قزوین
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | ایران |
| استان | قزوین |
| مساحت | ۱۵۶۲۳ کیلومتر مربع |
| ادیان | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات تاریخی | |
| نام قدیم | کش‌وین |
| پیشینه اسلام | دوران حکومت اموی و عباسی |
| پیشینه تشیع | دوران حکومت صفوی |
| وقایع مهم | تشکیل پایتخت شیعی |
| مکان‌های تاریخی | قلعه الموت |
| اماکن | |
| زیارتگاه | امامزاده حسین، پیغمبریه، چنار خونبار |
| حوزه علمیه | التفاتیه، ملا وردیخانی، مدرسه شیخ‌الاسلام، صالحیه |
| مساجد | مسجد جامع عتیق |
قزوین، شهری در حوزه مرکزی ایران. این شهر در دوره اسلام به جهت هم‌مرزی با شمال ایران و محل حضور دیلمیان، مهم و مورد توجه دستگاه خلافت اموی و عباسی بوده و مسلمانان، قزوین را مرز مبارزه با دیلمیان می‌دانستند. گروهی از اسماعیلیان به رهبری حسن صباح در منطقه رودبار در قلعه الموت ساکن بودند و این شهر تا قبل از صفویه، شهر سنی مذهب و گروه‌های شیعه اسماعیلی و غیره به عنوان گروه محدودی در آن شهر بوده‌اند. شاه طهماسب صفوی وقتی تبریز را برای پایتختی، امن ندید، آن را به قزوین منتقل و در این دوره، قزوین پیشرفت سریعی یافت. این شهر، شخصیت‌های دینی، مدارس علمیه و کتابخانه‌های فعال و پررونقی داشته که نویسندگانی همچون سمعانی، مستوفی و دیگرانی به نام و محل آنها اشاره کرده‌اند.
موقعیت جغرافیایی
قزوین در حوزه مرکزی ایران. این شهر از سمت شمال به گیلان و مازندران، از غرب به زنجان و همدان، از جنوب به اراک و از سمت شرق به تهران محدود می‌باشد.این شهر در ۱۵۳ کیلومتری پایتخت قرار گرفته است.
تاریخچه
مستوفی درباره نام قزوین می‌گوید: در جنگ بین ساسانی‌ها با دیلمیان، زمانی لشکر ساسانی‌ها به اینجا رسید، فرمانده لشکر دید لشکر کمی بهم ریخته است و به زیردست خود گفت «کش وین» یعنی لشکر را منظم کن. این نام بر آن منطقه ماند و بعدها عرب‌ها آن را معرب کردند به قزوین.
قزوین همزمان با پذیرش اسلام که در قیاس با سایر شهرها، سریع‌تر آن را پذیرفت، میزبان شمار فراوانی از سپاهیان و قبایل عرب بود که به منظور مقابله با دیلمیان در این شهر مستقر شدند. جعفریان می‌گوید صرف اموال فراوان برای ساختن برج در اطراف قزوین و بخشش مالیاتی و جعل احادیث مختلفی درباره فضلیت شهر قزوین وغیره، حکایت از اهمیت قزوین برای دستگاه خلافت اموی و سپس عباسی داشت. قبایل عرب، قزوین را مرز مقابله با دیلمان می‌دانستند.
اهمیت سیاسی نظامی قزوین، لزوم مداخله حکومت در مساله مذهب مردم شهر را نیز در پی داشت؛ چیزی که نتیجه آن تسلط کامل تسنن بر شهر و جلوگیری از رشد فرقه‌های غیر سنی بود. طبیعی بود که قبایل شیعه عراق نیز به همین دلیل نمی‌توانستند به این شهر وارد شوند. اولین مهاجران عرب به قزوین را از قبایل و چهر‌ه‌های معروف تاریخ صدر اسلام می‌دانند.
شهر خوشنویسان مشهور
با انتقال مرکز حکومت توسط شاه طهماسب از تبریز به قزوین، تعدادی از هنرمندان نیز به قزوین مهاجرت کردند. این هنرمندان در ابتدا مکتب خوشنویسی قزوین را درادامه مکتب تبریز تأسیس کردند. یکی از این هنرمندان، مالک دیلمی بود که به دستور شاه از مشهد به قزوین فراخوانده شد. خوشنویسان بزرگی در این شهر به دنیا آمده‌اند. از جمله میر عماد حسنی، مالک دیلمی، عبدالرشید دیلمی، میرابراهیم فرزند میرعماد و خوشنویس‌های مشهور دیگر.
قزوین پایتخت شیعه
در دوران بنی امیه، علی(ع) را بر منابر لعن می‌کردند و در برخی شهرها با این عمل مخالفت شد. از آن جمله، مردم قزوین در زمان خالد بن عبدالله قسری، با این حرکت مخالفت کردند. به نقل از ابن فقیه: یکی از کارگزاران خالد، علی بن ابیطالب(ع) را بر منبر لعن کرد و شخصی شمشیر کشید و او را کشت و این سنت در این شهر تمام شد. می‌گویند اکثر مردم قزوین سنی بودند و اقلیتی از شیعه در این شهر زندگی می‌کردند.
دو سند از تشیع شهر قزوین در قرن ششم، یکی اثر عبدالجلیل قزوینی و دیگری الفهرست منتجب الدین رازی که در همسایگی شهر قزوین است.از جمله شهرهای شیعی قزوین به خرقان، دستجرد، بوئین زهرا، ابهر و طالقان که صاحب بن عباد از این شهر بوده نیز اشاره شده است.
قزوین تا قبل از صفویه، سنی بوده، صفویان پس از آن که احساس کردند تبریز در معرض حملات مداوم عثمانی قرار گرفته است، پایخت خود را به قزوین انتقال دادند. پس از تشکیل دولت صفوی، شهر قزوین اهمیت ویژه می‌یابد و در زمان شاه طهماسب اول رشد سریعی پیدا می‌کند. این شهر، ابتدا مرکز تجمع گروه‌ها و اقوام مختلفی شد که پس از پایتخت شدن، راهی این شهر شدند و همچنین مرکزیت سیاسی این شهر، اهمیت مذهبی و تجاری قابل توجهی بدان بخشید. در این دوران ساخت بناها و مساجد جلوه جدیدی به فضای این شهر بخشید، اما دیری نپایید که با انتقال پایتخت به اصفهان همین شهر پر جمعیت و پر جنب و جوش بر اثر نابسامانی سیاسی و اجتماعی رونق گذشته خود را از دست داد.
قلعه الموت و اسماعیلیان
قلعه الموت یا قلعه حسن صباح، در پانصد متری شمال شرقی روستای گازرخان در منطقه رودبارالموت قزوین است. این قلعه محل حضور اسماعیلیان به رهبری حسن صباح بوده است. در میان روستای گازرخان قبرستانی قدیمی معروف به قتلگاه وجود دارد که برخی آن را محل دفن بزرگان اسماعیلی دانستند. این قلعه، حدود پانصد سال، آباد بوده است. برخی می‌گویند: شاید تا وقتی قزوین پایتخت صفویه بوده، قلعه، آبادی داشته و پس از پایتختی اصفهان، اهمیت این قلعه از بین رفته است.
مساجد و مکان‌های زیارتی
درباره ساخت اولین مسجد در قزوین، گفته شده، حجاج بن یوسف ثقفی فرزندش محمد را به قزوین می‌فرستد تا با دیلمیان مبارزه کند و او مسجدی در این شهر بنا می‌کند که به نقل از مستوفی، اول بتخانه بود. وی می‌گوید در قزوین در دوره اسلام، اولین نماز جمعه در این مسجد خوانده و مستوفی آنجا را مسجد توت بابکنان نامیده است.
به نقل از یاقوت حموی، نام آن مسجد در نزدیکی باب بنی الجنید، مسجد الثور بوده است و می‌نویسد این مسجد تا پیش از بنای مسجد جامع قزوین در دوره هارون سراپا بوده است.نقل است، شیعیان قزوین به این مسجد رفت و آمد نمی‌کردند، به تصور آنکه در دوره بنی امیه، در آن مسجد، علی(ع) را سب کرده باشند.
امامزاده شاهزاده حسین
شاهزاده حسین در شهر قزوین که از مشهورترین اماکن زیارتی آن شهر و از توجه و اعتقاد کامل مردم آن دیار برخوردار، از کهن‌ترین مزارهای موجود ایران است.
امامزاده علی اصغر و چنار خونبار
مقبره‌ای مشهور به نام امامزاده علی اصغر از فرزندان امام کاظم(ع) در روستایی به نام زرآباد در ۸۱ کیلومتری قزوین است. برخی درباره این امامزاده می‌گویند، در اسناد و نسب‌نامه‌های قبل از دوران صفویه، شخصی با این نام در میان فرزندان و نوادگان امام کاظم(ع) وجود ندارد. در همین روستا در کنار بقعه امامزاده علی اصغر، درخت چناری وجود دارد معروف به چنار خونبار که مشهور است در روز عاشورا از آن خون جاری می‌شود.
پیغمبریه
پیغمبریه یا چهار انبیا، بقعه‌ای در قزوین، که در جانب شرقی خیابان پیغمبریه و جنب مدرسه پیغمبریه در غرب بنای چهل ستون واقع است. درباره بنای پیغمبریه و مدفونان آن، مشهور است که چهار تن از پیامبران یهود به نام‌های سلام، سلوم، سهولی و القیا در این بنا دفن شده‌اند.
امامزاده اسماعیل
امامزاده اسماعیل(ع) از نوادگان امام صادق(ع) است. مدفن اصلی امامزاده در سرداب بقعه در زیر حرم قرا گرفته است.
مسجد جامع عتیق
مسجد جامع قزوین از قدیمی‌ترین مساجد این شهر است که عبدالجلیل قزوینی درباره آن می‌گوید: این مسجد از مساجد پر رونق قزوین که در روز جمعه حدود صدهزار مرد در آن جمع می‌شدند.این مسجد را از لحاظ معماری از آثار ممتاز دوره‌های اسلامی دانستند. قدیمی‌ترین بخش مسجد، بعد از آثار چهار طاقی ساسانی، طاق هارونی که در زمان هارون الرشید در سال ۱۹۲ق ساخته شده است. مهم‌ترین بخش این مسجد، مقصوره و گنبد سلجوقی آن است که دارای پنج کتیبه گچبری به خط کوفی و نفیس‌ترین آنها کتیبه‌ای است که در آن سوره بقره به طور کامل اجرا شده است.
از دیگر مساجد قزوین می‌توان به مسجد النبی، مسجد سوخته چنار، محمدیه، مسجد سبز، خواجه شهدا، پنجه علی اشاره کرد.
مدارس علمیه
مدارس علمیه قزوین از رونق زیادی برخوردار و علمای شناخته شده‌ای در این حوزه‌ها مشغول به تدریس و تحصیل بوده‌اند؛ مخصوصا در قرن‌های پنجم، ششم و هقتم هجری.نقل می‌کنند، سمعانی نیز در کتاب «الانساب» اسامی بسیاری از علما و محدثان مدرسه‌های علمیه قزوین را نگاشته است.از جمله مدارس علمیه فعال، مدرسه علمیه‌ای است که صاحب بن عباد، وزیر آل بویه در قرن چهارم هجری در قزوین ساخته است، این مدرسه را از کهن‌ترین مدارس دینی ایران می‌دانند.به نقل از عبدالجلیل قزوینی، مدرسه خواجه ابواسماعیل حمدانی در سال‌های ۵۰۰ تا ۵۵۶ق از مدرسه‌های فعال و پر رونق قزوین در آن دوره بوده است.قزوینی در کتاب آثار البلاد به مدرسه‌ای به نام ابومحمد بن احمد نجار از فقها و اصولیون قزوین اشاره کرده که آن را نیز از مدارس فعال قزوین دانسته است.از دیگر مدارس علمیه قزوین:
التفاتیه
مدرسه علمیه التفاتیه قزوین، در قرن هفتم هجری و توسط یکی از امرای حکومت ایلخانی به نام خواجه التفات بنا شده و به همین دلیل به نام وی معروف گشته است.
ملاوردیخانی
سال بنای مسجد در دوران شاه عباس دوم صفوی است که با پلی بر روی رودخانه بازار (خیابان مولوی فعلی) در یک زمان ساخته شده است. مولاوردیخان که از نوادگان حاجی ساروخان و معاصر کریم خان زند بوده، این مدرسه را در سه طبقه و در جنوب مسجد در ۱۱۷۷ق تأسیس کرده که پس از مدتی تخریب و در سال ۱۲۵۰ق مولاوردیخان دوم، نوه خان اول آن را بازسازی کرده است.
مدرسه شیخ‌الاسلام
این بنا توسط یکی از سران ترکمان قزوین در عصر ایلخانی به نام آقاسی ساخته و چون میرزا عباس ایروانی مشهور به حاج میرزا آقاسی وزیر معروف محمد شاه نیز در این مدرسه تحصیل می‌کرده است و در زمان صدارت خود تعمیراتی در این مکان انجام داده این بنا به نام حاج میرزا آقاسی مشهور می‌شود. بعدها به وسیله میرزا مسعود شیخ‌الاسلام قزوینی در سال ۱۳۲۱ق، این مدرسه مجددا بازسازی و به نام مسعودیه یا شیخ الاسلام مشهور می‌شود.
مدرسه صالحیه
مسجد – مدرسه صالحیه را بزرگترین مرکز فلسفی ایران در قرن سیزدهم هجری معرفی کرده‌اند که توسط ملا صالح برغانی، برادر شهید ثالث در سال ۱۲۴۸ق تاسیس شده است. نقل می‌کنند، کُنت دوگوبینو سفیر فرانسه در ایران در کتاب مذاهب و فلسفه به گروهی از اساتید و شاگردان مدرسه فلسفه قزوین اشاره کرده است. از جمله شاگردان مدرسه قزوین، میرزا محمد حسن مجدد شیرازی (میرزای اول)، سید جمال الدین اسد آبادی، میرزا کوچک خان جنگلی بوده‌اند.
مشاهیر
در میان مولفان و راویانی که اسامی آنان در کتاب‌های رجال و حدیث آمده، شماری قزوینی یافت می‌شود که در آثاری مانند رجال نجاشی و دو کتاب رجال و فهرست شیخ طوسی، نام آنها آمده است.کتاب ضیافة الاخوان، اثری است که در ارتباط با راویان قزوینی شیعه، تحقیق و بررسی کرده و نام بسیاری از راویان قزوینی را آورده است.از جمله مشاهیر شیعه قزوین، خاندان حمدانی است که موسس آنها حمدان بن محمد قزوینی است و ربطی به حمدانی‌های عراق و شام ندارند. از قدیمی‌ترین چهر‌ه‌های این خاندان احمد بن حمدان قزوینی است که از راویان شیعه در دوران غیبت صغری بوده است. از خاندانهای دیگر، خاندان عجلی و جعفری هستند، آنها نیز از خاندانهای شیعه قزوین بودند. از دیگر شخصیت‌های مطرح گذشته و حال قزوین :
- داود بن سلیمان قزوینی
نجاشی نقل می‌کند، وی کتابی حاوی احادیث امام رضا(ع) داشته و این متن را همان صحیفة الرضا (ع) دانستند که در قزوین، محدثین شیعه و سنی از راه‌های مختلف آن را روایت کرده‌اند. داود بن سلیمان را همان شخصی معرفی کرده‌اند که به نوشته تاریخ مستوفی، امام رضا(ع) در قزوین، به خانه وی وارد شد. می‌گویند داود، نسخه‌ای از امام رضا(ع) روایت کرده است.
ملا خلیل بن غازی قزوینی، از عالمان شیعه در قرن یازدهم قمری و اهل قزوین. از جمله اساتید وی، میرداماد و شیخ بهایی بوده‌اند. او به اخباریان گرایش داشت و با فلسفه و اجتهاد مخالف بود.
قزوینی دارای تألیفات متعددی است که از مشهورترین آنها دو شرح کتاب کافی به نام‌های الشافی و صافی در شرح کافی است.
عبدالجلیل قزوینی فقیه و متکلم قرن ششم هجری و متولد قزوین. مهم‌ترین اثر وی، النقض است که هم از نظر محتوا (به عنوان اعتقادات شیعه) و هم از جهت متن (نثر فارسی) پراهمیت قلمداد شده است.
سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، متولد ۱۳۱۵ق در قزوین. او از علمای شیعه در قرن چهاردهم هجری که در شاخه‌های مختلف علوم اسلامی از جمله فلسفه و عرفان تخصص داشته است. او را جزو کسانی دانستند که در فلسفه ملاصدرا تبحر ویژه‌ای داشته است. شیخ عبدالکریم حائری و میرزا هاشم اشکوری از اساتید وی بودند.
خطاط و خوشنویس شناخته شده دوره صفوی، تولد میرعماد در سال ۹۶۱ در قزوین و مرگش در ۱۰۲۴ بوده است. بعدها به «عمادالملک» و «میرعماد» شهرت یافت. جد او از کاتبان و کتابداران دوره صفوی در قزوین بوده است.
سید موسی زرآبادی، متولد ۱۲۹۴ق در قزوین. نسب او به زید بن علی می‌رسد. سید را از ارکان اصلی مکتب تفکیک دانستند. وی در قزوین و تهران به فراگیری فلسفه، فقه و اصول مشغول و شیخ فضل الله نوری از جمله اساتید شناخته شده وی بوده است. شیخ مجتبی قزوینی، برادر همسر زرآبادی و علی اکبر الاهیان تنکابنی از شاگردان وی که بعدها از بزرگان مکتب تفکیک شده‌اند. او در سال ۱۳۵۳ق درگذشت.
ابراهیم موسوی قزوینی، فقیه و اصولی شیعه و از شاگردان سید علی طباطبایی(صاحب ریاض) و شریف العلماء بوده است. او از جمله کسانی بود که در جریان آشوب شیخیه در کربلا، با آنها مخالفت کرد.
شیخ مجتبی قزوینی در سال ۱۳۱۸ق در قزوین متولد شد. او از پایه‌گذاران مکتب تفکیک بود.اساتید او در نجف، سید محمدکاظم یزدی، میرزا محمدتقی شیرازی و میرزای نایینی بودند و در قزوین سید موسی زرآبادی، استاد وی بود.
محمدعلی رجایی، متولد ۱۳۱۲ش در قزوین، دومین رئیس جمهور ایران. او می‌نویسد که حدود ۳۷ سال با سید محمود طالقانی بوده است و بعدها به خاطر شعار‌های فدائیان اسلام جذب آنها می‌شود. در همان سال‌ها به دلیل فعالیت‌ها سیاسی حدود ۵۰ روز زندانی می‌شود.
بازیگر، نویسنده و کارگردان متولد قزوین و از طرفداران سینمای دینی بود. فیلم‌های متعدد و سریال‌های مذهبی یوسف پیامبر، ایوب پیامبر و مردان آنجلس به کارگردانی او در ایران تولید و پخش شد.
شیخ هاشم قزوینی متولد سال ۱۲۷۰ شمسی در قزوین، از فقها و اساتید حوزه علمیه مشهد و از شاگردان میرزا مهدی اصفهانی بود. سید علی خامنه‌ای و حسین وحید خراسانی از مراجع تقلید از شاگردان وی هستند.
سید محمد ضیاءآبادی متولد سال ۱۳۰۷ هجری شمسی استاد اخلاق، سخنران دینی و از شاگردان آیت‌الله بروجردی و امام خمینی است.
آرامگاه‌های تاریخی
آرمگاه‌های تاریخی شهر قزوین که شخصیت دفن شده در آن مکان مورد توجه بوده‌اند از جمله: سلطان ویس، مقبره احمدیه، مقبره شهید ثالث، آرامگاه حمدالله مستوفی، رئیس المجاهدین، بقعه پیر تاکستان بوده‌اند. این مقبره‌ها به لحاظ قدمت و معماری نیز مورد توجه بوده‌اند.
مطالعه بیشتر
- گلریز، سیدمحمدعلی، مینودر، یا، باب الجنه قزوین، قزوین، نشر طه، ۱۳۸۱ش.
پانویس
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ مستوفی، تاریخ گزیده، ۱۳۶۴ش، ص۷۷۳.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۹.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۰.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۱.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۱.
- ↑ سعدآبادی، «سیر تحول هنر خوشنویسی و انواع خطوط آن در مکاتب هنری عصر صفوی»، ص۱۲۵.
- ↑ سعدآبادی، «سیر تحول هنر خوشنویسی و انواع خطوط آن در مکاتب هنری عصر صفوی»، ص۱۲۵.
- ↑ شکراللهی، «برگهایی از کتاب عمر «عماد الکتاب» (خوشنویسی برجسته عصر مشروطه) و نمونه‌هایی از آثارش»، ص۵۵۵.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۳.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۳.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۳.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۲۱.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۳۳.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۷۳.
- ↑ عادلفر، فراهانی فرد، «کالبد‌شناسی شهری قزوین در دوران صفوی»، ص۵۱.
- ↑ عادلفر، فراهانی فرد، «کالبد‌شناسی شهری قزوین در دوران صفوی»، ص۵۱.
- ↑ عادلفر، فراهانی فرد، «کالبد‌شناسی شهری قزوین در دوران صفوی»، ص۵۱.
- ↑ ستوده، «قلعه الموت - بلدة الاقبال»، ص۱۶.
- ↑ ستوده، «قلعه الموت - بلدة الاقبال»، ص۱۰.
- ↑ ستوده، «قلعه الموت - بلدة الاقبال»، ص۱۷.
- ↑ ستوده، «قلعه الموت - بلدة الاقبال»، ص۱۶.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۱.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۱.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۱.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۲.
- ↑ مدرسی، برگی از تاریخ قزوین، ۱۳۶۱ش، ص۹.
- ↑ مجیدی، عنایت الله«امامزاده علی اصغر(ع) زرآباد و فرمان تولیت آن»، ص۹۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۵، ص۳۰۷.
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ قزوینی، النقض، ۱۳۵۸ش، ص۴۵۲.
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ ذکایی ساوجی، «محدثان ساوی در حوزه‌های علمیه قزوین»، ص۱۳۷.
- ↑ ذکایی ساوجی، «محدثان ساوی در حوزه‌های علمیه قزوین»، ص۱۳۷.
- ↑ ذکایی ساوجی، «محدثان ساوی در حوزه‌های علمیه قزوین»، ص۱۳۸.
- ↑ ذکایی ساوجی، «محدثان ساوی در حوزه‌های علمیه قزوین»، ص۱۳۸.
- ↑ قزوینی، آثار البلاد، ۱۳۷۳ش، ص۵۰۸.
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ شهیدی صالحی، «شرح حال مفسر بزرگ آیت الله العظمی شیخ محمد صالح برغانی(قدس سره)»، ص۲۵.
- ↑ شهیدی صالحی، «شرح حال مفسر بزرگ آیت الله العظمی شیخ محمد صالح برغانی(قدس سره)»، ص۲۴.
- ↑ شهیدی صالحی، «شرح حال مفسر بزرگ آیت الله العظمی شیخ محمد صالح برغانی(قدس سره)»، ص۲۵.
- ↑ شهیدی صالحی، «شرح حال مفسر بزرگ آیت الله العظمی شیخ محمد صالح برغانی(قدس سره)»، ص۲۶.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۴.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۱۸.
- ↑ دایرة المعارف تشیع، ج۱، ص۱۶۳.
- ↑ قزوینی، ضیافة الاخوان، ۱۳۹۷ق، ص۱۰۵.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، حوزه علمیه قزوین، ص۲۸.
- ↑ نجاشی، ص۱۶۱.
- ↑ قزوینی، ضیافة الاخوان، ۱۳۹۷ق، ص۲۱۳.
- ↑ مستوفی، تاریخ گزیده، ۱۳۶۴ش، ص۷۸۹.
- ↑ رافعی قزوینی، التدوین، دارالکتب العلمیه، ج۳، ص۳.
- ↑ قزوینی، صافی در شرح کافی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۸.
- ↑ قزوینی، صافی در شرح کافی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۹.
- ↑ قزوینی، صافی در شرح کافی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۶.
- ↑ قزوینی، صافی در شرح کافی، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۷.
- ↑ قزوینی، النقض، ۱۳۵۸ش، ص۲۳.
- ↑ حسن زاده آملی، مقام معلم، ۱۳۸۷ش، ص۶۹.
- ↑ حسن زاده آملی، مقام معلم، ۱۳۸۷ش، ص۶۹.
- ↑ حسن زاده آملی، مقام معلم، ۱۳۸۷ش، ص۶۹.
- ↑ حسن زاده آملی، مقام معلم، ۱۳۸۷ش، ص۷۰.
- ↑ بیانی، «نگاهی به کتاب احوال و آثار میرعماد»، ص۲۷۷.
- ↑
- ↑
- ↑ «زندگی مردان بزرگ آیتی از زیبایی است»، ص۲۶.
- ↑ مظفری، «معرفی مکتب تفکیک و نقد نگاه این مکتب به ترجمه فلسفه از یونانی به عربی»، ص۸۸.
- ↑ «زندگی مردان بزرگ آیتی از زیبایی است»، ص۲۶.
- ↑ «زندگی مردان بزرگ آیتی از زیبایی است»، ص۲۷.
- ↑ «زندگی مردان بزرگ آیتی از زیبایی است»، ص۲۷.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، نشر دهاقانی، ج۱، ص۳۸.
- ↑ «شیخ مجتبی قزوینی»، ص۳۳.
- ↑ «شیخ مجتبی قزوینی»، ص۳۳.
- ↑ رجایی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، ص۷۱.
- ↑ رجایی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، ص۷۱.
- ↑ رجایی، «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، ص۷۱.
- ↑ کاظمی، سجادی، «ناگفته‌ها در گفت و گو با فرج الله سلحشور»، ص۳۲.
- ↑ کاظمی، سجادی، «ناگفته‌ها در گفت و گو با فرج الله سلحشور»، ص۳۲.
- ↑
- ↑
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، گردآورنده:حسینی، احمد بن محمد، بیروت، ناشر:دار الاضواء، بی‌تا.
- جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در قزوین از آغاز تا عصر صفوی، قزوین، نشر معاونت تحقیقات و پژوهش حوزه علمیه قزوین، بی‌تا.
- حسن زاده آملی، حسن، مقام معلم (تجلیل از مقام شامخ علامه رفیعی قزوینی)، قم، ناشر:الف. لام. میم، ۱۳۸۷ش.
- حسین مظفری، «معرفی مکتب تفکیک و نقد نگاه این مکتب به ترجمه فلسفه از یونانی به عربی»، در مجله معارف عقلی، شماره ۲، پاییز ۱۳۸۴ش.
- خوانساری، محمد باقر بن زین العابدین، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، قم، ناشر:دهاقانی (اسماعیلیان)، بی‌تا.
- ذکایی ساوجی، مرتضی، «محدثان ساوی در حوزه‌های علمیه قزوین»، درمجله کیهان اندیشه، شماره ۴۸، خرداد و تیر ۱۳۷۲ش.
- رافعی قزوینی، عبد الکریم بن محمد، التدوین فی أخبار قزوین، محقق :عطاردی قوچانی، عزیزالله، بیروت، ناشر:دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، بی‌تا.
- رجایی، محمدعلی؛ «زندگی من: زندگی خودنوشت شهید محمدعلی رجایی»، در مجله رشد معلم، شماره ۲۵۸، شهریور ۱۳۹۰ش.
- «زندگی مردان بزرگ آیتی از زیبایی است» سید موسی زر آبادی قزوینی، در مجله کیهان فرهنگی، شماره ۹۵، اسفند۱۳۷۱ش.
- ستوده، منوچهر، «قلعه الموت - بلدة الاقبال»، در مجله فرهنگ ایران زمین، شماره ۳، ۱۳۳۴ش.
- سعدآبادی، پریسا و دیگران، «سیر تحول هنر خوشنویسی و انواع خطوط آن در مکاتب هنری عصر صفوی»، در مجله تاریخنامه خوارزمی، سال چهارم، پاییز ۱۳۹۵ش.
- شکراللهی، احسان الله، برگهایی از کتاب عمر «عماد الکتاب» (خوشنویسی برجسته عصر مشروطه)، در مجله پیام بهارستان، سال دوم - شماره۲ بهار ۱۳۸۹ش.
- «شیخ مجتبی قزوینی»، در مجله کیهان فرهنگی، شماره ۹۵، اسفند ۱۳۷۱ش.
- شهیدی صالحی، عبدالحسین، «شرح حال مفسر بزرگ آیت الله العظمی شیخ محمد صالح برغانی(قدس سره)»، در مجله بینات، شماره ۸، زمستان ۱۳۷۴ش.
- عادلفر، باقرعلی، فراهانی فرد، رقیه، کالبد‌شناسی شهری قزوین در دوران صفوی، در مجله تحقیقات تاریخ اجتماعی، شماره ۲، سال اول، پاییز و زمستان ۱۳۹۰ش.
- قزوینی، خلیل بن غازی، صافی در شرح کافی، محقق:احمدی جلفایی، حمید، محقق:درایتی، محمدحسین، قم، ناشر:موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۸ش.
- قزوینی رازی، عبدالجلیل، بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض (النقض)، تصحیح میرجلال الدین محدث ارموی، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، ۱۳۵۸ش.
- قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، تصحیح و تکمیل: محدث، هاشم، مترجم:جهانگیر میرزا، تهران، ناشر:امیر کبیر،۱۳۷۳ش.
- قزوینی، محمد بن حسن، ضیافة الإخوان و هدیة الخلان، مصحح:حسینی اشکوری، احمد، قم، ناشر:مجمع الذخایر الاسلامیه، ۱۳۹۷ق.
- کاظمی هریکندی، مهری، سجادی، سمانه، «ناگفته‌ها در گفت و گو با فرج الله سلحشور»،در مجله نقد سینما، شماره ۶۴ و ۶۵، بهار ۱۳۸۸ش.
- مجیدی، عنایت الله، «امامزاده علی اصغر(ع) زرآباد و فرمان تولیت آن»، در مجله میراث جاویدان، شماره ۱۱ و ۱۲، پاییز و زمستان ۱۳۷۴ش.
- مدرسی طباطبائی، حسین، برگی از تاریخ قزوین، قم، ناشر:کتابخانه عمومی مرعشی نجفی، ۱۳۶۱ش.
- مستوفی، حمد الله، تاریخ گزیده، اهتمام :نوایی، عبد الحسین، تهران، ناشر:امیر کبیر، ۱۳۶۴ش.