غزوه

غَزوَه به جنگی گفته می‌شود که پیامبر(ص) در آن حضور داشته است. غزوه بدر، غزوه اُحُد و غزوه خندق از غزوه‌های مشهور پیامبر(ص) است. درباره شمار غزوات میان تاریخ‌نگاران اختلاف است؛ برخی ۲۶ و برخی دیگر ۲۷ غزوه ذکر کرده‌اند.

معنای غزوه

غَزْوَه به جنگ‌هایی اشاره دارد که پیامبر(ص) در آن شرکت می‌کرده و فرماندهی آنها را به طور مستقیم بر عهده داشته است و به جنگ‌هایی که پیامبر(ص) در آن‌ها شرکت نداشت بلکه دسته‌ای را با تعیین فرمانده به منطقه‌ای اعزام می‌کرد سَرِیه می‌گویند. مورخان، مواقعی که پیامبر فرماندهی سپاه اسلام را بر عهده داشته است ولی جنگی صورت نگرفته را نیز «غزوه» نامیده‌اند. غزوه در لغت به معنای جنگیدن است.

آغاز غزوه‌ها

به گزارش ابن‌اسحاق، پیامبر(ص) از ۱۲ ربیع‌الاول سال اول قمری که وارد مدینه شده تا صَفَر سال دوم، هیچ جنگی نداشته است؛ با این حال به گزارش محمد بن عمر واقدی سریه‌های حمزه و عبیده بن حارث و سریه سعد بن ابی‌وقاص را در سال اول هجرت به وقوع پیوسته است.

تعداد غزوات

علی بن حسین مسعودی تعداد غزوات رسول خدا(ص) را، ۲۶ غزوه ذکر کرده اما برخی تعداد آن را ۲۷ غزوه نوشته‌اند. جهت اختلاف آن است که دسته اول بازگشت رسول خدا از خیبر به وادی‌القری با غزوه خیبر را یکی دانسته‌اند اما دسته دوم، غزوه خیبر و غزوه وادی‌القری را دو غزوه شمرده‌اند. با این حال ابن‌اسحاق که نامی از وادی‌القری پس از خیبر نمی‌برد، نیز غزوه‌های رسول خدا را ۲۷ غزوه ذکر می‌کند و عمرة القضاء را جزء غزوات می‌شمارد.

نبرد موته

با آنکه پیامبر(ص) در نبرد موته شرکت نداشته اما آن را غزوه نامیده‌اند.

غزوه‌هایی که به جنگ انجامید

ابن‌اسحاق و طبرسی در اعلام الوری نوشته‌اند که کار رسول خدا در غزوه‌های بدر، احد، خندق، قریظه، مصطلق، خیبر، فتح، حنین و طائف، به جنگ کشیده شد، مسعودی به جای «مصطلق»، «تبوک» را نوشته است.

اطلاعات غزوات پیامبر

غزوه‌ها در جدول زیر به ترتیب زمانی آمده‌اند:

نام جنگنیروهای اسلامنیروهای دشمنمکان جنگزمان جنگمختصری از نتایج جنگ
۱غزوه ابواء(وَدّان)۲۰۰ نفرنامعلومابواء- روستای بزرگی در نزدیک ودّان میان راه مکه و مدینه-صفر سال دوم هجریدر این غزوه، درگیری نظامی صورت نگرفت. نیروی اسلام به قریش نرسید.
و تنها با قبیله بنی‌ضمره پیمان مودت بسته شد.
۲غزوه بُواط۲۰۰ نفر۱۰۰ نفربواطربیع‌الاول سال دوم هجری یا ربیع الاخر سال دوم هجری----
۳غزوه عُشَیره۲۰۰ نفرائتلافی از قریش و قبیله مدلج و بنی‌ضمرهالعشیره (مکانی بین مکه و مدینه)جمادی‌الاول سال دوم هجریدرگیری صورت نگرفت.

متارکه و دوستی قبیله مدلج و هم‌پیمانان مدلج و ضمره

۴غزوه بدر اول۲۰۰ نفرنیروی کمی با فرماندهی یکی از کفاربدر -آبادی‌ای بر سر راه مدینه به مکه ـجمادی‌الاخر سال دوم هجری یا ربیع‌الاول سال دوم.فرار مشرکان
۵غزوه بدر کبری۳۱۳ نفر با ۲ اسب و ۷۰ شتر۹۵۰ سواره و پیادهبدر -آبادی‌ای بر سر راه مدینه به مکه ـ۱۷ رمضان سال دوّم.پیروزی مسلمانان بر قریش
۶غزوه بنی‌سُلَیم۲۰۰ نفر سوارهبنی‌سلیم و غطفانمیان مکه و مدینهشوّال سال دوّم. فرار بنی‌سلیم
ترک اموال خود در جنگ
۷غزوه بنی‌قَینُقاعمسلمانان مدینهیهود مدینهمدینهاوایل شوال سال دوم هجریپاکسازی محیط مدینه از یهود
۸غزوه سَویقنیرویی ناچیز۲۰۰ نفرقرقره الکدرذی‌الحجه سال دوم هجریفرار قریش
۹ذی اَمَرّ۴۵۰ نفرفبیله و محاربذو امر نجدمحرم سال سوم هجرتفرار بنی‌ثعلبه
یک ماه اقامت مسلمانان در دیار آنان
۱۰غزوه بُحران۳۰۰ نفر سوارهبنی‌سلیمبحران (معدنی در حجاز یا وادی‌ای در ذابع)ربیع‌الاخر سال سوم هجرت----
۱۱غزوه احد۷۰۰ نفر سواره و پیاده در اطراف مدینه۲۹۰۰ تا ۳۰۰۰ نفردامنه کوه احدشوّال سال سوّم.شهادت ۷۰ نفر از مسلمانان
عدم پیروزی قطعی کفار
نجات لشکر محاصره شده مسلمانان
۱۲غزوه حَمراء الاسد۶۳۰ نفر۹۲۷۹ نفر از قریشحَمراءالاسد چند کیلومتری جنوب مدینهشوّال سال سوم.فرار مشرکان قریش
۱۳غزوه بنی‌نَضیرعموم مسلمانان مدینهیهودیان بنی‌نضیراطراف مدینهربیع‌الاوّل سال چهارمکوچ دادن بنی‌نضیر از اطراف مدینه
۱۴غزوه ذات الرِّقاع۴۰۰ نفر سواره و پیادهبنی‌محاربذات‌الرقاع نجدجمادی‌الاولی سال چهارم.فرار بنی‌ثعلبه و محارب
۱۵غزوه بدر الوعد۱۰۰۰ نفر۲۰۰۰ نفربدرشعبان سال چهارم.برخورد نظامی نداشتند
۱۶غزوه دُومة الجَندَل۱۰۰۰ نفر سواره و پیادهقبایل دومةالجندلدومةالجندلربیع‌الاوّل سال پنجمفرار و شکست قبایل جندل
۱۷غزوه خندق۳۰۰۰ نفر۱۰۰۰۰ نفر از قبایل مشرکمدینهشوّال سال پنجم.شکست احزاب وبازگشت بدون پیروزی
۱۸غزوه بنی‌قُرَیظه۳۰۰۰ نفر۶۰۰ تا ۷۰۰ نفراطراف مدینهذی‌قعده و ذی‌حجّه سال پنجمپیروزی ارتش اسلام بر بنی‌قریظه
۱۹غزوه بنی‌لِحیانحدود ۳۰۰۰ نفرفبیله لحیانغرانجمادی الأولی سال ششمفرار بنی‌لحیان
۲۰غزوه ذی‌قردپانصد تا هفتصد نفرغطفانذی‌قردربیع الاولو ربیع‌الثانی سال ششم.بستن پیمان صلح بین مسلمانان و قریش
۲۱غزوه بنی‌مصطلق۱۰۰۰ نفر سواره و پیادهبنی‌مصطلقالمریسیعشعبان سال ششمفرار مشرکان پس از مقاومت مختصر
۲۲غزوه حدیبیه۱۶۰۰ نفرقریشحدیبیهذی‌القعده سال ششم هجریعقد پیمان صلح بین مسلمانان و قریش
۲۳غزوه خیبر۱۶۰۰ نفریهودیان خیبرخیبرمحرم و صفر سال هفتم هجریسقوط و شکست خیبریان
۲۴غزوه عمرة القضاء۱۴۰۰ نفرقریشمکهذی‌الحجه یا ذی‌القعده سال هفتم.تقویت روحی مسلمانان و تضعیف مشرکان
۲۵غزوه فتح مکه۱۰۰۰۰ نفرقریش و بنی‌بکرمکهرمضان سال هشتم.فتح مکه
۲۶غزوه حنین۱۲۰۰۰ نفرقبیله هوازن و ثقیفنزدیکی طائفشوّال سال هشتم.پیروزی مسلمانان
۲۷غزوه طائف۱۲۰۰۰ نفرقبیله ثقیفطائفشوّال سال هشتمبازگشت به مکه بدون پیروزی
۲۸غزوه تبوک۳۰۰۰۰ نفرروم و هم‌پیمانانتبوکرجب سال نهمدرخواست مصالحه مالی با مسلمانان از سوی رومیان

جستارهای وابسته

پانویس

  1. میرشریفی، آشنایی با تاریخ اسلام، ج۱، ص۱۷۵.
  2. برای نمونه: مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۴.
  3. ابن‌منظور، لسان‌العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۱۲۳.
  4. ابن‌اسحاق، سیرة النبی، ج۲، ص۲۲۳.
  5. واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲.
  6. ابن‌اسحاق، سیرة النبی، ج۴، ص۲۸۰- ۲۸۱؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۲۸۷- ۲۸۸.
  7. جعفریان، سیره رسول خدا(ص)، ص۴۶۴.
  8. نگاه کنید به طبرسی، اعلام الوری، ج۱، صص۱۶۸-۲۰۰.
  9. مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۲۸۰ به بعد.
  10. ابن‌خلدون، ج۱، ص۴۰۸؛ بحار ج۱۹، ص۱۸۷.
  11. السیرة النبویة، ج۱، ص۵۹۸
  12. بیهقی، ج۳، ص۱۱.
  13. حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۱۲۷
  14. طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۱۶۴؛ السیرة النبویة، ج۱، ص۵۹۹؛ دلائل النبوة، ج۵، ص۴۶۹.
  15. جوامع السیرة النبویة، ص۷۸.
  16. خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة، ص۲۰،
  17. واقدی، ج۱، ص۱۲؛ عیون الأثر، ج۱، ص۲۶۳.
  18. السیرة النبویة، ج۱، ص۲۴۰.
  19. دلائل النبوة، ج۳، ص۱۶۳؛ السیرة النبویة، ج۲، ص۴۳–۴۴.
  20. دلائل النبوة، ج۳، ص۱۶۴
  21. السیرة النبویة، ج۲، ص۴۴.
  22. السیرة النبویة، ج۲، ص۴۶.
  23. ابن‌حبیب، ص۱۱۲؛ ابن‌سعد، ج۲، ص۲۴.
  24. السیرة النبویة، ج۲، ص۶۰؛ دلائل النبوة، ج۳، ص۱۷۷؛ جوامع السیرة النبویة، ص۱۴۰.
  25. واقدی، المغازی، ج۱، ص۳۳۴.
  26. عیون الأثر، ج۲، ص۷۰؛ المغازی، ج۱، ص۳۶۳.
  27. السیرة النبویة، ج۲، ص۲۰۳.
  28. السیرة النبویة، ج۲، ص۲۰۹.
  29. السیرة النبویة، ج۲، ص۲۱۳
  30. السیرة النبویة، ج۲، ص۲۱۴؛ جوامع السیرة النبویة، ص۱۴۷؛ انیس المؤمنین، ص۲۱.
  31. المغازی، ج۲، ص۴۹۶؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۴۷
  32. دلائل النبوة، ج۳، ص۳۶۴
  33. جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، (سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم)،قم، عترت، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۵۷۳.
  34. انساب الأشراف، ج۱، ص۳۴۹
  35. واقدی، المغازی، ج۲، ص۵۳۷
  36. السیرة النبویة، ج۲، ص۲۸۹
  37. السیرة النبویة، ج۲، ص۳۰۸.
  38. السیرة النبویة، ج۲، ص۳۲۸؛ دلائل النبوة، ج۴، ص۱۹۷
  39. السیرة النبویة، ج۲، ص۳۸۹.
  40. دلائل النبوة، ج۵، ص۱۵۶؛ المغازی، ج۳، ص۸۹۲
  41. طبرسی، اِعلام الوری، ج۱، ص۲۳۳؛ دلائل النبوة، ج۵، ص۱۵۶.
  42. السیرة النبویة، ج۲، ص۵۱۵؛ دلائل النبوة، ج۵، ص۴۶۹.
  43. حسنی، ص۹۳-۹۴.

منابع

  • ابن‌اسحاق، سیرة النبی، چاپ مصطفی الحلبی، ۱۳۵۵ق.
  • ابن‌حبیب، محمد، المحبر، به کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م.
  • ابن‌حزم اندلسی‏، جوامع السیرة النبویة، دار الکتب العلمیة، بیروت، بی‌تا
  • ابن‌خلدون‏، تاریخ ابن‌خلدون‏، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
  • ابن‌سعد، محمد، کتاب الطبقات الکبیر، به کوشش ادوارد زاخاو، لیدن، ۱۳۲۱- ۱۳۲۵ق.
  • ابن‌سید الناس‏، عیون الأثر، دار القلم‏، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
  • ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق: السقا، مصطفی، الأبیاری، ابراهیم، شلبی، عبد الحفیظ، دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، بی‌تا.
  • بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الاشراف، دار الفکر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
  • بیهقی، ابو بکر احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق: قلعجی، عبد المعطی، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
  • جعفریان رسول، تاریخ سیاسی اسلام (سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله)، قم، عترت، ۱۳۸۰ش.
  • جعفریان رسول؛ سیرت رسول خدا(ص)، قم، انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۳ش.
  • حسنی، علی‌اکبر، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، تهران، انتشارات پیام نور.
  • حلبی ابوالفرج، السيرة الحلبية، دار الكتب العلمية، بيروت‏، 1427، چاپ دوم‏.
  • حموی، محمد بن اسحاق‏، أنیس المؤمنین‏، بنیاد بعثت‏، تهران، ۱۳۶۳ش.
  • طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ق.
  • مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، چاپ مطبعة السعاده، ۱۳۶۷ق.
  • مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، بیروت، دار الکتب العلمیه.
  • واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازی، مؤسسة الأعلمی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۹ق.
  • یاقوت حموی، شهاب الدین ابو عبد الله، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.

پیوند به بیرون