صفایا در فقهصَفایا به بهترین‌های اموال یا اموال منقول با ارزش گفته می‌شود. ۱ - معنای لغویصفایا جمع «صفیّ» و «صفیّه»، در لغت به معنای خالص از هر چیزی آمده است؛ از این رو، بر چیزی که انسان آن را برگزیده «صفی» اطلاق کرده‌اند. [۲]
لسان العرب، واژه «صفو».
۲ - کاربرد فقهیاین واژه در کلمات فقها در دو مورد به کار رفته است. یکی نسبت به غنایم جنگی و دیگری نسبت به اموال پادشاهان کافر . مراد از صفایای غنایم، بهترین‌های آن است؛ از اسب اصیل گرفته تا لباس گران‌قیمت و کنیز زیبا و مراد از صفایای اموال پادشاهان که مقابل قطایع به کار می‌رود، اموال منقولِ با ارزش پادشاهان است. [۴]
مصباح الفقیه، ج۱۴، ص۲۴۹.
از احکام آن در باب انفال سخن گفته‌اند.۳ - در انفالصفایای غنایم از آنِ رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و پس از ایشان از آنِ امام علیه السّلام است که پیش از تقسیم غنایم از آنها جدا می‌شود. صفایای غنایم از انفال شمرده شده است؛ بر این امر ادعای اجماع شده است، [۱۱]
منتهی المطلب، ج۸، ص۵۷۴.
لیکن برخی آن را از انفال ندانسته‌اند. [۱۲]
محاضرات فی الفقه الامامیة (الخمس)، ص۱۹۵.
[۱۳]
کتاب الخمس (حائری)، ص۶۸۹-۶۹۰.
۳.۱ - دخول انفال در ملک امامآیا دخول صفایای غنایم در ملک امام علیه السّلام منوط به گزینش و اختیار ایشان است و در نتیجه قبل از گزینش در ملک امام علیه السّلام داخل نمی‌شود و در صورت برنگزیدن، جزء غنایم خواهد بود و محکوم به حکم آنها است یا صفایای غنایم به طور قهری داخل در ملک امام علیه السّلام می‌شود و نیازی به گزینش آن نیست؟ دو احتمال مطرح است. ظاهر کلمات گروهی احتمال نخست است؛ [۱۷]
کشف الغطاء، ج۴، ص۴۰۸.
برخی به احتمال دوم تصریح کرده‌اند. بنابر احتمال دوم، آیا میزان، وجود اشیای برگزیده و بهترین‌ها به خودی خود است یا باید در مقایسه با غنایم بهترین باشد، هر چند فی نفسه در نوع خود بهترین نباشد؟ دو احتمال ذکر شده است؛ برخی احتمال نخست را قوی دانسته‌اند. بنابر احتمال نخست (توقف ملکیت صفایا بر گزینش امام علیه السّلام) آیا جواز گرفتن، اختصاص به صورتی دارد که در میان غنایم، اشیای برگزیده و بهتری باشد یا نه؟ دو احتمال مطرح است. برخی احتمال نخست را بعید ندانسته‌اند. بسیاری از فقها متعرض این احتمالات نشده‌اند؛ زیرا فایده مهمی بر آن مترتب نمی‌شود؛ چنانکه در همه موارد بیان تکلیف امام علیه السّلام که خود مرجع بیان احکام می‌باشد این گونه است، [۲۲]
مصباح الفقیه، ج۱۴، ص۲۵۱.
بلکه به تصریح برخی، پرداختن به این گونه مباحث سزاوار نیست.۴ - اموال پادشاهانبا فتح سرزمین کفر به دست مسلمانان، صفایای اموال پادشاه از انفال و از آنِ رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و پس از آن حضرت از آن امام علیه السّلام است، به شرط آنکه پادشاه آن را از فردی که مالش محترم است، مانند مسلمان ، به غصب نگرفته باشد. ۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۸۳، برگرفته از مقاله «صفایا». |