عبا

عَبَاء نوعی روپوش بلند و جلوباز شبیه چادر یا شنل که بر روی لباس می‌پوشند. این لباس که از یک پارچه بزرگ دوخته می‌شود، زنانه و مردانه است، آستینچه دارد و از سر تا پا را می‌پوشاند. عبا لباس مشهور روحانیان و لباس رسمی عرب‌ها است. به عبا، رداء هم می‌گویند.

پیشینه

عبا نوعی چادر یا شنل است که بر روی دیگر لباس‌ها می‌پوشند. به عبا، رداء هم می‌گویند. چنین لباسی در اقوام گوناگون به ویژه در مناطق سردسیر، از دیرباز مرسوم بوده است. این لباس که از یک پارچه بزرگ دوخته می‌شود زنانه و مردانه است، آستینچه دارد و از سر تا پا را می‌پوشاند. عبا لباس مشهور روحانیان و لباس رسمی عرب‌ها است. عبا را روی دشداشه، قبا یا لباده نیز می‌پوشند. هرچند عبا واژه‌ای عربی است، اما در ادبیات فارسی نیز راه یافته و به کار رفته که خود نشان از رواج این لباس با همین نام میان ایرانیان دارد:

خواهندگانِ درگه بخشایش تواند		سلطانِ در سرادق و درویش در عبا
آن دست بر تضرع و این روی بر زمین		آن چشم بر اشارت و این گوش بر ندا

(سعدی)

ریخت‌شناسی

عبا یک پارچه بزرگ دوخته شده است که از سر تا پا را فرا می‌گیرد و کل بدن را می‌پوشاند. دو آستینک دارد که جدا از بدنه آن نیست و فقط آستینک آن برای خروج دست‌ها از مچ در منتهای دو طرف عبا تعبیه شده است. کسی که عبا می‌پوشد اگر دستانش را در سمت راست و چپ به حالت افقی و در امتداد شانه باز کند، باید دستانش از مچ به بعد از دستک‌های عبا، بیرون بزند و قد عبا از پشت باید تا پشت پا برسد. همچنین تریج آن که لبه پایینی در جلو عبا است نباید روی زمین بیافتد.

زنان برای حفظ حجاب،‌ عبایه را روی سر می‌اندازند اما مردان عبا را روی دوش می‌نهند مگر آن که برای حفاظت از باران و برف یا سرما و آفتاب آن را به سر بکشند. عبا معمولا یا با دشداشه یا با عمامه پوشیده می‌شود.

هر عبا یک قیطان هم دارد که دور تا دور آن دوخته شده و در بالاتنه روی سینه از عبا جدا شده و به شکل دو بند در طرفین عبا آویزان است. کاربرد این نوار قیطانی، بستن آن در هوای طوفانی است که عبا از دوش نیافتد و دیگر تنظیم عبا که در دو سو، بالا و پایین نباشد.

جنس پارچه عبا می‌تواند از پشم خالص شتر باشد که بسیار اعیانی و گران و سبک است. عبای نمدی، پشمی، فاستونی، بهاری، تابستانی، پاییزی و زمستانی هم وجود دارد. امروزه از پارچه‌های نازک شبیه توری نیز عبا می‌دوزند که مناسب هوای گرم تابستانی است.

عباپوشی

هرچند عبا یک لباس مکمل حوزوی است و روحانیان آن را می‌پوشند اما هنوز لباس رسمی عربی است.

رنگ مشهور عباها، سیاه و قهوه‌ای و آجری (یا نارنجی سیر: طیف رنگی میان زردچوبه‌ای و دارچینی) است. البته عبای سفید و شیری هم، خواهان خودش را دارد و نگهداری و نظافت‌ آن هم سخت‌تر است. عبای زنانه یا چادر، به رنگ مشکی است.

پیش‌ترها که وسائل نقلیه و حرارتی کم‌تر بود، عبا را روی سر و عمامه می‌کشیدند و بندهای آن را می‌بستند. عبا کاربردهای دیگری هم دارد. گاهی سجاده نماز و گاهی زیرانداز می‌شود و گاه روانداز.

طلبه‌ها از آغاز ورود به حوزه و حجره، عبا بر دوش می‌اندازند تا کم‌کم به پوشیدن لباس روحانیت عادت کنند و کاربرد مهم‌تر آن، رعایت حریم و حیا و پوشیدگی بیشتر است که در دیگر لباس‌ها کم‌تر است.

برخی حجره‌داران بازاری، مداحان، روضه‌خوانان یا نمازگزاران که روحانی نیستند هم عبا می‌پوشند. عبا پوشیدن هنگام نماز، مستحب است و حدیث کسا نشانه‌ یکی از نمونه‌های تاریخی اسلامی این پوشش است. به اهل بیت پیامبر اکرم به همین مناسبت، آل عبا نیز گفته می‌شود.

منابع

• ویژه‌نامه ردای بهشتی، مرکز خدمات حوزه علمیه قم، ۱۳۹۵ش، مقاله «تاریخچه لباس روحانیت»