روزه نذرروزه ای را که انسان برای قصد خاصی با صیغه شرعی آن نذر می کند، روزه نذر می گویند. فهرست مندرجات۲ - شرایط متعلق نذر ۲.۱ - مقدور بودن ۲.۲ - اطاعت و عبادت خدای متعال بودن ۳ - معنای روزه نذر ۴ - روزه نذر در ابواب فقه ۵ - احکام روزه نذر ۵.۱ - تکلیف ناذر روزه ۵.۲ - اقسام روزه نذر ۵.۲.۱ - روزه نذر معین ۵.۲.۲ - روزه نذر مطلق ۵.۳ - وجوب روزه طبق نذر ۵.۴ - تتابع در روزه نذر ۵.۵ - تعیین مکانی خاص در نذر ۵.۶ - نذر روزه واجب ۵.۷ - فوری نبودن روزه نذر ۵.۸ - نیّت روزه نذر ۵.۹ - کفّاره افطار روزه نذر ۵.۱۰ - نذر روزه در سفر ۵.۱۱ - احکام اشتراکی روزه نذر معین باروزه ماه مبارک ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - تعریف نذرنذر التزام به کاری است برای خداوند متعال به نحو مخصوص؛ و تنها با خواندن صیغه منعقد می‌شود. ۲ - شرایط متعلق نذردر متعلق نذر اموری شرط است. ۲.۱ - مقدور بودندر متعلق نذر، مطلقاً (همه اقسام) شرط است كه مقدور ناذر باشد. ۲.۲ - اطاعت و عبادت خداى متعال بودنو از شرایط متعلق نذر است «این‌که اطاعت و عبادت خداى متعال باشد؛ خواه نماز يا روزه يا حج و مانند اين‌ها از چيزهايى كه در صحت آن قربت معتبر است باشد و خواه امرى باشد كه شرع آن را مستحب كرده و تقرب با آن صحيح است مانند زيارت مؤمنين و تشییع جنازه و عیادت بیماران و غير اين‌ها. پس در هر واجب يا مستحب ولو كفايى باشد درصورتی‌که نذر به فعل آن تعلق پيدا كند و در هر حرام يا مكروه درصورتی‌که به ترك آن تعلق پيدا كند، نذر منعقد مى‌شود. و اما مباح مانند اينكه خوردن غذا يا ترك آن را نذر نمايد، پس چنانچه معناى راجحى را از آن قصد نمايد مانند اينكه از خوردن آن قصد نمايد قدرت بر عبادت پيدا كند يا با ترك آن منع نفس از شهوت را قصد نمايد، بدون اشكال منعقد مى‌شود، چنان كه در عدم انعقاد نذر در جايى كه متعلق آن - چه فعل و چه ترك - به سبب اقتران با بعضى از عوارض مرجوح شود ولو اينكه مرجوحيت آن دنيوى باشد، اشكالى نيست. و اما اگر معناى راجحى را از آن قصد نكند و چيزى عارض نشود كه موجب رجحان يا مرجوحيت آن باشد، ظاهراً منعقد نمى‌شود، ليكن ترك احتياط در آن، سزاوار نيست.» ۳ - معنای روزه نذرروزه واجب به سبب نذررا روزه نذر گویند. ۴ - روزه نذر در ابواب فقهاز آن در بابهاى صوم، نذر و کفارات سخن گفته اند. ۵ - احکام روزه نذر۵.۱ - تکلیف ناذر روزهبا نذرِ روزه، روزه بر مکلف واجب مى‌شود.آنچه در معناى نذر است از عهد، قسم و مانند آن همین حکم را دارد. به عقیده امام خمینی (قدّس‌سرّه) نذر سبب وجوب متعلق‌اش نمی‌شود، بلکه آنچه که با انعقاد نذر بر نذرکننده واجب می‌گردد «وفای به نذر» است نه چیز دیگر؛ و حکم منذور همان است که قبل از نذر داشته است. امام (قدّس‌سرّه) این نکته را در تعلیقات خویش، در ابواب مختلف عروه بیان نموده است مثل باب طهارت «لا يصير الوضوء واجباً بالنذر و مثله، بل الواجب هو عنوان الوفاء بالنذر» [۷]
موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۴، العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی، ج۱، ص۱۲۷، کتاب الطهارة، فصل فی غایات الوضوء.
و یا در باب نکاح، متن عروه را که می‌گوید: «فقد يجب بالنذر» [۸]
موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۵، العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی، ج۲، ص۶۰۴، کتاب النکاح، مسألة ۴.
مورد مناقشه قرار داده و می‌نویسند: «مرّت المناقشة في وجوب المنذور بعنوانه الذاتي، بل الواجب هو عنوان الوفاء بالنذر، و إنّما ينطبق في الخارج على المنذور و الخارج ليس ظرف تعلّق الوجوب، و كذا الحال في العهد و اليمين ...» [۹]
موسوعة الإمام الخمینی، ج۲۵، العروة الوثقی مع تعالیق الإمام الخمینی، ج۲، ص۶۰۴، کتاب النکاح، مسألة ۴.
۵.۲ - اقسام روزه نذرروزه نذر به لحاظ زمان به دو قسم؛ روزه نذر معین و روزه نذر مطلق تقسیم مى‌شود. ۵.۲.۱ - روزه نذر معینروزه نذر معین؛ یعنى نذر روزه در زمانى مخصوص که همانندى ندارد، مانند نذر روزه نخستین جمعه از ماه محرم در سال جارى و یا نذر روزه روز جمعه یا پنج شنبه هر ماه. ۵.۲.۲ - روزه نذر مطلقروزه نذر مطلق دو گونه است: نذر روزه در زمانى مخصوص که همانند دارد، مانند نذر روزه روز پنج شنبه‌اى یا ماه محرمى و نذر روزه در زمانى بدون تقید آن به روزى خاص، مانند نذر یك روز یا یك ماه روزه، بدون مقید کردن به روز یا ماهى معیّن. ۵.۳ - وجوب روزه طبق نذرروزه نذر، آنگونه که نذر شده واجب مى‌شود. اگر نذر مطلق باشد، گرفتن یك روز روزه در هر زمان- جز زمانهاى حرام، همچون عید فطر و قربان-کفایت مى‌كند و اگر نذر مقید به عدد یا زمانى خاص باشد، همان واجب مى‌شود. اگر نذرکند زمانى را روزه بگیرد، در صورتى که مقدار معیّنى از آن را نیت نكرده باشد، باید پنج ماه روزه بگیرد و اگر نذرکند حینى را روزه بگیرد، در صورت عدم قصد زمانى مشخص باید شش ماه روزه بگیرد. [۱۰]
المهذب ج۱، ص۱۹۸
۵.۴ - تتابع در روزه نذركسى که نذرکرده یك ماه یاکمتر و یا بیشتر روزه بگیرد، در صورتى که آن را به پى درپى گرفتن (تتابع) مقیّدکرده باشد، واجب است آن را پى در پى بگیرد؛ اما اگر شرط تتابع نكرده باشد، بنابر قول مشهور، مى‌تواند روزه ها را پراكنده بگیرد؛ [۱۴]
مستند العروة ج۲، ص۲۵۵.
لیكن برخى قدما در فرض نذر یك ماه روزه به نحو مطلق، تتابع را واجب دانسته و گفته‌اند: اگر بدون عذر در نیمه اول افطار کند، باید دوباره روزه را از سر بگیرد؛ اما اگر در نیمه دوم افطارکند، نیازى به از سر گرفتن روزه نیست، هرچند گناه کرده است.به قول مشهور، در فرض وجوب تتابع یك ماه روزه به سبب نذر، چنانچه پس از پانزده روز پى درپى روزه گرفتن، افطارکند، نیازى به از سر گرفتن روزه نیست؛ لیكن اگر قبل از پانزده روز بدون عذرافطارکند باید روزه را از سربگیرد. كسى که نذرکرده یك ماه پى درپى روزه بگیرد، واجب است آن را از زمانىآغازکندکه بتواند پانزده روز را پى در پى روزه بگیرد. بنابر این، اگر اول ماه ذیحجه شروع کندکفایت نمى‌كند؛ زیرا با فرا رسیدن عید قربان تتابع بر هم مى‌خورد. افطارکردن از روى عذر، مانند بیماری و حیض تتابع را برهم نمى‌زند. چنانچه روزه نذر معیّنِ مقیّد به تتابع فوت شود، آیا در قضا ى آن، تتابع واجب است یا نه؟ مسئله اختلافى است. نظر مشهور عدم وجوب تتابع در قضا است. [۱۹]
مستند العروة (الصوم) ج۲، ص۲۶۰
۵.۵ - تعیین مكانى خاص در نذرهرگاه در نذر روزه، گرفتن آن به مكانى خاص مقیّد گردد، مانند آنكه نذرکند ده روز در کربلا روزه بگیرد، آیا گرفتن روزه در آن مكان بر او واجب است یا هر جا بخواهد مى تواند روزه بگیرد؟ مسئله اختلافى است. [۲۱]
منتهى المطلب ج۹، ص۴۳۷-۴۳۸.
[۲۳]
كشف الغطاء ج۴، ص۶۲.
۵.۶ - نذر روزه واجبآیا نذر روزه واجب همچون روزه ماه رمضان صحیح است یا نه؟ اختلاف مى باشد. بنابر قول به صحت آن درصورت افطار دو کفاره واجب مى‌شود. ۵.۷ - فورى نبودن روزه نذرروزه واجب به نذر در صورت تعیین زمان آن در نذر، باید در همان زمان گرفته شود و تأخیر از آن حرام است؛ از این رو، روزه نذر معین، واجب مضیق است؛ زیرا زمان به جا آوردن آن تنگ مى‌باشد؛ لیكن چنانچه زمان روزه در نذر تعیین نشود، هر زمان بخواهد مى‌تواند نذر خود را اداکند؛ هرچند افضل فوری اداکردن آن است. [۲۸]
الوسیلة، ص۱۴۴
چنانکه در صورت روزه گرفتن باطل کردن آن جایز است و واجب نیست آن را به پایان برساند؛ هرچند به تصریح برخى، باطل کردن آن مکروه است. [۳۰]
تذكرة الفقهاء ط.القدیمیه ج۲، ص۵۸۰
از این رو، روزه نذر غیر معیّن (روزه نذر مطلق) واجب موسع است؛ زیرا وقت آن تا زمانىکه علم یا ظن به مردن یا عارض شدن مانعى همیشگى از روزه حاصل نشود، امتداد دارد.۵.۸ - نیّت روزه نذردر روزه نذر مطلق و نیز به قول مشهور، نذر معیّن، تعیین روزه در نیت (قصدکردن روزه نذر) شرط صحت آن است؛ لیكن برخى قدما میان نذر معیّن و نذر مطلق تفاوت قائل شده و تعیین روزه در نیّت را در نذر معیّن، همچون روزه ماه رمضان، شرط ندانسته‌اند. ۵.۹ - كفّاره افطار روزه نذرافطار روزه نذر مطلق موجب كفّاره نیست؛ لیكن افطار روزه نذر معیّن کفّاره دارد وکفّاره آن بنابر قول مشهور،کفّاره افطار روزه ماه رمضان (آزادکردن برده یا دو ماه پى درپى روزه گرفتن و یا اطعام شصت فقیر) است؛ لیكن گروهى کفّاره آن را کفاره شکستن قسم (اطعام ده فقیر یا پوشاندن آنان و یا آزادکردن یك برده) دانسته‌اند. [۳۷]
مستند العروه ج۱، ص۳۰۳-۳۰۴.
۵.۱۰ - نذر روزه در سفرگرفتن روزه نذر در سفر صحیح نیست، مگر آنكه نذر مقیّد به سفر یا سفر و حضر باشدکه در این صورت به قول مشهور گرفتن آن در سفر صحیح است. [۳۸]
مدارك العروة ج۲۱، ص۳۰
۵.۱۱ - احکام اشتراکی روزه نذر معین باروزه ماه مبارکبر روزه نذر معیّن احکام روزه ماه رمضان جارى مى‌شود و از این جهت باهم تفاوت ندارند، مگر در بعضى امور، همچون نیّت تعیین وکفّاره بنابر برخى اقوال، چنانکه گذشت. [۳۹]
الوسیلة، ص۱۴۴
۶ - پانویس۷ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۱۹۰-۱۹۳. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |