میر عماد حسنی قزوینی

میرعماد حسنی قزوینی (۱۵۵۴-۱۶۱۵م/ ۹۶۱-۱۰۲۴ق) خوشنویس خط نستعلیق است. میرعماد خود را از سادات حسنی می‌دانست. وی از مشهورترین خوشنویسان تاریخ هنر ایران است که پایه خط نستعلیق را یه گونه‌ای مستحکم کرد که صاحب‌نظران خطوط اسلامی آن را «عروس خطوط» نامیدند.

تولد

تولد میرعماد در سال ۹۶۱ در قزوین و مرگش در ۱۰۲۴ بوده است. او از خاندان سیفی قزوین بود که نامش را به روایتی «محمد» گذاشتند که بعدها به «عمادالملک» و «میرعماد» شهرت یافت. جد او از کاتبان و کتابداران دوره صفوی در قزوین بوده است.

سوانح زندگی

میرعماد در کودکی، در قزوین اصول خوشنویسی را نزد استادانی مانند عیسی رنگ کار و مالک دیلمی آموخت و در جوانی برای آموختن بیشتر به تبریز رفت و از تعالیم استاد برجسته آن زمان ملامحمد حسین تبریزی استفاده کرد.

میرعماد از روی آثار استادان دیگری مانند بابا شاه اصفهانی، سلطانعلی مشهدی و میرعلی هروی مشق می‌کرد تا اینکه او در میان خوشنویسان شش قرن قبل تا زمان خود سرآمد همه شد.

میرعماد از تبریز به عثمانی و سپس حجاز رفت و بعد به ایران بازگشت. مدتی در خراسان و هرات به عنوان کاتب کتابخانه فرهاد خان قرامانلو، از امرای لشکریان شاه عباس، مشغول به کار بود. پس از کشته شدن فرهاد خان به قزوین و سپس در ۱۰۰۸ قمری به اصفهان رفت.

شاه عباس دوازده سال بود که به پادشاهی رسیده بود و سلسله صفویه در اوج قرار داشت. به همین دلیل، هنرمندان به اصفهان می‌رفتند تا تحت حمایت شاه عباس قرار بگیرند. میرعماد یادداشتی به نستعلیق در مدح شاه نوشت و برایش فرستاد. شاه یادداشت را پسندید و او را به دربار دعوت کرد.

میرعماد با توجه به ‌اسامی شهرهایی که در کتابهایش به آنها اشاره کرده است به حلب، دمشق، عثمانی و حجاز مسافرت کرده و احتمالا توفیق زیارت مکه مکرمه را نیز یافته است. او در ایران به اصفهان، قزوین، سمنان، دامغان، طبرستان و خراسان سفر کرده است. میرعماد شانزده سال در اصفهان زندگی کرد و شاگردان فراوانی را تربیت کرد و آثار هنری بسیاری خلق کرد.

میرعماد از مقربان شاه عباس بود و همین مسئله موجب شد دیگران به او حسادت کنند. از جمله علیرضا عباسی نزد شاه از او بدگویی و او را سنی مذهب معرفی می‌کرد.

خشم شاه عباس به تدریج اوج گرفت و سرانجام به مقصود بیک قزوینی، رئیس ایل شاهسون قزوین دستور داد که همراه اراذل و اوباش بر سر او بریزند. شب هنگام، زمانی که میرعماد به حمام می‌رفت آنان به وی حمله کردند و او را کشتند.

خط میرعماد در زمان حیاتش نه تنها در ایران و دربار صفوی بلکه در دربار گورکانیان هند و پادشاهان عثمانی هم قدر و منزلت ویژه‌ای داشت. گفته‌اند که خط او را در زمان حیاتش با طلا معاوضه می‌کردند. او در هنگام مرگ از متمول‌ترین مردان ایران بوده چنانچه خانه‌اش را وزیر وقت نتوانست بخرد.

گفته می‌شود به دلیل اینکه میرعماد مغضوب شاه بود تا چند روز کسی جرئت نداشت جنازه‌اش را به خاک بسپارد. تا اینکه سرانجام ابوتراب خطاط اصفهانی از شاگردانش، او را به خاک سپرد. البته پس از به قتل رسیدن میرعماد، شاه عباس پشیمان شد.

وفات

مرگ میر عماد در سال ۱۰۲۴ق در سن شصت و سه سالگی او رخ داد و مزار او اکنون در اصفهان در ضلع‌ شرقی صحن‌ کوچک مسجد مقصود بیک‌ است. در این‌ آرامگاه‌ قطعه‌ سنگی از مرمر به‌ طول‌ ۷۰ و عرض‌ ۳۵ سانتی متر به‌ صورت‌ عمودی بر دیوارشرقی نصب‌ شده‌ است‌ که‌ روی آن‌ عبارات‌ و اشعاری حجاری کرده‌اند.

بازماندگان

از میرعماد پسری به نام میرزا ابراهیم و دختری بنام گوهرشاد باقیماند که هر دو از خوشنویسان چیره دست بودند و پس از مرگ میرعماد همراه بسیاری از خوشنویسان از جمله عبدالرشید دیلمی خواهرزاده و شاگرد میرعماد ایران را ترک کردند و به هندوستان رفتند.

میر عماد صدها شاگرد نام آور تربیت کرد که نام و هنرشان در تاریخ فرهنگ و هنر ایران می‌درخشد. علاوه بر خوشنویسان ایرانی مقلدان خط میرعماد در میان خوشنویسان عثمانی و هند بسیار بوده‌اند.

ویژگی خط میر عماد

میرعماد با پالایش و اصلاح خطوط گذشتگان و زدودن پیرایه‌ها و ناخالصی‌ها از خط نستعلیق و نزدیک کردن نسبت‌های اجزای حروف و کلمات، به بالاترین درجه زیبایی شناسی یعنی نسبت طلایی رسید و قدمی اساسی در اعتلای هنر نستعلیق برداشت.

میرعماد ذوق شعر نیز داشته و اشعاری را به او منسوب می‌کنند.

آثار

از میر عماد آثار خطی فراوانی به صورت مرقع یا «قطعات متفرقه» به جای مانده است که در موزه‌های معتبر ایران و جهان و مجموعه‌های شخصی چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. برخی از آثار او اکنون به موزه خوشنویسی قزوین واقع در کاخ چهلستون قزوین منتقل شدهاند.

اخیرا توسط هنردوستان ایتالیایی و آمریکایی مجموعه ارزشمندی از آثار میرعماد چاپ شده است و به همت موزه متروپولیتن نیویورک در دسترس دوستداران خط نستعلیق ایرانی قرار گرفته است.

آثار میرعماد در «مرقع سن‌پطرزبورگ» یعنی همان مرقع میرزا مهدی خان منشی نادرشاه، که احتمالا در سال‌های انقلاب مشروطیت کتابخانه سلطنتی ایران آن را به روسها فروخته است، به چشم می‌خورد. این مرقع اخیرا به طور کامل چاپ شده و صفحاتی از آن به نام «کرشمه ساقی» در ایران انتشار یافته‌است. رساله بابا شاه اصفهانی نیز به خط اوست.

شاگردان

میرعماد شاگردان زیادی تربیت کرد. ازجمله معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به این افراد اشاره کرد:

نورالدین محمد لاهیجی (نورا)، عبدالرشید دیلمی (رشیدا)، میرابراهیم (فرزند میرعماد)، گوهرشاد (دختر میرعماد)، عبدالجباراصفهانی، محمدصالح خاتون‌آبادی، جمالا(حاجی جمال بن ملک محمد شیرازی)، نورای اصفهانی، محراب بیک، میرساوجی، میریحیی اصفهانی، علاالدین سبزواری، درویش عبدی بخارائی، میرمحمدمقیم تبریزی، میرزاتقی مستوفی الممالک، ابوتراب اصفهانی (ترابا)، محمدصالح اصفهانی و...

علاوه بر این اغلب خوشنویسان پس از میرعماد تا امروز، که از روی آثار بجا مانده از او مشق کرده‌اند و به ‌نوعی شاگرد او محسوب می‌شوند.

میرعماد توانست چنان پایه خط نستعلیق را مستحکم نماید که تمام صاحب‌نظران خطوط اسلامی آن را «عروس خطوط اسلامی» نامیدند. او بیشترین تاثیر را در تکامل خط نستعلیق گذاشته است. زندگی او در تذکره‌ها و رسالات و متون مختلف آمده، اما گوشه‌هایی از زندگی او همچنان ناشناخته مانده است.

گالری تصاویری از آثار استاد میر عماد

پیوند به بیرون