انباتیکی از نشانه‌های بلوغ انبات است. به روییدن موی خشن بر شرمگاه (موی زهار) انبات گفته می‌شود و به مناسبت در باب‌هایی مانند صوم، جهاد، حجر و نکاح به‌کار رفته است. ۱ - تعریف انباتیکی از نشانه‌های بلوغ، اِنبات یعنی بر آمدن موی خشن بر شرمگاه (موی زهار) است که فقهای شیعه و اهل‌سنت، جز حنفیان، به استناد احادیث متعدد بدان قایل‌اند. [۷]
شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج۲، ص۱۴۴، چاپ محمد کلانتر، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
برخی فقها، از جمله شافعی، در یکی از دو نظر خود، این نشانه را خاصّ مشرکان دانسته‌اند، ولی این نظر در فقه شیعه و نیز نزد بیش‌تر فقهای عامه پذیرفته نشده است. [۱۳]
فقیه، یوسف، الاحوال الشخصیة فی فقه اهل البیت (ع)، ج۱، ص۱۶، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
فقیهان بر این حکم اتفاق‌نظر دارند که رویش موی خشن (زبر) بر عورت زن و مرد، نشانه‌ی بلوغ آن‌ها است. ۲ - ادّله انباتادّله این مساله چنین است: ۲.۱ - اجماعبرخی در این حکم ادّعای اجماع نموده‌اند. ۲.۲ - تأیید عقلااین علامت مورد قبول عقلا است، یکی از بزرگان در این زمینه می‌نویسد: «علامت بودن انبات، نیاز به تعبّد شرعی ندارد، بلکه از علایمی است که نزد عقلا مورد قبول است و موجب اطمینان برای تحقّق بلوغ می‌باشد و چون شارع آن را نفی ننموده است، از نظر شرعی نیز حجّت و دلیل قرار می‌گیرد. البتّه باید رویش مو به‌طور طبیعی و به‌مقتضای سن اشخاص باشد نه با دارو و درمان». ۲.۳ - روایاتامام باقر (علیه‌السّلام) در حدیثی می‌فرماید: اگر کودک پانزده ساله شود، یا در صورت و یا عورت او پیش از پانزده سالگی، موی زبر بروید، بالغ می‌گردد. [۲۴]
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۲۰، ص۲۷۸، باب ۶، من ابواب عقد النکاح و اولیاء العقد، ح۹.
آن حضرت در حدیث دیگری می‌فرماید: «وَ الغُلامُ لا یَجُوزُ امرُهُ فِی الشِّراءِ و البَیعِ وَ لا یَخرُجُ مِنَ الیُتمِ حَتَّی یَبلُغَ خَمسَةَ عَشَرَةَ سَنَةً او یَحتَلِمَ او یُشعِرَ اَویُنبِتَ قَبلَ ذَلِک». دخالت کودک در امر خرید و فروش جایز نیست و از حالت یتیمی (نیاز به سرپرست داشتن) خارج نمی‌گردد، مگر اینکه پانزده ساله شود یا محتلم گردد یا بر صورت یا عورت او قبل از پانزده سالگی موی زبر پیدا شود. از این روایت استفاده می‌شود رویش موی زبر، قبل از پانزده سالگی علامت بلوغ است. ۳ - علامت مشترک بین زن و مردبسیاری از فقها به صراحت اعلام نموده‌اند، این علامت (رویش موی زبر بر عورت) مشترک بین زنان و مردان است و اختصاص به مردان ندارد. امام خمینی در تحریرالوسیله می‌نویسد: بلوغ در پسر و دختر به یکی از سه چیز شناخته می‌شود: اول روییده شدن موی خشن در عانه (زیر ناف بالای قُبل) و موهای ریز و ضعیف اعتباری ندارد؛ دوم بیرون آمدن منی در بیداری یا خواب، با جماع یا محتلم شدن یا غیر این‌ها. سوم سن است و آن در پسر پانزده سال تمام و در دختر نه سال تمام است. [۳۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۵، کتاب الحجر، القول فی الصغر، مسالة۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۴ - علامت نبودنبرخی معتقدند، رویش موی زبر فی نفسه بلوغ است، نه علامت آن. ولی نظر مشهور این است که علامت است. زیرا به‌تدریج حاصل می‌شود، در حالی‌که بلوغ این‌گونه نیست. به علاوه ابتدای زمان رویش معلوم نیست. برای مردان، رویش موی زبر در صورت و لب نیز علامت بلوغ است. [۴۱]
شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۱، ص۳۶۵.
۵ - برخی از احکاماگر زنی نوزادی را به اندازه روییدن گوشت و محکم شدن استخوان وی شیر دهد، نوزاد فرزند رضاعی او شمرده می‌شود و احکام فرزند نَسَبی همچون محرمیّت و حرمت ازدواج با او بر آن مترتّب می‌گردد. کودکان در جنگ کشته نمی‌شوند، بلکه به اسارت گرفته می‌شوند و اگر بلوغ طفلی محرز نباشد، از راه‌های احراز آن، انبات موهای زهار است. و «اگر بچه ادعای بلوغ کند، چنانچه ادعایش به روییدن موی عانه باشد، آزمایش می‌شود و به‌مجرد ادعای او بلوغ ثابت نمی‌شود. و همچنین است اگر ادعایش به سن باشد، که باید از او مطالبه بیّنه شود. و اما اگر ادعایش به احتلام باشد در حدی که وقوع آن ممکن باشد، ثبوت آن با گفته او بدون قسم، بلکه با قسم، مورد تامل و اشکال است.» [۴۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۶، کتاب الاقرار، مسالة۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۶ - انبات غیر متعارفاگر بشر موفق شود که به بعضی از ستارگان و کرات سفر نماید در آن موقع مسائل شرعی زیادی پیدا می‌شود که در آینده فقها - اعلی اللَّه کلمتهم - مشکلات آن‌ها را کشف می‌کنند و مانعی ندارد که به بعضی از آن‌ها اشاره اجمالی شود. [۴۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۸۱، البحث حول المسائل المستحدثة، خاتمة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
پس «اگر بچه‌ها در آنجا یک‌ساله مثلاً به حدّ مردان برسند، پس اگر به‌وسیله احتلام یا روییدن موی زبر بر عانه بالغ شوند، در حکم به بلوغ و ترتیب آثار آن اشکالی نیست. و اما سقوط اعتبار سن مشکل است؛ اگرچه درصورتی‌که علم پیدا شود به اینکه او به حدّ مردان رسیده است بعید نیست. و اگر به حدّ مردان نرسند مگر بعد از سی سال، به‌طوری که معلوم باشد که او بچه‌ای است که به حدّ مردان نرسیده است، ظاهر آن است که به بلوغ او حکم نمی‌شود. و همچنین است اگر فرض شود که بچه‌های مصنوعی این‌چنین باشند، چه از طرف کثرت و چه از طرف قلت. و همچنین است اگر زمانی بیاید که سیر طبیعی و رشد و بلوغ، به جهات طبیعی کند شود؛ مانند ضعف حرارت خورشید و اشعه آن یا اینکه به جهات طبیعی یا مصنوعی سریع شود و غیر این‌ها از احکام زیادی که الآن محل ابتلای ما نمی‌باشد. و اگر زمانی بیاید که کره ماه قبل از زمین منهدم شود مسائل دیگری پیدا می‌شود. و همچنین اگر حرکت زمین کند گردد پس روز و شب و فصول تغییر پیدا کند مسائلی در بسیاری از ابواب فقه پیدا می‌شود. و اگر آنچه که از امکان مخابره جسم‌ها گفته شده است صحیح باشد، به جهت آن‌ها احکام دیگری هم پیدا می‌شود.» [۴۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۸۳، البحث حول المسائل المستحدثة، خاتمة، مسالة۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۷ - پانویس۸ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۷۰۶. • انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۸۰-۸۲، برگرفته از بخش «علامت دوّم:انبات (رویش موی خشن)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۶/۲۶. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |