طرق اثبات وجود خداقرآن کریم برای متنبه ساختن اذهان [راه [|راههایی]] رابرای اثبات وجود خدا ارائه کرده است. ۱ - راه نظر به نشانه‌ها و آیات خداونداز نکته‌های برجسته در قرآن کریم پی بردن به وجود خدا از راه نظر کردن به آیات و نشانه‌های اوست. آیات و نشانه‌های خداوند بر دو گونه است: ۱.۱ - آیات آفاقیآدمی با مشاهده موجودات عالم و دقت و تأمل در آن‌ها به حکم عقل درمی‌یابد که جهان مشهود با این نظم و نسق خاص نیاز به سازنده‌ای دارد. موارد ذیل را می‌توان از جمله نشانه‌های مزبور شمرد: آسمانها و زمین: «اِنَّ فی خَلقِ السَّموتِ والاَرضِ... لاَیت لاُِولِی الاَلبب»، شب و روز، خورشید ، ماه و ستارگان: «هُوَ الَّذی جَعَلَ الشَّمسَ ضِیاءً والقَمَرَ نورًا... ما خَلَقَ اللّهُ ذلِک اِلاّ بِالحَقِّ یُفَصِّلُ الأیتِ لِقَوم یَعلَمون»، «هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکمُ النُّجومَ لِتَهتَدوا بِها فی ظُلُمتِ البَرِّ والبَحر...»، آفرینش کوهها: «وهُوَ الَّذی مَدَّ الاَرضَ وجَعَلَ فیها رَوسِیَ واَنهرًا»، پیدایش ابر، باد و باران: «وما اَنزَلَ اللّهُ مِنَ السَّماءِ مِن ماء... و تَصریفِ الرِّیحِ والسَّحابِ المُسَخَّرِ بَینَ السَّماءِ والاَرضِ لاَیت لِقَوم یَعقِلون»، پیدایش رعد و برق: «هُوَ الَّذی یُریکمُ البَرقَ ویُسَبِّحُ الرَّعدُ بِحَمدِه...»، آفرینش دریاها: «هُوَ الَّذی سَخَّرَ البَحر...»، آفرینش سایه‌ها: «واللّهُ جَعَلَ لَکم مِمّا خَلَقَ ظِللاً...»، عالم گیاهان و میوه‌ها: «وهُوَ الَّذی اَنشَاَ جَنَّت مَعروشت وغَیرَ مَعروشت والنَّخلَ والزَّرعَ مُختَلِفًا اُکلُهُ والزَّیتونَ والرُّمّانَ مُتَشبِهًا وغَیرَ مُتَشبِه کلوا مِن ثَمَرِهِ اِذا اَثمَر...»، آفرینش ارزاق عمومی: «هَل مِن خلِق غَیرُ اللّهِ یَرزُقُکم مِنَ السَّماءِ والاَرض...» آفرینش پرندگان: «اَولَم یَرَوا اِلَی الطَّیرِ مُسَخَّرت فی جَوِّ السَّماء...»، زندگی برخی حیوانات؛ مانند زنبور عسل: «و اَوحی رَبُّک اِلَی النَّحلِ اَنِ اتَّخِذی مِنَ الجِبالِ بُیوتًا ومِنَ الشَّجَرِ ومِمّا یَعرِشون ثُمَّ کلی مِن کلِّ الثَّمَرت...»، جنبندگان روی زمین: «ومِن ءایتِهِ خَلقُ السَّموتِ والاَرضِ وما بَثَّ فیهِما مِن دابَّة...» و شکافتن دانه‌ها و هسته‌ها: «اِنَّ اللّهَ فالِقُ الحَبِّ والنَّوی...» ۱.۲ - آیات انفسیقرآنکریم انسان را به تنهایی در برابر همه آیات دیگر خدا قرار داده است: «سَنُریهِم ءایتِنا فِی‌الاَفاقِ و فی اَنفُسِهِم حَتّی یَتَبَیَّنَ لَهُم اَنَّهُ الحَقُّ...» و انسان را به نظر کردن در این آیه یگانه خدا ترغیب کرده است: «وفی اَنفُسِکم اَفَلا تُبصِرون» راز این مطلب را در جامعیت انسان نسبت به سایر موجودات عالم می‌توان جستوجو کرد. براساس آیات قرآن برخی از نشانه‌های انفس خداوند عبارت است از: آفرینش آدم از خاک: «ومِن ءایتِهِ اَن خَلَقَکم مِن تُراب...» و آفرینش نسل او از نطفه آمیخته: «اِنّا خَلَقنَا الاِنسنَ مِن نُطفَة اَمشاج...» که ماده‌ای مرده و بی‌جان و کم‌ارزش است، سپس تبدیل نطفه به عَلَقه (خون بسته) و علقه به مُضْغه (پاره گوشت) و مضغه به عظام (استخوان) و پوشاندن آن با گوشت: «ثُمَّ خَلَقنَا النُّطفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقنَا العَلَقَةَ مُضغَةً فَخَلَقنَا المُضغَةَ عِظمًا فَکسَونَا العِظمَ لَحمًا...» ، نعمت شنوایی و بینایی انسان: «... فَجَعَلنهُ سَمیعًا بَصیرا» و برخورداری وی از اعضایی مانند چشم، گوش و قلب: «وجَعَلَ لَکمُ السَّمعَ والاَبصرَ والاَفِدَة...»، زندگی خانوادگی او: «ومِن ءایتِهِ اَن خَلَقَ لَکم مِن‌اَنفُسِکم اَزوجًا لِتَسکنوا اِلَیها وجَعَلَ بَینَکم مَوَدَّةً ورَحمَةً...»، مرگ و حیات انسان: «هُوَ الَّذی اَحیاکم ثُمَّ یُمیتُکم ثُمَّ یُحییکم...» و خواب و بیداری وی: «ومِن ءایتِهِ مَنامُکم بِالَّیلِ والنَّهار...» و اختلاف انسانها در زبان و رنگ: «ومِن ءایتِهِ... واختِلفُ اَلسِنَتِکم واَلونِکم...» ۲ - خداشناسی از راه نظر به خود ذاتقرآنکریم پس از مطرح کردن آیات آفاقی و انفسی در ادامه آیه ۵۳ فصّلت می‌فرماید: آیا کافی نیست ه پروردگارت خود شاهد هر چیزی است: «... اَو لَم یَکفِ بِرَبِّک اَنَّهُ عَلی کلِّ شَیء شَهید» مفاد این بیان آن است که آیات گرچه خود راهی از راههای اثبات وجود خداست؛ ولی خداوندی که خود بر همه چیز شاهد و در همه جا مشهود است چه نیازی است که از راه آیات به وجود او پی برده شود، از این‌رو معصومان (علیهم‌السلام) بر شناخت ذات به ذات و شناخت دیگر موجودات به وسیله ذات تأکید کرده‌اند، چنان که امیر مؤمنان (علیه‌السلام) در دعای صباح به خدا عرض می‌کند: «یامن دل علی ذاته بذاته» و در بحش الحاقی دعای عرفه منسوب به امام حسین (علیه‌السلام) آمده است: «أیکون لغیرک من الظهور مالیس لک» و حضرت امام سجاد (علیه‌السلام) در دعای ابوحمزه ثمالی به خدا عرض می‌کند: «بک عرفتک و أنت دللتنی علیک»؛ همچنین آمده است «اعرفوا الله بالله» گفتنی است که می‌توان بین راههای یاد شده این‌گونه فرق گذاشت که در اثبات وجود خدا از راه نظر به آیات آفاقی راه و رونده و مقصد از هم جداست، زیرا رونده شخص ناظر است و راه، آیات آفاقی و مقصد، اثبات وجود خدا و از همین راه است که براهین امکان و حدوث و حرکت و نظم سامان می‌گیرد [۱۲۰]
اسفار، ج۶، ص۱۴.
؛ ولی در راه نظربه آیات انفسی، راه با رونده یکی است [۱۲۱]
اسفار، ج۶، ص۴۴.
و مقصد از آن دو جداست، و در راه نظربه خود ذات، مقصد و راه یکی است و رونده از آن دو جداست [۱۲۲]
اسفار، ج۶، ص۴۴.
که برهان صدیقین این‌گونه است.۳ - پانویس۴ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم برگرفته از مقاله الله. |