حسن کاشیحسن کاشی، مولانا حسن بن محمود کاشانی آملی، معروف به حسن کاشی، از شاعران شیعی اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم که اشعار زیادی در منقبت و مرثیه ائمه اطهار علیهم‌السلام به ویژه امام علی علیه‌السلام سروده است. ۱ - القاببرای وی القابی چون ملک‌الحکما، جمال‌الدین، کمال‌الدین، افضل المتکلمین و احسن‌المتکلمین ذکر کرده‌اند. [۱]
محمد بن بدر جاجرمی، مونس‌الاحرار فی دقائق الاشعار، ج۱، ص۳۶۰، با مقدمه محمد قزوینی، چاپ می‌رصالح طبیبی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۵۰ش.
[۲]
دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرةالشعراء، ج۱، ص۲۹۶، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۳۱۹/۱۹۰۱.
[۳]
امین احمد رازی، تذکره هفت‌اقلیم، ج۲، ص۱۰۱۹، چاپ محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران ۱۳۷۸ش.
[۴]
نوراللّه بن شریف‌الدین شوشتری، مجالس‌المؤمنین، ج۲، ص۶۲۶، تهران۱۳۵۴ش.
۲ - محل زندگیپدر و جدش اهل کاشان بودند، اما زادگاه و محل زندگی او، به تصریح خودش، آمل بوده است [۵]
محمد بن بدر جاجرمی، مونس‌الاحرار فی دقائق الاشعار، ج۲، ص۴۴۵، با مقدمه محمد قزوینی، چاپ می‌رصالح طبیبی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۵۰ش.
[۶]
دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرةالشعراء، ج۱، ص۲۹۶، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۳۱۹/۱۹۰۱.
[۷]
محمدمظفر حسین‌بن‌محمد یوسفعلی صبا، تذکره روز روشن، ص۲۰۸، چاپ محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ش.
[۸]
حسن کاشی، تاریخ محمدی، ج۱، ص۱۳ـ۱۴، یا، تاریخ دوازده امام ـ تاریخ رشیدی ـ تاریخ الاولاد الحضرة المصطفوی ـ ائمه‌نامه، به ضمیمه معرفت‌نامه و هفت‌بند، چاپ رسول جعفریان، قم ۱۳۷۷ش.
۳ - تولدتاریخ تولد او را حدود ۶۴۸ می‌توان دانست [۹]
حسن کاشی، تاریخ محمدی، ج۱، ص۱۳، یا، تاریخ دوازده امام ـ تاریخ رشیدی ـ تاریخ الاولاد الحضرة المصطفوی ـ ائمه‌نامه، به ضمیمه معرفت‌نامه و هفت‌بند، چاپ رسول جعفریان، قم ۱۳۷۷ش.
اما تاریخ وفات او معلوم نیست.ظاهراً از شعرای مجلس‌عالی اولجایتو (حکومت: ۷۰۳ـ۷۱۶) و معاصر علامه حلّی (متوفی ۷۲۶) بوده است. [۱۰]
دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرةالشعراء، ج۱، ص۲۹۷، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۳۱۹/۱۹۰۱.
[۱۱]
خوانساری، ج۲، ص۲۶۸.
از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. ۴ - فضایلاحمد بن حسین بن علی کاتب یزدی (متوفی پس از ۸۶۲) [۱۳]
احمد بن حسین کاتب‌یزدی، تاریخ جدید یزد، ج۱، ص۷۴، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش.
از ملاقات اولجایتو، محمد خدابنده ، با حسن در جوار مرقد امام رضا علیه‌السلام یاد کرده و حسن کاشی را درویشی نمدپوش و مداح اهل‌بیت معرفی نموده است.به گفته دولتشاه سمرقندی، [۱۴]
دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرةالشعراء، ج۱، ص۲۹۶ـ۲۹۷، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۳۱۹/۱۹۰۱.
وی مردی فاضل، نیکو صورت و سیرت و خداترس بوده است.ملاحسین واعظ کاشفی در قرن نهم یا اوایل قرن دهم با ذکر نام حسن کاشی در فتوّت‌نامه سلطانی [۱۵]
حسین بن علی کاشفی، ج۱، ص۱۲۴، فتوت‌نامه سلطانی، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۵۰ش.
ارتباط او و پیشه مداحی و مناقب‌خوانی او را با آیین فتوت نشان می‌دهد.۵ - سفر به مکهکاشی به مکه و مدینه و نجف سفر کرد و قصیده‌ای در ستایش امام علی علیه‌السلام در مرقد آن حضرت خواند. گفته‌اند همان شب امام علی را به خواب دید و امام نشانی مسعود بن افلح، بازرگان بصری، را به او داد تا به بصره برود و صله منقبت خود را از او بستاند، که چنین نیز شد. کاشی به شکرانه این صله و رؤیای صادقه‌اش، مهمانی باشکوهی برای نیکوکاران و فقیران بصره ترتیب داد [۱۶]
دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرةالشعراء، ج۱، ص۲۹۷، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۳۱۹/۱۹۰۱.
[۱۷]
نوراللّه بن شریف‌الدین شوشتری، مجالس‌المؤمنین، ج۲، ص۶۲۷، تهران۱۳۵۴ش.
[۱۸]
محمدمظفر حسین‌بن‌محمد یوسفعلی صبا، تذکره روز روشن، ص۲۰۸، چاپ محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ش.
[۱۹]
امین احمد رازی، تذکره هفت‌اقلیم، ج۲، ص۲۳۱، چاپ محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران ۱۳۷۸ش.
این شعر به قصیده هفت بند مشهور شد و عده‌ای از شاعران شیعی بعد از کاشی، از جمله مولانا محتشم کاشانی ، شاعر مشهور عهد صفوی ، از آن تقلید کردند و مدایحی برای امامان یا اشعاری در مذمت دشمنان آنان سرودند. [۲۰]
نوراللّه بن شریف‌الدین شوشتری، مجالس‌المؤمنین، ج۲، ص۶۲۸، تهران۱۳۵۴ش.
[۲۱]
اسکندرمنشی، ج۱، ص۱۷۸.
[۲۲]
خوانساری، ج۲، ص۲۶۸.
۶ - خلوص اعتقاد به امیرالمومنینخلوص اعتقاد کاشی به امام علی و فرزندانش سبب گردید تا ذوق شاعری خود را وقف مداحی اهل‌بیت علیهم‌السلام بکند و با این‌که امکان انتساب به دربار‌ها و دستگاههای ریاست برایش فراهم بود، حاکمان روزگارش را مدح نکرد و عمرش را در کمال تقوا و قناعت گذراند [۲۳]
دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرةالشعراء، ج۱، ص۲۹۷، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۳۱۹/۱۹۰۱.
[۲۴]
محمدمظفر حسین‌بن‌محمد یوسفعلی صبا، تذکره روز روشن، ص۲۰۸، چاپ محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ش.
[۲۶]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ج۳، بخش ۲، ص۷۴۷، ج۳، بخش۲، تهران ۱۳۷۸ش.
وی در منقبت‌سرایی شهرت داشت. [۲۷]
اسکندرمنشی، ج۱، ص۱۷۸.
[۲۸]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ج۳، بخش۲، ص۷۴۵، ج۳، بخش۲، تهران ۱۳۷۸ش.
۷ - آثار۷.۱ - دیوان غزل و قصیدهاو دیوانی مشتمل‌بر غزل و قصیده داشته‌است. [۲۹]
امین احمد رازی، تذکره هفت‌اقلیم، ج۲، ص۲۳۱، چاپ محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران ۱۳۷۸ش.
[۳۰]
حاجی خلیفه، ج۱، ستون ۷۸۵.
یک نسخه خطی دیوان او به شماره ۷۵۹۴ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی محفوظ است. [۳۱]
رسول جعفریان، «مروری اجمالی بر منقبت امامان علیهم‌السلام در شعر فارسی»، ج۱، ص۹۰، مشکوة، ش ۷۸ (بهار۱۳۸۲).
هفت‌بند کاشی در ۱۲۹۲ در لکهنو در شانزده‌صفحه چاپ شد. برگزیده اشعار مولانا حسن کاشی، نیز به کوشش علی اصغر شاطری به چاپ رسیده است. ۷.۲ - انشاء در علم و ادبوی اثری به نام انشاء در علم و ادب و شعر و حکمت نیز نگاشته است. [۳۳]
آقابزرگ طهرانی الذریعه، ج۲، ص۳۹۱.
[۳۴]
کورش زعیم، مردان بزرگ کاشان، ج۱، ص۲۸، (تهران ۱۳۳۶ش).
تاریخ محمدی یا تاریخ دوازده امام یا تاریخ رشیدی از دیگر آثار منظوم حسن کاشی است که در آغاز آن اولجایتو و رشیدالدین فضل‌اللّه را ستوده است [۳۵]
حسن کاشی، تاریخ محمدی، ج۱، ص۴۶ـ۵۵، یا، تاریخ دوازده امام ـ تاریخ رشیدی ـ تاریخ الاولاد الحضرة المصطفوی ـ ائمه‌نامه، به ضمیمه معرفت‌نامه و هفت‌بند، چاپ رسول جعفریان، قم ۱۳۷۷ش.
و سپس به معرفی و شرح احوال چهارده معصوم علیهم‌السلام پرداخته است.۷.۳ - معرفت نامهاثر دیگر او منظومه‌ای کوچک به نام معرفت‌نامه درباره برخی از اصول اعتقادی شیعیان است. تاریخ محمدی به ضمیمه معرفت‌نامه به کوشش رسول جعفریان چاپ و منتشر شده است (قم ۱۳۷۷ش). امین در اعیان‌الشیعة از سهم وی در نشر مذهب شیعه و تأثیر تعلیم و تربیت و هدایت او در پایه‌ریزی حکومت صفوی، سخن گفته است. ۸ - آرمگاهآرامگاه حسن کاشی در ۵ر۲ کیلومتری جنوب گنبد سلطانیه، نزدیک شهر سلطانیه است. [۳۷]
دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرةالشعراء، ج۱، ص۲۹۷، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۳۱۹/۱۹۰۱.
[۳۸]
نوراللّه بن شریف‌الدین شوشتری، مجالس‌المؤمنین، ج۲، ص۶۴۱، تهران۱۳۵۴ش.
[۳۹]
هوشنگ ثبوتی، بناهای آرامگاهی استان زنجان، ج۱، ص۵۴، زنجان ۱۳۷۷ش.
این آرامگاه در قرن هشتم ساخته شده و در دوران شاه طهماسب اول صفوی ، در ۹۷۳، تزیینات و کاشی کاری آن به پایان رسیده و در دوران فتحعلی شاه قاجار بازسازی شده است. [۴۰]
هوشنگ ثبوتی، بناهای آرامگاهی استان زنجان، ج۱، ص۵۶، زنجان ۱۳۷۷ش.
[۴۱]
حسن کاشی، تاریخ محمدی، ج۱، ص۳۶ـ۳۸، یا، تاریخ دوازده امام ـ تاریخ رشیدی ـ تاریخ الاولاد الحضرة المصطفوی ـ ائمه‌نامه، به ضمیمه معرفت‌نامه و هفت‌بند، چاپ رسول جعفریان، قم ۱۳۷۷ش.
آرامگاه وی محل زیارت شیعیان حضرت علی علیه‌السلام بوده است. [۴۲]
ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ج۳، بخش ۲، ص۷۴۸، ج۳، بخش۲، تهران ۱۳۷۸ش.
آقابزرگ طهرانی [۴۳]
آقابزرگ طهرانی الذریعه، ج۲، ص۳۹۱.
به نقل از سیدحسن صدر گفته است در کاظمین، نزدیک به مقبره شریف‌مرتضی، قبری وجود داشته که مردم آن را قبر حسن کاشی دانسته‌اند.این قبر در تخریب بازار کاظمین در ۱۳۵۳، جزو خیابان شده است. ۹ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی الذریعه. (۲) اسکندرمنشی. (۳) امین، اعیان‌الشیعة. (۴) امین احمد رازی، تذکره هفت‌اقلیم، چاپ محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران ۱۳۷۸ش. (۵) هوشنگ ثبوتی، بناهای آرامگاهی استان زنجان، زنجان ۱۳۷۷ش. (۶) محمد بن بدر جاجرمی، مونس‌الاحرار فی دقائق الاشعار، با مقدمه محمد قزوینی، چاپ می‌رصالح طبیبی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۵۰ش. (۷) رسول جعفریان، «مروری اجمالی بر منقبت امامان علیهم‌السلام در شعر فارسی»، مشکوة، ش ۷۸ (بهار۱۳۸۲). (۸) حاجی خلیفه. (۹) حسن کاشی، تاریخ محمدی، یا، تاریخ دوازده امام ـ تاریخ رشیدی ـ تاریخ الاولاد الحضرة المصطفوی ـ ائمه‌نامه، به ضمیمه معرفت‌نامه و هفت‌بند، چاپ رسول جعفریان، قم ۱۳۷۷ش. (۱۰) خوانساری. (۱۱) دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرةالشعراء، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۳۱۹/۱۹۰۱. (۱۲) کورش زعیم، مردان بزرگ کاشان، (تهران ۱۳۳۶ش). (۱۳) نوراللّه بن شریف‌الدین شوشتری، مجالس‌المؤمنین، تهران۱۳۵۴ش. (۱۴) محمدمظفر حسین‌بن‌محمد یوسفعلی صبا، تذکره روز روشن، چاپ محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ش. (۱۵) ذبیح‌اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ج۳، بخش۲، تهران ۱۳۷۸ش. (۱۶) احمد بن حسین کاتب‌یزدی، تاریخ جدید یزد، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۷ش. (۱۷) حسین بن علی کاشفی، فتوت‌نامه سلطانی، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۵۰ش. / ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسن کاشی»، شماره۶۱۸۳. |