حزب اقدام ملی ترکیهحزب ملی‌گرای تندرو ترکیه که در رسانه‌های فارسی‌زبان گاه حزب اقدام ملی نیز نامیده می‌شود، در این مقاله به بررسی آن می‌پردازیم. ۱ - تبعید تورکش بانیاین حزب تا پیش از تحولات ساختاری و تصفیه رهبری پیشین خود، که به دست آلپ ارسلان تورکش انجام گرفت، حزب جمهوری‌خواه دهقان ملت نامیده می‌شد. حسین فیض‌الله معروف به آلپ ارسلان تورکش، ترک‌گرای تندرو و عضو کمیته وحدت ملی بود [۱]
Tanil Bora، "Alparslan Turkes"، ج۱، ص۶۸۶ـ ۶۸۷، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
(که فعالانه در کودتای ۱۳۳۹ش/ ۱۹۶۰ شرکت کرد اما چند ماه بعد به سبب تندروی همراه چندتن از اعضای کمیته از کشور تبعید شد. [۲]
Ali Gevgilili، Yukselis ve dusus، ج۱، ص۱۴۹، Ankara ۱۹۸۷.
[۳]
Tanil Bora، "Alparslan Turkes"، ج۱، ص۶۸۸، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
۲ - انشعاب بعد از اتحادتورکش دو سال پس از بازگشت به ترکیه، در فروردین ۱۳۴۴/ مارس ۱۹۶۵ با شماری از هم‌فکران خود به حزب جمهوری‌خواه دهقان ملت پیوست. اندکی بعد، رئیس کل این حزب، به دلیل موضع‌گیری‌های آنان، از مقام خود استعفا کرد. [۴]
Ali Gevgilili، Yukselis ve dusus، ج۱، ص۲۵۲، Ankara ۱۹۸۷.
[۵]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۳، ص۱۱۴، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
تورکش بازرس کل حزب شد و با استفاده از امکان ارتباط مستقیم با سازمان‌های محلی حزب، بسیاری از اعضا و هواداران حزب را سوی جناح خویش جذب کرد. [۶]
Hikmet Ozdemir، "Siyasal tarih (۱۹۶۰- ۱۹۸۰) "، ج۱، ص۲۲۳، in Turkiye tarihi، ed Sina Aksin، vol ۴، Istanbul ۱۹۹۰.
او و یارانش برنامه خود را «که براساس اصول نُه‌گانه‌ای، که آن را نه نور (ادامه مقاله) می‌نامیدند، تدوین شده بود» در آستانه انتخابات عرضه داشتند و همین اقدام، به تشدید اختلاف و انشعاب در حزب انجامید.۳ - ریاست حزباعضای قدیم حزب، ضمن متهم کردن تورکش به تقلید از هیتلر، خواهان اخراج او از حزب شدند. [۷]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۳، ص۱۱۴، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
سرانجام وی در همایش فوق‌العاده حزب در مرداد ۱۳۴۴/ ژوئیه ۱۹۶۵، با حمایت انجمن‌های مبارزه با کمونیسم، به ریاست کل حزب انتخاب گردید [۸]
Tanil Bora، "Alparslan Turkes"، ج۱، ص۶۸۹، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
و در انتخابات مهر / اکتبر همان سال به مجلس راه یافت. [۹]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۳، ص۱۱۷، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
۴ - مدعای تورکشتورکش در آغاز، جنبش خود را نوکمالی می‌نامید و ظاهراً نُه اصل را از «نُه عمده» آتاتورک گرفته بود، [۱۰]
Taha Akyol، "Liberalizm ve milliyetcilik"، ج۱، ص۷۴۷، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
اگرچه محتوای این نه اصل به نوعی فراخوانی است در برابر شش پیکان حزب رقیب آنان، یعنی حزب جمهوری‌خواه خلق. به قولی، مؤلف اصلی رساله نه نور ممتاز تورخان بوده [۱۱]
Sina Aksin، "Dusunce tarihi (۱۹۴۵ sonrasâ)، ج۱، ص۲۷۸ـ۲۸۱، in Turkiye tarihi، ed Sina Aksin، vol ۵ Istanbul، ۱۹۹۷.
یا در تألیف آن شرکت داشته است. [۱۲]
Tanil Bora، "Alparslan Turkes"، ج۱، ص۶۹۲، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
این نه اصل عبارت‌اند از: ملی‌گرایی، آرمان‌گرایی، اخلاق‌گرایی، علم‌گرایی، جامعه‌گرایی، روستاگرایی، آزادی‌خواهی و شخصیت‌گرایی، توسعه‌گرایی و خلق‌گرایی، صنعت‌گرایی و فن‌گرایی. [۱۳]
Tanil Bora، "Alparslan Turkes"، ج۱، ص۶۹۲، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
[۱۴]
Hikmet Ozdemir، "Siyasal tarih (۱۹۶۰- ۱۹۸۰) "، ج۱، ص۲۲۴، in Turkiye tarihi، ed Sina Aksin، vol ۴، Istanbul ۱۹۹۰.
تورکش مدعی بود نظامی صددرصد بومی و ملی و راه سومی در برابر مارکسیسم روسی و سرمایه‌داری آنگلوساکسونی پی افکنده است. [۱۵]
Tanil Bora، "Alparslan Turkes"، ج۱، ص۶۹۲، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
[۱۶]
Hikmet Ozdemir، "Siyasal tarih (۱۹۶۰- ۱۹۸۰) "، ج۱، ص۲۲۴، in Turkiye tarihi، ed Sina Aksin، vol ۴، Istanbul ۱۹۹۰.
۵ - تغییر نام حزبتورکش و هم‌فکرانش پس از تسلط بر حزب جمهوری‌خواه دهقان ملت و تصفیه گروه رهبری سابق آن و اعمال سازماندهی سلسله مراتبی بر تشکیلات آن [۱۷]
Erik Jan Zurcher، Turkey: a modern history، ج۱، ص۲۶۹، London ۱۹۹۸.
ــ در همایش بهمن ۱۳۴۷/ فوریه ۱۹۶۹ نام حزب را به حزب حرکت ملی‌گرا تغییر دادند و نشان سه هلال سفید بر زمینه سرخ را برای آن برگزیدند، که با هویت نیمه نظامی حزب و نظام‌نامه جدید آن (مصوب در همان همایش) سازگار می‌نمود؛ اما جوانان وابسته به حزب، نشان گرگ خاکستری افسانه‌ای «نماد نیای ترکان در داستان آفرینش» [۱۸]
Besir Ayvazoglu، "Tanridag'dan Hira dagi'na uzun ince yollar"، ج۱، ص۵۴۲، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
را، که سرش را به سوی هلال ماه دراز کرده است، ترجیح می‌دادند. [۱۹]
Hikmet Ozdemir، "Siyasal tarih (۱۹۶۰- ۱۹۸۰) "، ج۱، ص۲۲۳، in Turkiye tarihi، ed Sina Aksin، vol ۴، Istanbul ۱۹۹۰.
۶ - روی‌آوری حزب به اسلامتورکش که تا اواخر دهه ۱۳۴۰ش/۱۹۶۰ از دیدگاه کمالیستی و سکولاریستیِ معتدل به اسلام می‌نگریست، تحت شرایط اجتماعی و سیاسی دو دهه بعدی ترکیه، به ویژه در عرصه رقابت با زنجیره احزاب اسلامی ملی‌گرا «مانند نظام ملی، سلامت ملی و رفاه» [۲۰]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۱، ص۲۳۹، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۲۱]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۱، ص۲۸۳، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۲۲]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۱، ص۲۹۲، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۲۳]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۱، ص۵۳۴، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۲۴]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۱۲، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۲۵]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۵۷۹ـ ۵۸۰، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۲۶]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۶۰۰، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
و برای جذب عضو و هوادار به منظور کسب قدرت سیاسی، به طور روزافزونی به اسلام‌گرایی روی آورد. او از اواخر دهه ۱۳۴۰ش/۱۹۶۰ اسلام را عنصری از هویت ملی و بخشی از میراث ملت ترک مطرح کرد. [۲۷]
Erik Jan Zurcher، Turkey: a modern history، ج۱، ص۲۷۰، London ۱۹۹۸.
از آن پس، جمله «اسلام جزء لایتجزای ترکیت است» شعار حزب حرکت ملی‌گرا شد و در دهه بعدی ارجاعات دینی افزایش یافت، از جمله تأکید بر حدیثی که ترک‌ها را قوم برگزیده و رهبر مسلمانان معرفی می‌کرد. [۲۸]
Erik Jan Zurcher، Turkey: a modern history، ج۱، ص۶۷۴ـ۶۷۵، London ۱۹۹۸.
با تندتر شدن صبغه اسلام‌گرایی حزب، مخالفت ترک‌گرایانِ پان‌تورانیستی (پان‌ترکیسم) برانگیخته شد که به کناره‌گیری و تصفیه آنان از حزب انجامید. [۲۹]
Guven Bakirezer، "Nihal Atsiz"، ج۱، ص۳۵۳، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
[۳۰]
Orhangazi Ertekin، "Cumhuriyet doneminde Turk culugun catallanan yollari"، ج۱، ص۳۸۳ـ ۳۸۴، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، ibid.
[۳۱]
Besir Ayvazoglu، "Tanridag'dan Hira dagi'na uzun ince yollar"، ج۱، ص۵۷۴، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
[۳۲]
Erik Jan Zurcher، Turkey: a modern history، ج۱، ص۶۶۷، London ۱۹۹۸.
حزب حرکت ملی‌گرا در راه اسلام‌گرایی چندان پیش رفت که در انتخابات مهر ۱۳۷۰/ اکتبر ۱۹۹۱، [۳۳]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۳۳۴ـ ۳۳۵، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
در اتحاد با حزب اسلام‌گرای رفاه و با شعار «مؤمنان متحد شوید»، شرکت کرد [۳۴]
Erik Jan Zurcher، Turkey: a modern history، ج۱، ص۶۷۸، London ۱۹۹۸.
اما در دهه ۱۳۷۰ش/ ۱۹۹۰، از اسلام‌گرایی فاصله گرفت و بر ترک‌گرایی تأکید کرد [۳۵]
Orhangazi Ertekin، "Cumhuriyet doneminde Turk culugun catallanan yollari"، ج۱، ص۳۸۵، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، ibid.
[۳۶]
Emre Arslan، "Turkiye'de irkcilik"، ج۱، ص۴۲۶، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
[۳۷]
Besir Ayvazoglu، "Tanridag'dan Hira dagi'na uzun ince yollar"، ج۱، ص۵۷۷، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
اگر چه این به مفهوم تصفیه کامل عناصر اسلامی از حزب نبود. [۳۸]
Emre Arslan، "Turkiye'de irkcilik"، ج۱، ص۴۲۶، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳.
۷ - شاخه نظامی در حزبیکی از ویژگی‌های حزب حرکت ملی‌گرا داشتن شاخه نظامی و تأکید بر سازماندهی نظامی و تربیت نیروهای معروف به «گرگ‌های خاکستری» در اردوگاه‌های ویژه و استفاده از آن‌ها برای مرعوب ساختن مخالفان سیاسی خود، به ویژه احزاب و سازمان‌ها و روشن‌فکران چپ، بود [۳۹]
Ali Gevgilili، Yukselis ve dusus، ج۱، ص۳۳۰، Ankara ۱۹۸۷.
[۴۰]
Ali Gevgilili، Yukselis ve dusus، ج۱، ص۳۷۶ـ۳۷۷، Ankara ۱۹۸۷.
[۴۱]
Ali Gevgilili، Yukselis ve dusus، ج۱، ص۴۰۷ـ۴۱۴، Ankara ۱۹۸۷.
[۴۲]
Sina Aksin، "Dusunce tarihi (۱۹۴۵ sonrasâ)، ج۱، ص۲۴۹، in Turkiye tarihi، ed Sina Aksin، vol ۵ Istanbul، ۱۹۹۷.
toplumsal، ص ۳۷۴ـ ۳۷۵). زورخر [۴۳]
Erik Jan Zurcher، Turkey: a modern history، ج۱، ص۶۷۸، London ۱۹۹۸.
نیروهای مورد بحث را به نیروی اس. آ ی هیتلر تشبیه کرده است. ۸ - آزادی از زنداندر شهریور ۱۳۵۹/ سپتامبر ۱۹۸۰، کودتایی روی داد که پس از آن، در بازداشت‌ها و محاکمات وسیع رهبران احزاب، تورکش به اعدام محکوم گردید، اما پس از چهار و نیم سال محکومیت، از زندان آزاد شد. [۴۴]
Bulent Tanor، "Siyasal tarih (۱۹۸۰-۱۹۹۵) "، ج۱، ص۲۸، in ibid، vol ۵، Istanbul ۱۹۹۷.
[۴۵]
Bulent Tanor، "Siyasal tarih (۱۹۸۰-۱۹۹۵) "، ج۱، ص۳۴، in ibid، vol ۵، Istanbul ۱۹۹۷.
[۴۶]
Emre Kongar، ۲۱ yuzyilda Turkiye: ۲۰۰۰'li yillarda، ج۱، ص۱۹۵، Turkiye'nin toplumsal yapisi، Istanbul ۲۰۰۴.
[۴۷]
Emre Kongar، ۲۱ yuzyilda Turkiye: ۲۰۰۰'li yillarda، ج۱، ص۱۹۹، Turkiye'nin toplumsal yapisi، Istanbul ۲۰۰۴.
حزب حرکت ملی‌گرا هم، مانند دیگر احزاب، چند سال از ادامه فعالیت بازماند (حزب حرکت ملی‌گرا، ۲۰۰۵). تورکش پس از آزادی از زندان در فروردین ۱۳۶۴/ آوریل ۱۹۸۵ و رفع ممنوعیت فعالیت سیاسی‌اش در ۱۳۶۶ش/ ۱۹۸۷، [۴۸]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۱۵۵، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۴۹]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۵۴۹، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
به علت ادامه ممنوعیت فعالیت حزب حرکت ملی‌گرا، به حزب تلاش ملی‌گرا «که براساس نظام‌نامه همان حزب شکل گرفته بود [۵۰]
Bulent Tanor، "Siyasal tarih (۱۹۸۰-۱۹۹۵) "، ج۱، ص۶۴، in ibid، vol ۵، Istanbul ۱۹۹۷.
[۵۱]
Erik Jan Zurcher، Turkey: a modern history، ج۱، ص۶۷۸، London ۱۹۹۸.
» پیوست و دو سال بعد، تورکش به ریاست کل حزب انتخاب گردید. [۵۲]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۱۹۴، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
تورکش و هجده هم‌حزبی‌اش، در ائتلاف با حزب رفاه و تحت نام آن، [۵۳]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۱۹۴، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
در انتخابات مهر ۱۳۷۰/ اکتبر ۱۹۹۱ پیروز شدند و به مجلس راه یافتند. [۵۴]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۳۵۴، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۵۵]
Bulent Tanor، "Siyasal tarih (۱۹۸۰-۱۹۹۵) "، ج۱، ص۸۸، in ibid، vol ۵، Istanbul ۱۹۹۷.
حزب تلاش ملی‌گرا در دی ۱۳۷۱/ ژانویه ۱۹۹۳ نام حزب حرکت ملی‌گرا را برخود نهاد [۵۶]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۴۱۵، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
(حزب حرکت ملی‌گرا، ۲۰۰۵). ۹ - ورود حزب به مجلسبا آن‌که حزب حرکت ملی‌گرا در اوایل تأسیس خود آرای کمی به‌دست آورد، اما چون هنوز شرط گذشتن از حدِنصابِ حداقل ده درصد کل آرا در کار نبود، توانست در انتخابات ۱۳۴۸ش/ ۱۹۶۹، ۱۳۵۲ش/۱۹۷۳ و ۱۳۵۶ش/۱۹۷۷ به مجلس راه یابد. [۵۷]
Emre Kongar، ۲۱ yuzyilda Turkiye: ۲۰۰۰'li yillarda، ج۱، ص۳۲۳، Turkiye'nin toplumsal yapisi، Istanbul ۲۰۰۴.
[۵۸]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۳، ص۲۱۴، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۵۹]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۳، ص۳۲۰ـ۳۲۱، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۶۰]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۳، ص۴۱۸، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
این حزب در دهه ۱۳۵۰ش/ ۱۹۷۰، با وجود کمی شمار نمایندگانش در مجلس، در کنار حزب سلامت ملی به رهبری نجم‌الدین اربکان، در دو دولت ائتلافی به نخست‌وزیری سلیمان دمیرل (رهبر حزب عدالت) نقش فعالی داشت و رهبران هر دو حزب، با درک این نکته که دمیرل به وجودشان نیاز دارد، شماری از وابستگان و هواداران خود را وارد ادارات دولتی کردند. حزب حرکت ملی‌گرا، به ویژه با استفاده از این موقعیت، توانست در تشکیلات پلیس و نیروهای امنیتی نفوذ کند و نظر آن‌ها را به حمایت از گرگ‌های خاکستری جلب نماید. [۶۱]
Erik Jan Zurcher، Turkey: a modern history، ج۱، ص۲۷۴ـ۲۷۶، London ۱۹۹۸.
دو کابینه ائتلافی مورد بحث «که خود را حکومت جبهه ملی‌گرای اول و حکومت جبهه ملی‌گرای دوم می‌نامیدند» در مقابل حزب جمهوری‌خواه خلق، به رهبری بلند اجویت، تشکیل شده بودند، اما حکومت جبهه ملی دوم بیش از چند ماه دوام نیاورد و در دی ۱۳۵۶/ دسامبر ۱۹۷۷ به ناچار جایش را به حکومت ائتلافی اجویت سپرد. [۶۲]
Erik Jan Zurcher، Turkey: a modern history، ج۱، ص۲۷۵، London ۱۹۹۸.
۱۰ - مرگ تورکشاز آن پس، حزب حرکت ملی‌گرا فقط در ۱۳۷۰ش/ ۱۹۹۱، در نتیجه ائتلاف با حزب رفاه، با نوزده نماینده به مجلس راه یافت. [۶۳]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۶۶ـ۶۷، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۶۴]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۱۹۴ـ۱۹۵، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
تورکش در ۱۹ فروردین ۱۳۷۶/ ۸ آوریل ۱۹۹۷ درگذشت [۶۵]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۵۴۹، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
و دولتْ باغچه لی به جانشینی او برگزیده شد. [۶۶]
Latif Ugurtekin، Gundemdeki MHP، ج۱، ص۴۰، Istanbul ۱۹۹۹.
[۶۷]
Latif Ugurtekin، Gundemdeki MHP، ج۱، ص۵۲، Istanbul ۱۹۹۹.
[۶۸]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۵۴۷، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
[۶۹]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۵۷۴، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
۱۱ - ادامه حیات حزب توسط باغچهلیباغچهلی و سیاست‌گذاران حزب کوشیدند حزب را به میانه‌روی و آشتی‌جویی رهنمون شوند، که بر اثر آن، شمار نمایندگان حزب در مجلس به ۱۲۹ نماینده ارتقا یافت و حزب حرکت ملی‌گرا به دومین حزب ترکیه پس از حزب دموکراتیک چپ، به رهبری اجویت، بدل شد. با ائتلاف این دو حزب دولتْ باغچه‌لی معاون نخست‌وزیر شد [۷۰]
Latif Ugurtekin، Gundemdeki MHP، ج۱، ص۵۴، Istanbul ۱۹۹۹.
[۷۱]
Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳،۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، ج۴، ص۶۲۶ـ۶۲۸، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳.
و دوازده وزیر وابسته به آن حزب در کابینه شرکت کردند (حزب حرکت ملی‌گرا، ۲۰۰۵). در انتخابات ۳۱ تیر ۱۳۸۶/ ۲۲ ژوئیه ۲۰۰۷، حزب حرکت ملی‌گرا به عنوان سومین حزب ترکیه، با ۷۱ نماینده در مجلس حضور یافت («نتایج انتخابات ۲۲ ژوئیه (۲۰۰۷-۲۰۰۸)»، (برای آگاهی بیش‌تر درباره اهداف و چگونگی سازماندهی حزب حزب حرکت ملی‌گرا، ۲۰۰۵). ۱۲ - فهرست منابع(۱) Sina Aksin، "Dusunce tarihi (۱۹۴۵ sonrasâ)، in Turkiye tarihi، ed Sina Aksin، vol ۵ Istanbul، ۱۹۹۷. (۲) Taha Akyol، "Liberalizm ve milliyetcilik"، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳. (۳) Emre Arslan، "Turkiye'de irkcilik"، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳. (۴) Besir Ayvazoglu، "Tanridag'dan Hira dagi'na uzun ince yollar"، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳. (۵) Guven Bakirezer، "Nihal Atsiz"، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳. (۶) Tanil Bora، "Alparslan Turkes"، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳. (۷) Kemal Can، "Ulkucu hareketin ideolojisi"، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، vol ۴، Istanbul: Iletisim Yayinlari، ۲۰۰۳. (۸) Cumhuriyet ansiklopedisi: ۱۹۲۳-۲۰۰۰، ed Hasan Ersel et al، Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari ۲۰۰۳. (۹) Orhangazi Ertekin، "Cumhuriyet doneminde Turk culugun catallanan yollari"، in Modern Turkiye'de siyasi dusunce، ibid. (۱۰) Ali Gevgilili، Yukselis ve dusus، Ankara ۱۹۸۷. (۱۱) Ihsan Isik، Turkiye yazarlar ansiklopedisi، Ankara ۲۰۰۴. (۱۲) Emre Kongar، ۲۱ yuzyilda Turkiye: ۲۰۰۰'li yillarda، Turkiye'nin toplumsal yapisi، Istanbul ۲۰۰۴. (۱۳) Milliyetci Hareket Partisi (MHP)، ۲۰۰۵ Retrieved Aug۱۳، ۲۰۰۸، from http://www mhp org tr. (۱۴) Hikmet Ozdemir، "Siyasal tarih (۱۹۶۰- ۱۹۸۰) "، in Turkiye tarihi، ed Sina Aksin، vol ۴، Istanbul ۱۹۹۰. (۱۵) Bulent Tanor، "Siyasal tarih (۱۹۸۰-۱۹۹۵) "، in ibid، vol ۵، Istanbul ۱۹۹۷. (۱۶) Latif Ugurtekin، Gundemdeki MHP، Istanbul ۱۹۹۹. (۱۷) Artun Unsal، Umuttan yalnizliga: Turkiye isci partisi (۱۹۶۱-۱۹۷۱)، Istanbul ۲۰۰۲. (۱۸) "۲۲ Temmuz (۲۰۰۷) secim sonuclari"، Secim، ۲۰۰۸، Retrieved Jun ۲۵، ۲۰۰۸، from http://www secim com. (۱۹) Erik Jan Zurcher، Turkey: a modern history، London ۱۹۹۸. ۱۳ - پانویس
۱۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حزب اقدام ملی ترکیه»، شماره۶۰۳۴. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|