خسوفخُسُوف به ماه گرفتگى گفته می شود . ۱ - تلفظ خسوفبه ضم خاء و سین تلفظ می گردد. ۲ - معنای گسترده خسوفاطلاق شايع خسوف در ماه گرفتگی است، ليكن از باب تغليب، گاه در هر دو (ماه و خورشید گرفتگی) به كار مىرود؛ چنان كه بنابر تصريح برخى لغويان، در خورشید گرفتگی نيز استعمال شده است. ۳ - کاربرد خسوف در فقهاز آن در باب، طهارت صلات و نکاح سخن گفتهاند. ۴ - وجوب نماز آیات هنگام خسوفخواندن نماز آیات هنگام خسوف واجب است امام خمینی در تحریرالوسیله، دراینخصوص میفرماید: «(از جمله) سبب این نماز (آیات) گرفتن خورشید و ماه (است) ولو اینکه مقداری از آنها گرفته باشد.» و «ترسیدن شرط نیست و در مورد آنها بههرحال نماز آیات واجب است.» و «ظاهر آن است که معیار، صدق نام گرفتگی است؛ اگرچه این گرفتگی به علت دو سبب متعارف آن، که حائل شدن زمین و ماه است نباشد، بنابراین گرفتن ماه و خورشید بهوسیله بعضی از ستارههای دیگر یا به علّت دیگری کافی است. البته اگر گرفتگی، بسیار کم باشد بهطوری که چشمهای متعارف مردم آن را نبیند - اگرچه بعضی از چشمهای خارقالعاده یا بهواسطه ابزاری که (برای این کار) ساخته شده آن را ببینند - ظاهر آن است که چنین گرفتگی اثری ندارد (و سبب نماز آیات نمیشود) اگرچه این گرفتگی به جهت یکی از دو سبب متعارف آن باشد. و همچنین اگر گرفتگی آنها بهسرعت از بین برود، مانند آنکه در اثر عبور بعضی از سنگهای آسمانی از مقابل ماه و خورشید، چشم نور آنها را نبیند و این حالت سریعاً از بین برود، این گرفتگی تاثیری ندارد (و موجب نماز آیات نمیشود). » ۴.۱ - وقت نماز گرفتگی ماه و خورشیدوقت ادای نماز گرفتگی ماه و خورشید از هنگام شروع گرفتگی تا زمان شروع در بازشدن آن است، و احتیاط ترک نشود که قبل از آنکه شروع به بازشدن نماید، به انجام نماز بشتابد، و اگر از آنوقت تاخیرانداخت، نباید آن را به نیّت ادا و قضا به جا آورد، بلکه باید نماز را با نیّت تقرب، بدون قیدی (قضا یا ادا) بخواند. ۴.۲ - قضای نماز گرفتن ماه یا خورشیدکسی که علم به گرفتن ماه یا خورشید پیدا نکند تا آنکه بهکلی گرفتگی برطرف شود، درصورتیکه تمام قرص نگرفته باشد، قضا (نماز آیات) بر او واجب نیست. اما اگر به گرفتگی علم پیدا کند و نماز را نخواند - ولو اینکه از روی فراموشی باشد - یا آنکه تمام قرص گرفته باشد، قضا واجب است. ۴.۳ - خبر افراد غیر عادلاگر عدّهای که عادل نیستند، بگویند که ماه یا خورشید گرفته و شخص به راست گفتن آنها علم پیدا نکند و پس از گذشتن وقت، معلوم شود که راست گفتهاند، ظاهر این است که این حالت نیز ملحق به ندانستن است، بنابراین درصورتیکه تمام قرص نگرفته باشد، قضای نماز آیات بر او واجب نیست. و همچنین است اگر دو نفر شهادت دهند و عدالت آنها معلوم نباشد و بعد از گذشت وقت، عدالت آنها ثابت شود (که در این صورت هم مانند آن است که به اصل گرفتگی جاهل باشد)، لکن احتیاط آن است که مخصوصاً در صورت دوم، قضا نماید، بلکه در صورت دوم، احتیاط ترک نشود. ۴.۴ - استحباب غسلاز جمله غسلهای مستحبی، غسل «بهخاطر کوتاهی کردن در ادای نماز خسوف و کسوف (ماه یا خورشید گرفتن) است. (پس) درصورتیکه تمام قرص ماه و خورشیدگرفته باشد مستحب است در وقت قضای آنها غسل نماید، بلکه سزاوار نیست در آن احتیاط ترک شود.» [۱۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۵، کتاب الطهارة، القول فی الاغسال المندوبة، اما الفعلیة، ثانیهما.
۵ - خبردادن منجمگرچه «تنجیم حرام است» ولی «خبردادن به گرفتن خورشید و ماه و به اول هر ماه و به نزدیکی کواکب و جداشدن آنها، درصورتیکه از روی اصول و قواعد درستی ناشی باشد، جزء تنجیم حرام نیست. و اشتباهی که احیاناً از آنها واقع میشود، مانند سایر علوم، از خطای در حساب و بهکارگیری قواعد، سرچشمه میگیرد.» ۶ - آمیزش مکروهآمیزش در شبی كه در آن خسوف و نيز در روزی كه در آن كسوف (خورشید گرفتگی) رخ داده مکروه است. ۷ - پانویس۸ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام؛ ج۳، ص ۴۵۷ • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |