رحلة الایطالی کاسبارو بالبی (کتاب)نام کامل کتاب «رحله الایطالی کاسبارو بالبی الی حلب- دیرالزور- عنه- الفلوجه- بغداد»، تالیف جهانگرد ایتالیایی کاسبارو بالبی است که برای اولین بار به قلم پطرس حداد به زبان عربی ترجمه شده است. این سفرنامه از مهم‌ترین سفرنامه‌ها است که مشتمل بر معلومات تاریخی و جغرافیایی مربوط به عراق است. ۱ - ساختار کتابکتاب با مقدمه‌ای درباره مؤلف و سفرنامه به قلم مصحح کتاب آغاز شده است. متن سفرنامه در سیزده فصل تنظیم شده است. شیوه نگارش نویسنده بدین گونه است که در برخی از فصول به شرح گزارش سفر و در بعضی نیز به موضوع خاصی پرداخته است؛ به عنوان مثال فصل نهم کتاب به موازین، مقیاس‌ها و نقود رایج در بغداد اختصاص دارد. [۱]
رحلة الإيطالي كاسبارو بالبي، تعريب بطرس حداد، ص۱۲۱.
۲ - گزارش محتواکاسبارو بالبی در اواخر قرن شانزدهم در راه سفر به هند از عراق گذشت. سفر او از حلب در ۱۳ کانون الاول ۱۵۷۹ آغاز شد. پس از دو روز به بیره و پس از آن با عبور از القائم، عنه و هیت به الفلوجه رسید. بعد از الفلوجه از طریق خشکی به بغداد سفر نمود. او در سفر عراق ۱۳۰ مکان بین شهرهای مهم و قصبات و روستاهای کوچک را ذکر کرده که حاکی از اهمیت سفرنامه اوست. کاسبارو بغداد را اگر چه خیلی بزرگ نبوده، پرجمعیت معرفی می‌کند. این شهر گذرگاه مهم به بلاد عرب ، ترکیه و فارس و سایر مناطق بوده و لذا تجارت خارجی آن رونق داشته و روزانه قافله‌های فراوانی به آن وارد می‌شده‌اند. او سپس به تقسیم بندی عراق به دو بخش غرب دجله در حاکمیت بلاد عرب و شرق آن در حاکمیت فارس اشاره کرده است. پسطرس حداد در حاشیه کتاب این سخن بالبی را برگرفته از سفرنامه‌های پیش از او دانسته و آن را حاکی از جهل او و جهانگردان پیش از او دانسته است. نویسنده در ذکر آثار واقع در بغداد با این که اعتراف می‌کند که «در شهر آثار فراوانی مشاهده کردیم»، به توضیح مختصری درباره قلعه‌ای تازه ساخت که پاشا حاکم مدینه در آن مستقر بوده است، بسنده کرده و از آثار دیگر وصفی به میان نیاورده است. بصره به فاصله ۱۵ مایل از دریا شهری بزرگ گزارش شده که از طریق تنگه هرمز با مناطق دیگر در تجارت بوده است. این شهر در آن زمان تحت سیطره اتراک ( عثمانی ) بوده است. پیش از آن تحت سلطه جزریان بوده که به گفته کاسبارو در زمان او سرزمینی وسیعی را که دست عثمانی به آن نمی‌رسیده، در تحت سلطه داشته‌اند؛ منطقه‌ای که در هنگام مد آب به صورت جزیره درمی آمده است و مانع از تصرف آن توسط نظامیان می‌شده است. در هنگام مطالعه سفرنامه متوجه می‌شویم که بالبی مقید بوده است که اتفاقات روزانه را در دفتری بنویسد؛ لذا در سفرنامه او دقتی است که کمتر در سایر سفرنامه‌ها مشاهده می‌شود. او تاریخ‌ها، ساعات و اسامی مکان‌ها را ذکر می‌کند به گونه‌ای که خواننده می‌تواند منازل سفر را روزانه دنبال کند. از جمله ویژگی‌های سفرنامه بالبی تقید به اختصار در کلام است؛ لذا عمدا در تتابع حوادث سفر از بندقیه به حلب خودداری کرده است، چرا که بسیاری از جهانگردان پیش از او به این منطقه سفر کرده و به تفصیل در این باره سخن گفته‌اند. معلوم نیست که بالبی به زبان عربی تکلم می‌کرده است یا تنها توانایی تفاهم به آن را داشته و از دوستانش اسامی شهرها و روستاها را سؤال می‌کرده و آنها تنها به نقل از شنیده هایش می‌نوشته است، پس بعضی را صحیح ضبط کرده و برخی را هم به غلط نوشته است که مترجم، صحیح برخی از این اسامی را متذکر شده و بعضی مانند «ملیو زراعه» را نیز که ممکن است با گذشت ایام متروک شده باشد، نتوانسته تشخیص دهد. از آنجا که بالبی تجارت هم می‌کرده است، لذا به موازین، مقیاس‌ها و پول‌های رایج در شهرهای مهمی که از آن گذر کرده توجه داشته است. او بخشی از مطالب بغداد ، بصره و تنگه هرمز را به این امور اختصاص داده و معادل آنها به حساب حلب که منطقه معروفی بوده و بندقیه که موطن تجار محلی بوده است را، ذکر کرده است. بالبی، همچنین از آداب و رسوم اماکن مختلف و هدایایی که لازم است تجار فراهم آورده و برای تسهیل کارهایشان به رؤسای قبایل و بزرگان قوم در هر شهر تقدیم کنند، سخن رانده است. ۳ - وضعیت کتابفهارس اعلام ، اماکن ، شهرها و محتویات در انتهای اثر آمده است. پطرس حداد، مصحح کتاب در پاورقی مطالب مفیدی را از دیگر منابع ذکر و یا به آنها ارجاع داده و اگر برخی اشتباهات مؤلف را اصلاح کرده، تذکر داده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |