای استفاده و استماع حدیث به نزد وی می‌شتافتند. [۵۳]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۷۸، نسخه عکسی موجود در مرکز.
[۵۴]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۷۹، نسخه عکسی موجود در مرکز.
[۵۵]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۸۰، نسخه عکسی موجود در مرکز.
۲.۱.۷ - اشعارابن جماعه اشعاری نیز داشته که ابیاتی از آن را صفدی [۵۶]
صفدی، نکت الهمیان، ج۱، ص۲۳۶، به کوشش احمد زکی‌بک، قاهره، ۱۳۲۹ق/ ۱۹۱۱م.
[۵۷]
صفدی، اعیان العصر، ج۸، ص۱۸۱-۱۸۲، نسخه عکسی موجود در مرکز.
و ابن وردی [۵۸]
ابن وردی، زین‌الدین عمر، ج۲، ص۴۲۹، تتمة المختصر، به کوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
و سبکی [۵۹]
سبکی، عبدالوهاب، ج۵، ص۲۳۱- ۲۳۲، طبقات الشافعیة، قاهره، ۱۳۲۴ق.
آورده‌اند. او در ۹۴ سالگی در مصر درگذشت و در قرافه مصر [۶۰]
ذهبی، محمد، ج۲، ص۱۸۲، دول الاسلام، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۵ق.
[۶۱]
سبکی، عبدالوهاب، ج۵، ص۲۳۰، طبقات الشافعیة، قاهره، ۱۳۲۴ق.
در کنار قبر شافعی [۶۲]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۵، ص۷، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
به خاک سپرده شد.۲.۱.۸ - آثار چاپیوی در تفسیر ، حدیث ، فقه ، اصول ، نحو و جز آن تصنیفاتی داشته [۶۳]
صفدی، ج۸، ص۱۸۱، اعیان العصر، نسخه عکسی موجود در مرکز.
و علیمی بسیاری از آن‌ها را نام برده است.۱. تذکرة السامع و المتکلم فی آداب العالم و المتعلم، نخست در حیدرآباد دکن (۱۳۵۳ق) و سپس به کوشش محمد هاشم ندوی در قاهره (۱۳۵۴ق) چاپ شده است. ۲. شرح الکافیة، که شرحی است مختصر بر کتاب کافیة ابن حاجب در نحو. ابن جماعه را نمی‌توان از صاحبان مکاتب معروف نحوی به شمار آورد، زیرا در این کتاب تقریباً آرای خاص و مفاهیم جدید نمی‌یابیم او در مقایسه با نحویان معاصرش همچون ابن مالک و ابن رزین ابتکارات چندانی ندارد. [۶۵]
عبدالمجید، محمد عبدالنبی، ج۱، ص۵۴ – ۵۸، مقدمه بر شرح الکافیة، (ابن جماعه در همین مآخذ).
[۶۶]
عبدالمجید، محمد عبدالنبی، ج۱، ص۶۵، مقدمه بر شرح الکافیة، (ابن جماعه در همین مآخذ).
[۶۷]
عبدالمجید، محمد عبدالنبی، ج۱، ص۶۶، مقدمه بر شرح الکافیة، (ابن جماعه در همین مآخذ).
او این شرح را در دمشق در ذیقعده ۶۷۰ به پایان برده است، [۶۸]
ابن جماعه، محمد، ج۱، ص۵۱۸، شرح الکافیة، به کوشش محمد عبدالنبی عبدالمجید، قاهره، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.
این کتاب به کوشش محمد عبدالنبی عبدالمجید در قاهره (۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م) منتشر شده است.۳. مقصد النبیه فی شرح خطبة التنبیه، که گویا شرح خطبة التنبیه فی الفقه علی مذهب الشافعی ابو اسحاق شیرازی است و به کوشش محیی‌الدین نووی در قاهره (۱۹۵۱م) به چاپ رسیده است. ۴. المنهل الروی فی مختصر علوم الحدیث النبوی، تلخیصی است از کتاب علوم الحدیث با مقدمه ابن صلاح که ابن جماعه آن را تهذیب و تبویب کرده و گاه فوایدی نیز بر آن افزوده است. این کتاب به کوشش محیی‌الدین عبدالرحمان رمضان در ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م نخستین بار در مجله معهد المخطوطات العربیه و سپس در ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م جداگانه در دمشق چاپ و منتشر شده است. ۲.۱.۹ - آثار خطی۱. تحریر الاحکام فی تدبیر اهل الاسلام، یا (جیش الاسلام)، در دارالکتب مصر، [۶۹]
سید، خطی، ج۱، ص۱۲۸.
لایپزیگ، وین و مختصری از آن نیز در برلین، موجود است.۲. غررالبیان لمبهمات القرآن، موجود در کتابخانه‌های محمودیه مدینه ، [۷۰]
کحاله، عمررضا، ج۱، ص۱۲۱، المنتخب من مخطوطات المدینة المنورة، دمشق، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
اوقاف موصل ، [۷۱]
احمد، سالم عبدالرزاق، ج۴، ص۳۴، فهرس مخطوطات مکتبة الاوقاف العامة فی الموصل، بغداد، ۱۳۹۷ق/ ۱۹۷۷م.
چستربیتی، آستان قدس [۷۲]
آستان قدس، فهرست، ج۱۱، ص۶۴۸.
و مرعشی. [۷۳]
مرعشی، خطی، ج۱۲، ص۲۵۹.
۲.۲ - عبدالعزیز بن محمدعزالدین ابوعمر عبدالعزیز بن محمد (۶۹۴ -۷۶۷ق/۱۲۹۴- ۱۳۶۶م)، فقیه، محدث و قاضی القضاة شافعی مصری می‌باشد. او در دمشق زاده شد. [۷۴]
اسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم، ج۱، ص۳۸۸، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م.
۲.۲.۱ - اساتیدوی نزد ابوحفص عمر بن قواس، ابوالفضل احمد بن عساکر، [۷۵]
سلامی، محمد، ج۲، ص۳۰۶، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
عزالدین اسماعیل بن عمر فرّاء و حسن بن علی خلال دانش آموخت [۷۶]
فاسی، محمد، ج۵، ص۴۵۷، العقد الثمین، به کوشش فؤاد سید، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
و نزد پدر خود و جمال‌الدین ابن وجیزی به آموختن فقه پرداخت و کتاب‌های زیادی را نیز بدون استاد مطالعه کرد. [۷۷]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۳۶، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
۲.۲.۲ - فراگیری حدیثاز آنجا که اشتیاق بسیار به فراگیری حدیث داشت، به چندین شهر مهم از جمله: مکه ، مدینه و قاهره [۷۸]
حسینی، محمد بن علی، ج۱، ص۴۲، ذیل تذکرة الحفاظ، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
سفر کرد و در قاهره از ابوالمعالی ابرقوهی، محمد بن حسین فوی، شرف‌الدین دمیاطی و حسن کردی، در اسکندریه از ابن مخلوف و در مکه از ابواسحاق ابراهیم بن محمد رضی طبری استماع حدیث کرد. [۷۹]
سلامی، محمد، ج۲، ص۳۰۶-۳۰۷، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
[۸۰]
فاسی، محمد، ج۵، ص۴۵۸، العقد الثمین، به کوشش فؤاد سید، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
شماری از علمای بغداد ، قاهره، دمشق، نابلس و غرب ( غرناطه ) به وی اجازه روایت داده‌اند که فاسی [۸۱]
فاسی، محمد، ج۵، ص۴۵۷- ۴۵۸، العقد الثمین، به کوشش فؤاد سید، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
نام آنان را ذکر کرده و نوشته است که شیوخ وی متجاوز از ۳۰۰، ۱تن بوده‌اند.۲.۲.۳ - مراتب علمیاو پس از این دوره پرتلاش کسب علم و کوشش در فراگیری به نقل حدیث و صدور فتوی پرداخت. در ۷۱۴ق/۱۳۱۴م کار تدریس را آغاز کرد [۸۲]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۳۶، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
و تا پایان عمر آن را ادامه داد. [۸۳]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۳، ص۱۷۷، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
او در زاویه خشابیه در قاهره، در جامع ابن طولون و دارالحدیث کاملیه و غیر آن نیز به تدریس می‌پرداخت، [۸۴]
فاسی، محمد، ج۵، ص۴۵۸، العقد الثمین، به کوشش فؤاد سید، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
اما در ۷۳۸ق/۱۳۳۷م کار تدریس در دارالحدیث کاملیه را به دوست خود عمادالدین دمیاطی واگذار کرد. او را در حدیث برتر از فقه دانسته‌اند. [۸۶]
سیوطی، حسن المحاضرة، ج۱، ص۳۵۹، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
از میان شاگردان و راویان او می‌توان از ابوالمحاسن حسینی دمشقی [۸۷]
حسینی، محمد بن علی، ج۱، ص۴۲، ذیل تذکرة الحفاظ، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
محمد بن احمدسبکی و تاج‌الدین‌عبدالوهاب سبکی [۸۸]
سبکی، عبدالوهاب، ج۲، ص۱۲۵، طبقات الشافعیة، قاهره، ۱۳۲۴ق.
[۸۹]
سبکی، عبدالوهاب، ج۲، ص۱۴۱، طبقات الشافعیة، قاهره، ۱۳۲۴ق.
نام برد. ذهبی (د ۷۴۸ق/۱۳۴۷م) که حدود ۲۰ سال پیش از ابن جماعه درگذشته است، در کتاب معجم المختص نوشته که از ابن جماعه حدیث شنیده، چنانکه ابن جماعه نیز از وی استماع حدیث کرده است. [۹۰]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۳۷، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
۲.۲.۴ - مقامات اجتماعی و مذهبیابن جماعه علاوه بر مراتب علمی به مقامات اجتماعی و مذهبی نیز دست یافت. او در ربیع‌الاخر ۷۳۱ق به وکالت سلطان و نظارت جامع ابن طولون و مدرسه ناصریه رسید. در ۷۳۲ق با سلطان مصر برای گزاردن حج به مکه شتافت و در ۷۳۷ق به عنوان وکیل بیت‌المال منصوب گردید [۹۳]
ابن کثیر، البدایة، ج۱۴، ص۱۷۷.
و به نیابت از پدرش خطیب جامع الجدید [۹۴]
محمد بن علی، قضاة دمشق، به کوشش صلاح‌الدین منجد، دمشق، ۱۹۵۶م.
شد و سمت نظارت اوقاف را بر عهده گرفت و در جمادی الاخر ۷۳۸ق [۹۵]
اسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم، ج۱، ص۳۸۹، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م.
و یا در ۷۳۹ق به قاضی القضاتی مصر دست یافت. [۹۶]
حسینی، محمد بن علی، ج۱، ص۴۲، ذیل تذکرة الحفاظ، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
او بعد از انتصاب به این مقام قضاتی را که با دادن رشوه به مقامی رسیده بودند، از کار برکنار کرد [۹۷]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۳، ص۱۷۷- ۱۷۸، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
و این کار او موجب تحریک برخی بر ضد وی شد، چنانکه به گفته مقریزی [۹۸]
مقریزی، احمد، ج۲ (۳)، ص۶۲۴، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۴۱م.
در ۷۴۳ق دشمنانش نزد سلطان ناصرالدین حسن از او سعایت کردند که ابن جماعه نزدیکان خویش را بر اوقاف مسلط ساخته است و حقوق مردم به آنان نمی‌رسد. اما ظاهراً این سعایت‌ها اثری نکرد، زیرا وی در ۷۴۹ق/۱۳۴۸م هنوز در سمت خود باقی بود و در ۷۵۳ و ۷۵۴ق وی در رکاب سلطان به سفر حج رفت [۱۰۰]
ابن کثیر، البدایة، ج۱۴، ص۲۲۵.
[۱۰۱]
مقریزی، احمد، ج۲(۳)، ص۹۰۳، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۴۱م.
، وی در ۷۵۹م مدتی کوتاه از این سمت برکنار شد و ابن عقیل به جای او نشست، اما پس از ۸۰ روز دوباره به قاضی القضاتی منصوب شد. سرانجام پس از ۲۹ سال [۱۰۲]
ابن تغری بردی، یوسف، ج۱۱، ص۹۰، النجوم.
خود او در جمادی‌الاول ۷۶۶ق از این مقام کناره‌گیری کرد با اینکه امیر یلبغا خود به خانه ابن جماعه رفت و بر بازگشت وی بسیار تأکید کرد، اما ابن جماعه نپذیرفت و حتی از معرفی کسی به جای خود نیز سرباز زد. [۱۰۳]
اسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم، ج۱، ص۳۸۹-۳۹۰، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م.
[۱۰۴]
فاسی، محمد، ج۵، ص۵۴۸، العقد الثمین، به کوشش فؤاد سید، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
به گفته ابن ملقن وی شیخ طریقت بود و به شاگردان خود خرقه می‌داد و خود نیز از پدرش خرقه گرفته بود.۲.۲.۵ - درگذشتابن جماعه پس از کناره‌گیری از مقام خود به زیارت خانه خدا رفت و در مکه اقامت گزید. پس از چندی برای زیارت قبر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌اله به مدینه رفت، ولی اندکی بعد به مکه بازگشت [۱۰۵]
اسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم، ج۱، ص۳۹۰، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م.
و در همان‌جا درگذشت. [۱۰۶]
سلامی، محمد، ج۱، ص۳۰۵-۳۰۶، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
بعضی درگذشت وی را در ۷۶۸ق/۱۳۶۷م و در قاهره نوشته‌اند [۱۰۷]
ابن قنفذ، احمد بن حسن، ج۱، ص۳۶۶، الوفیات، به کوشش عادل نویهض، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
که درست به نظر نمی‌رسد.۲.۲.۶ - آثاربرخی از آثار وی به صورت نسخ خطی در کتابخانه‌های جهان باقی مانده، از جمله: ۱. روضة النبیه فی شرح التنبیه، شرحی است بر التنبیه ابواسحاق شیرازی که نسخه‌ای از آن در کتابخانه دانشگاه ییل موجود است. ۲ و ۳. اثری در سیره نبوی که از بررسی فهارس نسخ خطی چنین برمی‌آید که وی دو اثر در این زمینه با عناوین المختصر الکبیر و المختصر الصغیر داشته است. از المختصر الکبیر نسخه‌هایی در دارالکتب مصر، [۱۰۸]
دارالکتب، خطی، ج۸، ص۲۲۷.
اوقاف بغداد، [۱۰۹]
طلس، محمد اسعد، ج۱، ص۵۴، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
اسکوریال و توپکاپی و غیر آن، و از المختصر الصغیر نسخه‌هایی در کتابخانه‌های موزة بریتانیا، دانشگاه پرینستون، خدیویه [۱۱۰]
خدیویه، فهرست، ج۷، ص۱۸۱.
و غیر آن موجود است.۲.۳ - ابراهیم بن عبدالرحیم بن محمدبرهان الدین ابواسحاق ابراهیم بن عبدالرحیم بن محمد (۷۲۵-۷۹۰ق/۱۳۲۵- ۱۳۸۸م)، محدث، قاضی القضاة، خطیب و فقیه شافعی می‌باشد. ابن تغری بردی در المنهل [۱۱۱]
ابن تغری بردی، یوسف، ج۱، ص۷۸، المنهل الصافی، به کوشش نبیل محمد عبدالعزیز، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م.
و در النجوم [۱۱۲]
ابن تغری بردی، یوسف، ج۱، ص۳۱۴، النجوم.
نام پدر او را عبدالرحمان نیز نوشته است. او در قاهره متولد شد و به دلایلی که معلوم نیست، به نوشته ابن قاضی شهبه [۱۱۳]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۲۴۸، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
[۱۱۴]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۸۸، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
در همان اوان زندگی به دمشق رفت و در مِزّه (دهکده‌ای در نزدیکی دمشق) زیر نظر نزدیکان خویش پرورش یافت و در ۷۴۰ق به فراگیری حدیث آغاز کرد.۲.۳.۱ - تحصیلاتوی در مصر از جد خویش محمد بن ابراهیم، پدرش عبدالرحیم، عمویش عبدالعزیز، علی بن عمر الوانی، یوسف دلاصی، ابونعیم اسعردی و دیگران دانش آموخت. سپس برای تکمیل معلومات خود به شام رفت و از علمای بزرگ آن دیار مانند: ابن تمام، محیی بن فضل الله و زینب بنت کمال و دیگران استماع کرد و ملازمت یوسف بن عبدالرحمان مزی و شمس‌الدین ذهبی را اختیار کرد و از آن‌ها بهره برد. [۱۱۶]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۸۸، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۱۱۷]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۲۴۸، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
[۱۱۸]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۲۴۹، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
[۱۱۹]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۱، ص۴۱، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۱۲۰]
ابن طولون، محمد بن علی، ج۱، ص۱۱۳، قضاة دمشق، به کوشش صلاح‌الدین منجد، دمشق، ۱۹۵۶م.
۲.۳.۲ - خطابت بیتالمقدسوی سپس به بیت‌المقدس رفت و پس از درگذشت پدرش در ۷۳۹ق در حالی که هنوز عمری از وی نگذشته بود خطابت بیت‌المقدس به نام او نوشته شد، اما مدتی شخص دیگری به نیابت از او مباشر این عمل بود و پس از چندی خود او در حالی که هنوز هم خردسال بود، عهده‌دار این مقام شد. [۱۲۱]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۸۸، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۱۲۲]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۱، ص۴۱، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
۲.۱.۳ - تدریسپس از درگذشت صلاح‌الدین ابن کیکلدی به تدریس در مدرسه صلاحیه پرداخت [۱۲۳]
نعیمی، عبدالقادر، ج۱، ص۶۳، الدارس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
و بعدها در مدارس غزالیه، عادلیه، اتابکیه، رواحیه، دارالحدیث اشرفیه در مصر و شام نیز تدریس کرد. [۱۲۴]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۳۰، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
از شاگردان وی در منابع چندان سخنی نرفته است.۲.۳.۴ - مقامات اجتماعیابن جماعه همگام با اشتغالات علمی به مقامات مهم دیوانی و قضایی نیز رسید. در ۷۷۳ق/۱۳۷۱م پس از برکناری ابوالبقاء بهاءالدین سبکی شافعی از قاضی القضاتی مصر با اشاره امیر ناصرالدین آقبغا و تصویب ملک اشرف شعبان سلطان مصر و شام در حالی که خطیب بیت‌المقدس بود، به مصر فراخوانده شد و به قاضی القضاتی آنجا منصوب گردید و ۵ سال و چند ماه در زمان ملک اشرف و ۱۰ ماه از حکومت فرزند او منصور عهده‌دار این مقام بود [۱۲۵]
ابن فرات، محمد بن عبدالرحیم، ج۹(۱)، ص۳۹، تاریخ، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۳۶م.
[۱۲۶]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۲۴۹، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
ولی در شعبان ۷۷۷ [۱۲۷]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۸۹، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
و یا در ۷۷۹ق [۱۲۸]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۳۰، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
از این مقام استعفا کرد و به قدس بازگشت و در آنجا همچنان به کار خطابت پرداخت و بار دیگر در صفر ۷۸۱ [۱۲۹]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۵، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
به قاضی القضاتی مصر منصوب گردید و نظارت بر اوقاف را نیز بر عهده گرفت. پس از ۳ سال که در این مقام بود، در ۷۸۴ق بر اثر برخوردی که بین او و امیر برقوق پیش آمد استعفا کرد و به بیت‌المقدس بازگشت و به تدریس و خطابت پرداخت. در ۷۸۵ق به قاضی‌القضاتی شام منصوب شد [۱۳۰]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۸۰، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
[۱۳۱]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۳۰، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
[۱۳۲]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۲۴۹، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
و در ۷۸۶ق به عنوان شیخ الشیوخ دمشق نیز انتخاب گردید. [۱۳۳]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۸۹، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
۲.۳.۵ - وفاتوی سرانجام در دمشق درگذشت و در آرامگاه خاندان خویش در مزه به خاک سپرده شد. [۱۳۴]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۱۹۰، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۱۳۵]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۲۵۱، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
ابوالعباس ابن عطار تألیفی با عنوان قطع الناظر بالبرهان الحاضر را در ستایش وی داشته است. [۱۳۶]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۴۳۵، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
۲.۲.۶ - آثار۱. الفوائد القدسیه و الفرائد العطریه، شامل مطالبی درباره قرآن ، اذکار و جز آن که نسخه‌ای از آن در برلین (آلوارت) موجود است؛ ۲. نصیحة فی ذم الغنا و استماعه. [۱۳۷]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۴۳۵، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
هذا (جواب) سؤال سأله شخص من الفقراء، شامل جواب سؤالی درباره حکم سماع . [۱۳۸]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۴۳۵، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
در مورد برخی آثار منسوب به وی به ابن قاضی شهبه [۱۳۹]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۳، ص۲۵۱، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
مراجعه شود.۲.۴ - محمد بن ابی بکرعزالدین ابوعبدالله محمد بن ابی بکر بن عبدالعزیز (۷۵۹- ۸۱۹ق/۱۳۵۸-۱۴۱۶م)، عالم شافعی می‌باشد. تاریخ تولد وی را ۷۴۷ق [۱۴۰]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۷، ص۲۴۰، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
و ۷۴۹ق [۱۴۱]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۴، ص۶۱، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
نیز نوشته‌اند، ولی خود او در کتاب ضوء الشمس که در شرح حال خود نوشته، تصریح کرده که در ۷۵۹ق در بندر یَنبُع زاده شده است. [۱۴۲]
سیوطی، بغیة الوعاة، ج۱، ص۶۳، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۱۴۳]
مقریزی، احمد، ج۴(۱)، ص۳۷۷-۳۷۸، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۴۱م.
۲.۴.۱ - تحصیل و استماع حدیثاو در قاهره، دمشق و دیگر جاها به تحصیل و استماع حدیث پرداخت و از بزرگانی چون ابن خلدون ، تاج‌الدین سبکی ، و بهاءالدین سبکی و جز آنان بهره برد. [۱۴۴]
سیوطی، بغیة الوعاة، ج۱، ص۶۳، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۱۴۵]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۴، ص۶۱، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۱۴۶]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۷، ص۲۴۰، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
جماعتی از علما و شیوخ مصر و شام به او اجازه روایت حدیث داده‌اند که از آن میان به شهاب الدین مرداوی می‌توان اشاره کرد. [۱۴۷]
سخاوی، عبدالرحمان، ج۷، ص۱۷۲، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۱۴۸]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۴، ص۶۱، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
او گرایش زیادی به علوم معقول داشت و در این رشته از متبحرترین افراد روزگار خود بود. [۱۴۹]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۷، ص۲۴۰، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
۲.۱.۴ - شاگرداناز شاگردان او جمال الدین طیمانی، محمد بن ابی بکر مرجانی و محمد بن عبدالدائم عسقلانی را می‌توان نام برد. [۱۵۰]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۴، ص۶۲، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۱۵۱]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۴، ص۱۲۸، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۱۵۲]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۴، ص۱۳۱، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
ابن حجر [۱۵۳]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۷، ص۲۴۲، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
تصریح کرده که از وی دانش آموخته و از ۷۹۰ق تا پایان زندگی ابن جماعه ملازم وی بوده است. سیوطی شمار دیگری از شاگردان وی را نام برده است. [۱۵۴]
سیوطی، بغیة الوعاة، ج۱، ص۶۶، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
۲.۴.۳ - عدم معاشرت با مردم و سلطانابن جماعه با همه دانش گسترده‌ای که داشت، هیچ منصب و مقامی را در دوران عمر خود نپذیرفت و با مردم معاشرتی نداشت [۱۵۵]
مقریزی، احمد، ج۴(۱)، ص۳۷۸، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۴۱م.
. با اینکه سلطان وقت در حق وی بخشش بسیار می‌کرد، اما ابن جماعه رغبتی به هم نشینی با وی نشان نمی‌داد. [۱۵۶]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۷، ص۲۴۲، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
۲.۳.۵ - وفاتوی بر اثر ابتلا به بیماری طاعون در مصر درگذشت. [۱۵۷]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۴، ص۲۴۳، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
۲.۲.۶ - آثارابن جماعه دارای آثار بسیاری است و شمار آن‌ها را متجاوز از ۲۰۰ [۱۵۸]
ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، ج۴، ص۶۲، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
و حتی نزدیک به هزار یاد کرده‌اند، [۱۵۹]
سیوطی، حسن المحاضرة، ج۱، ص۵۴۸، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
اما او خود کمتر به تألیف و تصنیف مستقل پرداخته و آثار وی معمولاً حاشیه یا شرح یا تلخیص کتب دیگران است. [۱۶۰]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۷، ص۲۴۱، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
[۱۶۱]
سیوطی، بغیة الوعاة، ج۱، ص۶۴، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
آثار چاپی: ۱. التبیین فی شرح الاربعین النوویه، که در قاهره (۱۳۳۲ق/۱۹۳۸م) چاپ و منتشر شده است. ۲. حاشیه علی شرح الجاربردی علی الشافیه، که همراه با مجموعه‌ای در علم صرف در آستانه (استانبول، ۱۳۱۰ق/۱۸۹۲م) به چاپ رسیده است. ۳. زوال الترح فی شرح منظومه ابن فرح، در علم مصطلح الحدیث که به کوشش فلیشر در لیدن (۱۸۹۵م) به نام ابن عبدالهادی مقدسی انتشار یافته، به وی نیز نسبت داده شده است. [۱۶۲]
سرکیس، چاپی، ج۱، ص۱۶۷.
آثار خطی: ۱. ایضاح المبهم من لامیة العجم، که در کتابخانه‌های کوپریلی [۱۶۳]
کوپریلی، خطی، ج۲، ص۵۴۸.
و سوهاج [۱۶۴]
الفهرس التمهیدی، قاهره، ج۱، ص۳۱۲، ۱۹۴۸م.
موجود است.۲. حاشیه علی شرح العقائد النسفیة از تفتازانی. [۱۶۵]
کوپریلی، خطی، ج۳، ص۹۶.
۳. درج المعالی فی شرح بدء الامالی، در علم کلام و عقاید . [۱۶۶]
کوپریلی، خطی، ج۲، ص۲۴۹.
[۱۶۷]
ازهریه، خطی، ج۳، ص۱۸۹.
۴. النفحات السریه و لطائف العلوم الخفیه. [۱۶۸]
خدیویه، فهرست، ج۵، ص۳۷۴.
۲.۵ - اسماعیل بن ابراهیمعمادالدین ابوالفداء اسماعیل بن ابراهیم بن عبدالله بن محمد (۸۲۵ -۸۶۱ق/۱۴۲۲-۱۴۵۷م)، عالم شافعی می‌باشد. از زندگی وی آگاهی چندانی نداریم، جز اینکه نوشته‌اند وی در بیت‌المقدس زاده شد و در آنجا پرورش یافت و سپس به قاهره سفر کرد و در آنجا نزد ابن حجر عسقلانی ، جلال الدین محلی و دیگران به فراگیری علم پرداخت. قلقشندی نیز از مشایخ وی بوده است. [۱۶۹]
سخاوی، عبدالرحمان، ج۲، ص۲۸۴، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۱۷۰]
علیمی، عبدالرحمان، ج۲، ص۱۸۷، انس الجلیل، بیروت، ۱۹۷۳م.
هنگامی که جد او جمال الدین در ۸۵۰ق/۱۴۴۶م در مدرسه صلاحیه به تدریس می‌پرداخت. وی در آنجا درس او را بازگو می‌کرد. مدتی نیز به نیابت از پدربزرگ خویش خطیب مسجدالاقصی شد. وی مشیخه خانقاه صلاحیه را با تنی چند از بنی‌غانم مشترکاً عهده‌دار بود. ابن جماعه در بیت‌المقدس درگذشت و در آرامگاه خانوادگی خویش در ماملا به خاک سپرده شد. تنها اثری که از وی به جا مانده، کتاب الاقتراح علی علوم الحدیث لابن صلاح است که نسخه‌ای از آن در کتابخانه چستربیتی، موجود است. در مورد آثار منسوب به وی به سخاوی [۱۷۳]
علیمی، عبدالرحمان، ج۲، ص۱۸۷، انس الجلیل، بیروت، ۱۹۷۳م.
و بغدادی [۱۷۴]
بغدادی، هدیه، ج۱، ص۲۱۷.
مراجعه شود.۲.۶ - محمد بن ابراهیمنجمالدین ابوالبقاء محمد بن ابراهیم بن عبدالله بن محمد (۸۳۳ - پس از ۹۰۱ق/۱۴۲۹-۱۴۹۶م)، فقیه شافعی. وی دربیت‌المقدس زاده شد و در همان‌جا پرورش یافت و به تحصیل علم پرداخت. ۲.۶.۱ - تحصیل و احادیثاو قسمتی از فقه را نزد جد خود آموخت و از وی حدیث شنید. سپس در زادگاه خود از کسانی چون قلقشندی ، شهاب الدین ابن حامد ، ابن قاضی شهبه و دیگران نیز دانش فراگرفت و بعد به قاهره سفر کرد و در آن دیار نیز از محضر درس علمای برجسته‌ای مانند ابن حجر عسقلانی، عزالدین ابن فرات و جلال الدین محلی استفاده کرد. گفته شده که شمار شیوخ او متجاوز از ۳۰۰ تن بوده‌اند. ۲.۱.۳ - تدریسهنگامی که پدر وی برهان‌الدین ابراهیم بن‌عبدالله بن محمد قاضی‌القضاة بود و تدریس در مدرسه صلاحیه را نیز به عهده داشت، پیشنهاد کرد که چون وی به امور مهم قضا مشغول است، به جای او پسرش نجم‌الدین در این مدرسه تدریس کند و عبدالملک الظاهر خشقدم آن را پذیرفت. چون پدر وی در ۸۷۲ق درگذشت، نجم‌الدین به جای پدر به عنوان قاضی القضاة شافعی بیت‌المقدس برگزیده شد، اما در اواخر همین سال از تدریس در مدرسه صلاحیه و قاضی القضاتی برکنار شد و در منزل خود به صدور فتوی و تدریس پرداخت و تنها مقام خطابت مسجدالاقصی را حفظ کرد. ۲.۶.۳ - کناره‌گیری از مردماو در ۸۷۸ق پس از برکناری کمال‌الدین ابن ابی شریف از سمت استادی در مدرسه صلاحیه به عنوان مدرس آنجا انتخاب شد و از منصب قضا دوری گزید. چنانکه بعد از مدتی از خطابه در مسجدالاقصی نیز احتراز جست و یکسره از مردم کناره گرفت. ۲.۶.۴ - شاگردان و راویاناز شاگردان و راویان وی می‌توان از ابوالیمن مجیرالدین علیمی نویسنده حنبلی کتاب انس الجلیل نام برد که در ۸۷۳ق از وی اجازه روایت گرفته است. [۱۷۶]
سخاوی، عبدالرحمان، ج۶، ص۲۵۶، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۱۷۷]
علیمی، عبدالرحمان، ج۲، ص۱۱۶- ۱۱۸، انس الجلیل، بیروت، ۱۹۷۳م.
در مورد تاریخ درگذشت وی اطلاع دقیقی در دست نیست و تنها غزی [۱۷۸]
غزی، نجم‌الدین، ج۱، ص۲۶، الکواکب السائرة، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
نوشته که وی پس از ۹۰۱ق درگذشته است.۲.۲.۶ - آثارتنها دو اثر از آثار منسوب به وی در دست است: ۱. الدرر النظیم فی اخبار موسی الکلیم. النجم اللامع فی شرح جمع الجوامع [۱۷۹]
تیموریه، خطی، ج۴، ص۱۸۶.
که مجلدات ۱، ۳ و ۴ آن کامل ولی مجلد ۲ آن ناقص است. در مورد دیگر آثار منسوب به وی به علیمی مراجعه شود.۳ - فهرست منابع(۱) آستان قدس، فهرست. (۲) ابن تغری بردی، یوسف، المنهل الصافی، به کوشش نبیل محمد عبدالعزیز، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م. (۳) ابن تغری بردی، یوسف، النجوم. (۴) ابن جزری، محمد، غایة النهایة، به کوشش برگشترسر، بیروت، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م. (۵) ابن جماعه، محمد، شرح الکافیة، به کوشش محمد عبدالنبی عبدالمجید، قاهره، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م. (۶) ابن حجر عسقلانی، احمد، انباء الغمر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م. (۷) ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م. (۸) ابن دقماق، ابراهیم، الانتصار لواسطة عقد الامصار، بیروت، دارالا¸فاق الجدیده. (۹) ابن طولون، محمد بن علی، قضاة دمشق، به کوشش صلاح‌الدین منجد، دمشق، ۱۹۵۶م. (۱۰) ابن فرات، محمد بن عبدالرحیم، تاریخ، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۳۶م. (۱۱) ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، تاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م. (۱۲) ابن قاضی شهبه، احمد بن محمد، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۱۳) ابن قنفذ، احمد بن حسن، الوفیات، به کوشش عادل نویهض، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۴) ابن کثیر، البدایة؛ ابن ملقن، عمر، طبقات الاولیاء، به کوشش نورالدین شریبه، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م؛ (۱۵) ابن وردی، زین‌الدین عمر، تتمة المختصر، به کوشش احمد رفعت بدراوی، بیروت، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م. (۱۶) احمد، سالم عبدالرزاق، فهرس مخطوطات مکتبة الاوقاف العامة فی الموصل، بغداد، ۱۳۹۷ق/ ۱۹۷۷م. (۱۷) ازهریه، خطی. (۱۸) اسنوی، جمال‌الدین عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۰ق/ ۱۹۷۰م. (۱۹) برزالی، قاسم، مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه، به کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. (۲۰) بغدادی، هدیه. (۲۱) تیموریه، خطی. (۲۲) حسینی، محمد بن علی، ذیل تذکرة الحفاظ، بیروت، داراحیاء التراث العربی. (۲۳) خدیویه، فهرست. (۲۴) دارالکتب، خطی. (۲۵) دباغ، مصطفی مراد، الموجز فی تاریخ‌الدول الاسلامیة، بیروت، ۱۹۸۰م. (۲۶) دواداری، ابوبکر، کنزالدرر، به کوشش هانس روبرت رویمر، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م. (۲۷) ذهبی، محمد، دول الاسلام، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۵ق. (۲۸) ذهبی، محمد، ذیول العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۲۹) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة، قاهره، ۱۳۲۴ق. (۳۰) سخاوی، عبدالرحمان، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق. (۳۱) سرکیس، چاپی. (۳۲) سلامی، محمد، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م. (۳۳) سید، خطی. (۳۴) سید، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۹م. (۳۵) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م. (۳۶) سیوطی، حسن المحاضرة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۳۷) صفدی، اعیان العصر، نسخه عکسی موجود در مرکز. (۳۸) صفدی، نکت الهمیان، به کوشش احمد زکی‌بک، قاهره، ۱۳۲۹ق/ ۱۹۱۱م. (۳۹) طلس، محمد اسعد، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م. (۴۰) عبدالمجید، محمد عبدالنبی، مقدمه بر شرح الکافیة، (ابن جماعه در همین مآخذ). (۴۱) علیمی، عبدالرحمان، انس الجلیل، بیروت، ۱۹۷۳م. (۴۲) غزی، نجم‌الدین، الکواکب السائرة، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م. (۴۳) فاسی، محمد، العقد الثمین، به کوشش فؤاد سید، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۴۴) الفهرس التمهیدی، قاهره، ۱۹۴۸م. (۴۵) کتانی، عبدالحی، فهرس الفهارس، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۴۶) کحاله، عمررضا، المنتخب من مخطوطات المدینة المنورة، دمشق، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م. (۴۷) کوپریلی، خطی. (۴۸) مرعشی، خطی. (۴۹) مقریزی، احمد، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۴۱م. (۵۰) نباهی مالقی، ابوالحسن، تاریخ قضاة اندلس، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۱۹۴۸م. (۵۱) نعیمی، عبدالقادر، الدارس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م. (۵۲) یاقوت، بلدان. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن جماعه»، ج۳، ص۱۰۴۰. ] رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان ها | علمای اهل سنت | علمای قرن نهم | علمای قرن هشتم | علمای قرن هفتم | فقهای شافعی
|