ابنصصریاِبْنِ صَصْری، نام افراد خاندانی دمشقی از محدثان، فقیهان، قاضیان و مدرسان شافعی در سده‌های ۵ - ۸ق/۱۱-۱۴م بودند. ۱ - ضبط‌های اسماِبْنِ صَصْری در منابع به صورت صَرْصَری، صَصُرّی، صَصَری نیز ضبط شده است. [۱]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۸، ص۲۷۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق.
[۲]
ابن عساکر، علی، تاریخ دمشق، ج۱۲، ص۲۴، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۳]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۲، ص۲۵۴، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/ ۱۹۸۴م.
[۴]
زبیدی، مرتضی، تاج‌العروس، ذیل «شذا».
۲ - خاست‌گاه خانداناین خاندان در اصل از بین النهرین برخاسته‌اند و از مردم «بلد» یا «بلط» (ناحیه‌ای در بالای دجله در نزدیکی موصل) بودند. [۵]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۲، ص۳۰۶-۳۰۷، به کوشش عبدالرحمان بن یحیی معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
صرصر [۸]
ابن جزری، محمد، الدرة المضیئة، به کوشش ویلیام برینر، کالیفرنیا، ۱۹۶۳م.
نام یکی از انشعابات رود فرات است که ناحیه صرصر را در دو فرسخی بغداد آبیاری می‌کرده است. [۹]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۸، ص۲۹۷، به کوشش عبدالرحمان بن یحیی معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
[۱۰]
ابوالفدا، اسماعیل بن نورالدین، تقویم البلدان، ج۱، ص۵۲ -۵۳، به کوشش م دوسلان، ۱۸۴۰م.
جدّ اعلای این خاندان احمد دو فرزند به نام‌های حسن و حسین داشت که اولاد حسن شهرت و اهمیت بیشتری یافته‌اند. ۳ - علی بن حسین تغلبیبارزترین فرد از اولاد حسین، ابوالحسن علی بن حسین تغلبی (د محرم ۴۶۷/سپتامبر ۱۰۷۴) است که تنها آگاهی ما از وی این است که می‌دانیم او از تَمّام بن محمد رازی و عبدالرحمان بن عثمان استماع حدیث کرده است. [۱۱]
ابن عساکر، علی، تاریخ دمشق، ج۱۲، ص۲۴، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
نوه دختری ابوالحسن علی، ابومحمد هبةالله بن احمد بن محمد انصاری معروف به ابن اکفانی، از او حدیث شنیده است. [۱۲]
ابن جوزی، یوسف، مراة الزمان، ج۸، ص۱۳۲، حیدرآباد دکن، ۱۹۵۱ق.
۴ - ابوالبرکات محفوظفرزندان حسن از ابوالبرکات محفوظ بن حسن بن محمد بن حسن (د ۳ ذیحجه ۵۴۵ق/۲۳ مارس ۱۱۵۱م) به بعد اهمیت می‌یابند. از آن‌جا که محفوظ به گفته ابن قلانسی [۱۳]
ابن قلانسی، حمزة بن اسد، ذیل تاریخ دمشق، ج۱، ص ۳۱۲، به کوشش آمدروز، بیروت، ۱۹۰۸م.
به هنگام مرگ ۸۰ سال داشته است، تولد او می‌بایست در حدود ۴۶۵ق/۱۰۷۳م روی داده باشد. [۱۴]
ابن عساکر، علی، تاریخ دمشق، ج۱۶، ص۲۸۵، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
او در رمضان ۴۸۶ جزئی در حدیث را نزد نصر بن احمد همدانی فرا گرفت. [۱۵]
ابن عساکر، علی، تاریخ دمشق، ج۱۶، ص۲۸۵، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۱۶]
ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، ج۲۱، ص۲۶۷، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
از زندگی وی اطلاع بیشتری در دست نیست، ولی جمعی از فرزندان و نوادگان او از سرشناسان زمان خود بودند. به جز کسانی که ذکر آنان به تفصیل خواهد آمد، ابومحمد حسن بن علی بن محفوظ (د ۶۱۷ق/ ۱۲۲۰م) [۱۷]
ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، طبقه ۶۲، ص۲۹۹، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
و احمد بن محمد بن حسن بن علی بن محفوظ (۶۲۵ - شوال ۷۱۳ق/۱۲۲۸-۱۳۱۴م) که نزد علی بن محمد بن عبدالصمد سخاوی و عبدالعزیز بن دجاجیه و مخلص بن هلال و جمع دیگری حدیث شنید و سمت نظارت داشت، قابل ذکرند.ابوالبرکات محفوظ بر اثر بیماری درگذشت و در باب توما در قاسیون دمشق به خاک سپرده شد. [۱۹]
ابن عساکر، علی، تاریخ دمشق، ج۱۶، ص۲۸۵، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۲۰]
ابن قلانسی، حمزة بن اسد، ذیل تاریخ دمشق، ج۱، ص ۳۱۲، به کوشش آمدروز، بیروت، ۱۹۰۸م.
۵ - افراد شاخه محفوظمهمترین افراد شاخه محفوظ از خاندان ابن صصری از این قرارند: ابوالغنائم هبةالله بن محفوظ ابوالمواهب حسن بن هبةالله ابوالقاسم حسین بن هبةالله سالم بن حسن بن هبةالله ابواسحاق ابراهیم بن شرف‌الدین ابوالغنائم سالم بن محمد محمد بن ابراهیم بن عبدالرحمان نجم‌الدین احمد بن محمد محمد بن محمد بن محمد ۶ - زنان مشهور خانداندر منابع از ۳ تن از زنان خاندان ابن صصری به نام‌های ست الغز، اسماء، و ملکه نیز نام برده شده که هر یک در علوم اسلامی به نحوی نامی یافته‌اند: ست العز دختر هبةالله بن محفوظ معروف به ام منعم (در رمضان ۶۳۲ق/۱۲۳۵م) بود که از عبدالجلیل بن ابی سعد هروی و محمد ابن اسعد حفده عطاری اجازه دریافت داشت و جمعی از او حدیث شنیدند. [۲۱]
ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، طبقه ۶۴، ص۸۵،، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
اسماء دختر محمد بن سالم بن حسن بن هبةالله (۶۳۸ -۱۱ ذیحجه ۷۳۳ق/۱۲۴۰-۲۳ اوت ۱۳۳۳م) و همسر ابراهیم بن عبدالرحمان بن سالم بن حسن است که از جد مادریش مکی بن علاّن، بخشی از بغیة المستفید و چند اثر حدیثی دیگر را فرا گرفت و افرادی چون احمد بن عبدالله بعلبکی [۲۴]
سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، ج۹، ص۱۸، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۹۷۴م.
و شیخ برهان‌الدین و ابوبکر بن عز فرضی از او روایت کرده‌اند. [۲۶]
ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز، ذیل حوادث سال ۷۳۳ق.
ابوالفدا در رثای او ابیاتی سروده است. ملکه معروف به اُم طالوت دختر ابراهیم بن عبدالرحمان و دختر اسماء (د ۱۸ رجب ۷۴۹ق/۱۳ اکتبر ۱۳۴۸م) نیز مانند مادر خود در حدیث نامی داشت و از جد مادریش محمد بن سالم حدیث شنید. برزالی و عزالدین ابن جماعه نزد وی استماع حدیث کردند و جزئی در حدیث را از او روایت کردند و ابوجعفر نام او را در مشیخه عزالدین آورده است. [۳۰]
ابن رافع، محمد، الوفیات، ج۲، ص۸۹، به کوشش صالح مهدی عباس و بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
[۳۱]
کحاله، عمررضا، اعلام النساء، ج۵، ص۱۰۲، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن تغری بردی، المنهل الصافی، به کوشش محمد امین، قاهره، ۱۹۸۴م. (۲) ابن تغری بردی، النجوم. (۳) ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۹ق. (۴) ابن جوزی، یوسف، مرا¸ة الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۹۵۱ق. (۵) ابن حبیب، حسن، تذکرة النبیه، به کوشش محمدامین، قاهره، ۱۹۷۶م. (۶) ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲- ۱۳۹۶ق. (۷) ابن دقماق، ابراهیم، ترجمان الزمان، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۸) ابن رافع، محمد، الوفیات، به کوشش صالح مهدی عباس و بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۹) ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۱۰) ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، به کوشش فیصل سامر و نبیله عبدالمنعم داوود، بغداد، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م. (۱۱) ابن شاکر کتبی، محمد، فوات الوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۷۳م. (۱۲) ابن صصری، محمد، الدرة المضیئة، به کوشش ویلیام برینر، کالیفرنیا، ۱۹۶۳م. (۱۳) ابن عساکر، علی، تاریخ دمشق، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۱۴) ابن فرات، محمد، التاریخ، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۳۲-۱۹۴۲م. (۱۵) ابن قاضی شهبه، احمد، طبقات الشافعیه، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۱۶) ابن قلانسی، حمزة بن اسد، ذیل تاریخ دمشق، به کوشش آمدروز، بیروت، ۱۹۰۸م. (۱۷) ابن کثیر، البدایة. (۱۸) ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش م دوسلان، ۱۸۴۰م. (۱۹) ابوالفدا، المختصر فی اخبار البشر، بیروت، دارالمعرفة. (۲۰) بغدادی، ایضاح. (۲۱) دواداری، ابوبکر، کنزالدرر، به کوشش هانس روبرت رویمر، قاهره، ۱۳۷۹ق/ ۱۹۶۰م. (۲۲) ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. (۲۳) ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق. (۲۴) ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۲۵) ذهبی، محمد، العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۲۶) ذهبی، محمد، المختصر المحتاج الیه، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۲۷) زبیدی، تاج‌العروس. (۲۸) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۹۷۴م. (۲۹) سخاوی، محمد، الاعلان بالتوبیخ، به کوشش فرانتس روزنتال، بغداد، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م. (۳۰) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمان بن یحیی معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م. (۳۱) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۴۰۸م. (۳۲) صقاعی، فضل‌الله، تالی کتاب وفیات الاعیان، به کوشش ژاکلین سوبله، بیروت، ۱۹۷۴م. (۳۳) کحاله، عمررضا، اعلام النساء، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۳۴) مقریزی، احمد، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۷۰م. (۳۵) منذری، عبدالعظیم، التکملة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م. (۳۶) الموسوعة الفلسطینیة. (۳۷) نعیمی، عبدالقادر، الدارس، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/ ۱۹۸۴م. (۳۸) یاقوت، معجم بلدان. (۳۹) یونینی، موسی، ذیل مرا¸ة الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۵ق/ ۱۹۵۵م. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن صصری»، شماره۱۴۰۸. رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان ها | علمای اهل سنت | علمای قرن پنجم | علمای قرن ششم | علمای قرن هشتم | علمای قرن هفتم | فقهای شافعی
|