قرقیزستان
قرقیزستان، کشوری در آسیای مرکزی با اکثریت قوم قرقیز و مسلمان است. آغاز نفوذ اسلام در بین قرقیزها مربوط به قرن سوم هجری قمری است. اکثر شیعیان قرقیزستان از تبار آذربایجانی‌های شوروی سابق هستند که در سال‌های حکومت استالین (۱۹۲۹-۱۹۵۳م/۱۳۰۴-۱۳۳۲ش) به این مناطق کوچانده شدند. شهرهای محل اقامت شیعیان قرقیزستان عبارت‌اند از بیشکک (پایتخت)، قانت (کانت)، توخ‌ماق، اوش و قره بالتا. پنج مسجد شیعیان در بیشکک وجود دارد. در جنوب غرب قرقیزستان، ولایت بادکِند مکانی به‌نام «قدم جای» وجود دارد که به گمان مردم آنجا، قدمگاه حضرت علی(ع) است. همچنین منطقه‌ای به‌نام «شاه مردان» در نزدیک قدم جای است که به ازبکستان واگذار شده و طبق داستانی، محل قبر امام علی(ع) است.
جغرافیا و جمعیت
قرقیزستان در آسیای مرکزی قرار دارد. مساحت آن ۱۹۸.۵۰۰ کیلومتر مربع و بیش از سه چهارم این سرزمین پوشیده از کوههای برفگیر با رودخانه‌ها و آبگیرهای متعدد است. کوههای تیان شن حدود هشتاد درصد قرقیزستان را در برگرفته اند. قلل بلندی در مرز جنوبی این کشور و چین وجود دارد که مرتفع‌ترین آن قله جنگیش چوکوسو (پُبدا) با ارتفاع ۷۴۳۹ متر است. قرقیزستان، آب و هوای معتدل کوهستانی و دارای بهار و تابستانی معتدل و زمستان‌های سرد و سخت است.
جمعیت قرقیزستان در سال ۲۰۱۴م/۱۳۹۳ش بالغ بر ۵ میلیون و ۵۰۰هزار نفر با ترکیب حدودی ۶۹ درصد قرقیز، ۱۴ درصد ازبک و ۹ درصد روس بود. طبق ماده ۵ قانون اساسی، زبان رسمی این کشور قرقیزی است. زبان قرقیزی متعلق به گروه ترکی مرکزی است. زبان روسی نیز رواج دارد. در قرقیزستان حدود ۸۰ قوم و ملیت از جمله روس، قزاق، اوکراینی و کره‌ای وجود دارد.
تاریخ
در باورهای حماسی قرقیزها آمده فردی به مَناس/ماناس که مادرش، دختر امیر بخارا بود، توانست ۴۰ قبیله ترک ساکن دشت قبچاق (ازبکستان فعلی) را متحد سازد و با مهاجمان مغول و ختایی (غرب چین فعلی) بجنگد. در ۱۷۰۹م/۱۰۸۷ش این قبایل در منطقه فَرغانه، دولتی را بنام خانات خوقَند به‌وجود آوردند. نخستین جنگ روسها با دولت خوقند در سال ۱۸۵۰م/۱۲۲۹ش روی داد. در زمستان ۱۸۷۶م/۱۲۵۴ش تزار الکساندر اول، الحاق خانات خوقند را با نام استان فرغانه به روسیه اعلام کرد. در ۱۸۹۸م/۱۲۷۶ش محمد خلیفه کبیر معروف به ایشان مادالی با نیروی دوهزار نفری با روسها جنگید و اعدام شد. تا چند سال پس از شروع حکومت کمونیستی شوروی (۱۹۱۸م/۱۲۹۷ش)، تعدادی از قرقیزها به چین و افغانستان مهاجرت کردند. در ۱۹۲۴م/۱۳۰۲ش سرزمین قرقیزها بخشی از منطقه خودمختار کارا ـ قرقیز شد. دو سال بعد این نام به جمهوری شوروی سوسیالیستی خودمختار قرقیز تغییر یافت و در ۱۹۳۶م/۱۳۱۵ش به نام جمهوری شوروی سوسیالیستی قرقیزستان به رسمیت شناخته شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۹۱م/۱۳۷۰ش، قرقیزستان به استقلال دست یافت.
ادیان و مذاهب
بیشتر ساکنین قرقیزستان مسلمان و اهل تسنن هستند. اکثر روسهای این کشور از مسیحیت ارتدوکس پیروی می‌کنند. حدود هشت هزار یهودی معروف به یهودیان بخارایی در این کشور سکونت دارند. طبق اعلام مقامات رسمی قرقیزستان، تاکنون بیش از ۱۲۰ فرقه در این کشور به ثبت رسیده‌است. بند هشتم قانون اساسی جمهوری قرقیزستان، سیستم حاکم بر این کشور را بر مبنای جدایی دین از سیاست اعلام داشته و اتباع جمهوری قرقیزستان را در خصوص گزینش دین و مذهب خویش آزاد می‌داند.
تاریخچه اسلام
آغاز نفوذ اسلام در بین قرقیزها مربوط به قرون ۹ تا ۱۲ میلادی است اما فرهنگ اسلامی در قرن ۱۷م/۱۲ق در این سرزمین رواج عمومی یافت. در شهرهایی چون "بیشکک" و "اوش" از سال‌های قبل مساجدی وجود داشته است. پس از استقلال قرقیزستان، تعداد مدارس عالی دینی که به ثبت رسید، به ۱۰ موسسه رسید.
شیعیان قرقیزستان
شیعیان قرقیزستان عموما تباری خارج از این کشور دارند. عمده این افراد در زمان حکومت استالین و بخاطر سیاست کوچ اجباری اقوام، از جمهوری آذربایجان به این مناطق فرستاده شدند. دیگر شیعیان از کشورهای افغانستان، پاکستان و ایران مهاجرت کرده‌اند. آمار تقریبی شیعیان به ۵۰هزار نفر در سال ۱۳۹۴ش می‌رسید.
تعداد آذری‌تبارها در قرقیزستان بر اساس آمارهای رسمی، بالغ بر ۱۴ هزار نفر می‌باشدکه به گفته خودشان تنها نیمی از آنها شیعه هستند. شهرهای شیعه‌نشین قرقیز عبارتند از: بیشکک، قانت (کانت)، توقماق (توخ‌ماق)، اوش و قارا بالتا (قره بالتا).
شیعیان ایرانی به واسطه تجارت یا کار در این کشور اقامت دارند. این تعداد دارای هیچ انجمنی نیستند و تنها در ایام سوگواری در حسینیه ایرانیان در خیابان مرکزی شهر بیشکک گردهم می‌آیند. برخی از ایرانیان نیز به تعداد بیست خانوار در "اوش" زندگی می‌کنند که مراسم مذهبی نظیر عاشورا را برگزار می‌نمایند. همچنین شیعیان افغانستانی مقیم قرقیزستان در دو گروه شیعیان امامیه (هزاره) و اسماعیلی (بدخشانی) هستند. شیعیان پاکستانی نیز عمدتاً از میان دانشجویان اندک مقیم این کشور هستند. برخی از شیعیان هر دو کشور در ماه محرم، به مراسم عزاداری حسینیه ایرانیان شرکت می‌کنند.
شیعیان قرقزستان از لحاظ اقتصادی در وضع مناسبی قرار دارند. بسیاری از آنان دارای سطح سواد بالا بوده و بعضا در بین آنان افرادی با درجه پرفسوری دانشگاه نیز وجود دارد. اما با این اوصاف، شیعیان دارای هیچ روزنامه یا مجله یا انجمنی نیستند و تنها در ایام عاشورا و ماه رمضان در مساجد خود دارای مراسم‌های مذهبی می‌باشند.
مساجد و مراکز فرهنگی شیعیان
هم اکنون پنج مسجد شیعیان در بیشکک، پایتخت قرقیزستان وجود دارد. یک مسجد متعلق به شیعیان نیز در سال ۱۹۹۴م/۱۳۷۳ش در شهر کانت تأسیس شد. جمهوری اسلامی ایران نیز ۱۳۸۱ش مسجد امام علی (ع) را در بیشکک با همکاری آذری‌تبارها ساخته است.
زیارتگاه قدم جای
در جنوب قرقیزستان در استان "بادکِند" منطقه‌ای به‌نام «قدم جای» وجود دارد که گفته می‌شود رد پای مبارک حضرت علی (ع) را در خود دارد. مردم این منطقه معتقدند حضرت علی (ع) در سال ۶۵۶ یا ۶۵۸م/۳۴ یا ۳۶ق با لشکری انبوه به "دره فَرغانه" که میان سه کشور قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان است، آمد و در حاشیه رودخانه قره‌سو ساکن شد. او با یاران خود در مورد چگونگی دعوت مردم این منطقه به اسلام مشورت کرد و آنان نظر دادند سفیرانی نزد حاکمان و بزرگان قوم قرقیز فرستاده شود، تا بدون خونریزی و جنگ هدفشان محقق شود. حضرت علی این پیشنهاد را پذیرفت و به‌همین صورت عمل شد. پس از مسلمان شدن مردم آنجا، امام علی با آب رود وضو گرفت و رد پایش روی سنگ پهنی ماند.
سایر اماکن وابسته به شیعیان
- بنیاد کوثر در شهر بیشکک که با قرقیزها مشترک است.
- فروشگاه الهدی در شهر بیشکک که مربوط به جمهوری اسلامی است.
- مسجد مشترک آذری زبانان شیعه و سنی در شهر کانت (حومه بیشکک)
- حسینیه سفارت جمهوری اسلامی ایران که متعلق به ایران است، ولی شیعیان بیشکک نیز از آن استفاده می‌کنند.
پانویس
- ↑
- ↑
- ↑ نگاهی به موقعیت مسلمانان، پرتال اهل‌بیت.
- ↑ حماسه «ماناس»؛ نماد افتخار و غیرت مردم قرقیزستان، خبرگزاری فارس.
- ↑ مزینانی، پیام بهارستان، ۱۳۹۱ش، ص۳۳۷ ـ ۳۶۸.
- ↑ پرتال اهل‌بیت، نگاهی به موقعیت مسلمانان.
- ↑
- ↑
- ↑ بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ۱۳۹۳، ص ۱۶۹-۱۶۸
- ↑ نواب، درسنامه جعرافیای تشیع، ص ۲۱۰
- ↑ بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی،تهران، ۱۳۹۳ش، ص ۱۶۹-۱۷۰.
- ↑
- ↑ قدم جای زیارتگاه مردم مسلمان قرقیزستان.
- ↑
- ↑ متین، جواد، سفری به سرزمین قرقیز ها، گزارش سفر دانشجویی، مجله معیار، شماره ۲۳، آذر ماه ۱۳۸۹
- ↑
- ↑ همزمان با روند توسعه جامعه مسلمانان قرقیزستان، این جامعه در حال تجربه تضاد نسل‌ها و همچنین رشد عدم تحمل‌پذیری دینی در درون اجتماع می‌باشد که این امر تا حدودی در برچسب زدن آشکار بر روی افراد همچون «سلفی»، «صوفی» و «تبلیغی» در سطح شخصی و یا در نمازهای مساجد نمایان بوده و حتی به تفکیک جزئی تعلق به گروه‌ها و جماعت‌های مشخص به رسمیت شناخته شده و یا جماعت‌های غیررسمی نیز پرداخته می‌شود. در حال حاضر نکته اصلی ارائه درک صحیح از اهداف اسلام و روند آن در میان جوانان مؤمن، هدایت این فرآیند در مسیری هوشمندانه، حل‌وفصل مشکلات اجتماعی و معنوی در جامعه و تأمین حمایت عمومی دولت برای توسعه مدارس دینی- حقوقی معاصر به منظور پرورش دانشمندان دینی قوی، می‌باشد که این مسئله یک کار طولانی و پرزحمت است و علاوه بر وجود نیروهای فکری، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های مادی نیز می‌باشد.([ قادر ملک‌اف، چالش‌های پیش روی مسلمانان قرقیزستان و ضرورت تقویت اسلام سنتی، خبرگزاری فارس.)
- ↑ بنا به نقل قول یکی از آنها، این تعداد آذری نیستند، بلکه ترک‌های ترکیه هستند که به‌عنوان آذری ثبت شدند. ولی نکته جالب آن است که تمام مراسم مذهبی آنها براساس شیعیان انجام می‌شود؛ یعنی روحانیون شیعه مراسم عقد و دفن آنها را انجام می‌دهند. بعضی از این آذری‌ها نیز از ایران هستند؛ ولی چون در آذربایجان شوروی بودند خود را متعلق به آنها می‌دانند.
- ↑ در این باره می توان این قسمت را اضافه نمود که بنا به آمار غیر رسمی در شهر بیشکک بیش از ۱۵۰۰۰ شیعه اقامت دارد. در بقیه مناطق مانند شهرهایی که در بالا ذکر شد(کانت، توکماک، کارابالتا، شهرک سوکولوک و حومه، جلال آباد و اوش) حدوداً ۵۰۰۰ شیعه زندگی می‌کنند.(کریم‌اف، تعاملات فرهنگی ایران و قزاقستان، ۱۳۸۹ش.)
منابع
- کریم اف، محمد خان مراد، تعاملات فرهنگی ایران و قزاقستان، ترجمه سلیم نوربخش، انجمن دوستی قزاقستان و ایران، ۱۳۸۹.
- بهمن، شعیب، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۳.
- متین، جواد، سفری به سرزمین قرقیزها، گزارش سفر دانشجویی، مجله معیار، شماره ۲۳، آذر ماه ۱۳۸۹.
- نگاهی به موقعیت مسلمانان قرقیزستان، پورتال اهل‌بیت (ع) ـ وابسته به مجمع جهانی اهل‌بیت (ع)، ۷ اردیبهشت ۱۳۹۰.
- مسجد امام علی (ع) شیعیان قرقیزستان؛ میزبان جشن غدیر، خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) شعبه آسیای مرکزی،پنج شنبه ۱۷ مهر ۱۳۹۳.
- فاطمه کاشف الغطا، مطالعات کشورها(۲)، قرقیزستان، آمار، وضعیت شیعیان، اطلاعات عمومی، سایت پژوهش های سیاسی، ۱۳٩٠/٢/۸.
- "قدم جای" زیارت گاه مردم مسلمان قرقیزستان، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، وب سایت سازمان، تاریخ نشر : ۱۳۹۲/۱۱/۰۸.
- «»، خبرگزاری فارس، نشر:۱۳۹۴-۹-۱۸، بازدید:۱۴۰۱-۱-۱۶.
پیوند به بیرون