ابرقالربذهاَبْرَقُ الرَّبَذَه، ناحیه‌ای در مشرق و شمال مدینه ، در ۱۳۰ میلی آن (به میل عربی) که از چراگاه‌ها و از منازل قبیله بنی ذبیان بوده است. [۱]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۶۸، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۲]
صفی الدین بغدادی، مراصد الاطلاع، ج۱، ص۱۲، به کوشش علی محمد یجاوی، قاهره، ۱۳۷۳ق.
[۳]
دائرة المعارف الاسلامیة، ذیل ذبیان.
۱ - بررسی لغویابرق به معنی خاک‌ِ آمیخته با سنگ و ریگ و گل است و هرچه در آن سیاهی و سفیدی باشد. این واژه به کلمات و نامهای دیگری اضافه شده است، مانند: ابرق الباری، ابرق عمران، ابرق الکبریت، ابرق الحنان و ابرق ذی الجموع. [۴]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۶۵، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۵]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۶۸، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۶]
میخائیل و سلیم شحاده، خوری، آثارالادهار، ب ، ج ۱، ص۲۲ ،یروت، ۱۲۹۱ق.
[۷]
حائری، ج ۳، ص۴.
شاید این جایگاه به دلیل سیاه و سفید بودن سنگ و خاکش، به این نام خوانده شده باشد.۲ - پیشینه تاریخیدرباره پیشینه تاریخ ابرق الربذه آگاهی چندانی در دست نیست. مورخان همواره با نام قبیله بنی ذبیان که ساکنان اصلی اینجا بوده‌اند، از آن یاد کرده‌اند. اینان از دو رویداد خبر داده‌اند که به روزگار جاهلی در این ناحیه اتفاق افتاده است: یکی رویداد یوم شعب جبله بوده که در آن طوایف بنی عامر و بنی عبس با قبایل بنی ذبیان و بنی تمیم به جنگ پرداخته‌اند و دیگری یوم الهبائه که جنگ دیگری میان بنی عبس و بنی ذبیان بوده است. [۸]
احمد ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۵، ص۱۴۱، به کوشش احمد امین، قاهره، ۱۳۷۲ق.
[۹]
احمد ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۵، ص۱۵۶، به کوشش احمد امین، قاهره، ۱۳۷۲ق.
[۱۰]
علی، جواد، ج۳، ص۲۷۷، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد، ۱۹۷۶م.
بنی ذبیان که در این سرزمین می‌زیستند، از قیس عیلان و از نژاد مضر بن نزاز بودند. پیدایش بنی ذبیان همراه است با جنگ داحس و غبراء، معروف به جنگ بسوس که تا ۵۷۹م، به مدت ۴۰ سال ، ادامه داشته است. بنی ذبیان در ۸ق/۶۲۹م به دعوت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به اسلام گرویدند و پیامبر در ۹ق عبدالله بن لُتْبیة بن ثعلبه را برای گرفتن زکات نزد آنان فرستاد. ۳ - مهم‌ترین رویداد تاریخیمهمترین رویداد تاریخی در ابرق الربذه مربوط به زمان ابوبکر در نخستین روزهای خلافت او بوده است. در این زمان قبایل اطراف مدینه و عربستان از اسلام روگردان شدند و بر مدینه تاختند. قبایل ثعلبه بن سعد و عبس و مره در ابرق الربذه گرد آمدند و گروهی از بنی کنانه با آنان همداستان و آماده تاختن به مدینه گشتند. اینان دو گروه شدند: گروهی در ابرق ماندند و گروهی به ذوالقصه رفتند. این قبایل نمایندگانی به مدینه فرستادند تا به ابوبکر بگویند که از خواندن نماز روی گردان نیستند، اما اجازه می‌خواهند که زکات ندهند. ابوبکر مخالفت کرد و بر سر آنها لشکر فرستاد. در این جنگ مسلمانان پیروز شدند. به هنگام بازگشت اسامة بن زید به مدینه (۶۰ روز پس از درگذشت پیامبر)، ابوبکر وی را در مدینه به جای خود گذاشت و با سپاهی به سوی قبایل مرتد راند که دوباره در ذوالقصه و ابرق گرد آمده بودند. ابوبکر در ابرق الربذه با مرتدان درگیر شده و آنان را شکست داد. سران آنها حارص و عوف رو به گریز نهادند و بنی ذبیان و قبایل دیگر از پی آنها روان شدند. ابوبکر چند روزی در ابرق ماند و چون روا نمی‌داشت که بن ذبیان بار دیگر بر آن‌جا دست یابند، آن را چراگاه اسبان و دام‌های مسلمانان ساخت واز ورود قبایل بنی ذبیان جلوگیری کرد. [۱۱]
طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۴۳-۲۴۷، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۸۷ق.
[۱۲]
طبری، تاریخ، ج۱، ص۳۱۹، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۸۷ق.
[۱۳]
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۴۴- ۳۴۵.
[۱۴]
ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۶، ص۳۱۳-۳۱۴، قاهره، مطبعة السعادة.
[۱۵]
ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۴۷۴، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، ۱۳۶۳ش.
[۱۶]
ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۴۷۵، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، ۱۳۶۳ش.
[۱۷]
ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۴ - فهرست منابع(۱) ابراهیم آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، به کوشش ابوالقاسم گرجی، تهران، ۱۳۶۲ش. (۲) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ. (۳) ابن خلدون، العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، ۱۳۶۳ش. (۴) احمد ابن عبدربه، العقد الفرید، به کوشش احمد امین، قاهره، ۱۳۷۲ق. (۵) ابن کثیر، البدایة و النهایة، قاهره، مطبعة السعادة. (۶) صفی الدین بغدادی، مراصد الاطلاع، به کوشش علی محمد یجاوی، قاهره، ۱۳۷۳ق. (۷) میخائیل و سلیم شحاده، خوری، آثار الادهار، بیروت، ۱۲۹۱ق. (۸) دائرة المعارف الاسلامیة. (۹) طبری، تاریخ، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۸۷ق. (۱۰) علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد، ۱۹۷۶م. (۱۱) یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابرق‌الربذه»،ج۲، ص۷۳۶. |