سوره نبأ
| < مرسلات - نازعات > | |
|---|---|
|
| |
| شماره سوره | ۷۸ |
| جزء | ۳۰ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۸۰ |
| مکی/مدنی | مکی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۴۰ |
| تعداد کلمات | ۱۷۴ |
| تعداد حروف | ۷۹۷ |
سوره نبأ یا عَمَّ یا تسائُل هفتاد و هشتمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که جزء سی‌ام قرآن با آن آغاز می‌شود؛ به همین دلیل این جزء را «عَمّ جزء» نامیده‌اند. این سوره را به این مناسبت نَبَأ می‌نامند که آیه دوم آن از «نبأ عظیم» سخن می‌گوید.
سوره نبأ درباره روز قیامت و حوادث آن سخن می‌گوید و جایگاه و حالات گنهکاران و نیکوکاران در آن روز را توصیف می‌کند. از آیات مشهور آن، آیات ۳۱ به بعد است که سرگذشت «متقین» را در قیامت بیان می‌کند. در روایات، مراد از متقین در این آیه امیرالمؤمنین(ع) معرفی شده است.
در فضیلت تلاوت سوره نبأ آمده است هر کس آن را بخواند و حفظ کند، حساب او در قیامت [چنان سریع انجام می‌شود که] به مقدار خواندن یک نماز خواهد بود.
معرفی
نامگذاری
این سوره را به این مناسبت نَبَأ می‌نامند که آیه دوم آن از «نبأ عظیم» سخن می‌گوید. نبأ به معنای خبر یا خبر مفید است. نام‌های دیگر آن عَمَّ (به معنای از چه چیزی) و تَسائُل (از یکدیگر پرسیدن) است؛ زیرا با «عم یتسائلون» آغاز می‌شود. نام چهارم آن مُعصِرات (به معنای ابرهای متراکم) است؛ زیرا این کلمه در آیه چهاردهم این سوره، به کار رفته است.
محل و ترتیب نزول
سوره نبأ از سوره‌های مکی قرآن است. این سوره در ترتیب نزول، هشتادمین سوره‌‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف، هفتاد و هشتمین سوره است و در آغاز جزء سی‌ام یعنی آخرین جزء قرآن قرار دارد. به همین جهت این جزء با نام همین سوره یعنی «جزء عم» مشهور شده است.
تعداد آیات و کلمات
سوره نبأ ۴۰ آیه، ۱۷۴ کلمه و ۷۹۷ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مفصلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌های نسبتاً کوچک است.
محتوا
سوره نبأ درباره یک خبر و حادثه بزرگ یعنی قیامت سخن می‌گوید و بر حقیقت و تردیدناپذیری آن استدلال می‌کند. آغاز سوره چنین است که مردم از یکدیگر درباره خبر قیامت می‌پرسند. سپس خداوند با لحنی تهدیدآمیز می‌فرماید به‌زودی از آن اگاه می‌شوند.
در ادامهٔ سوره، برای اثبات حقانیت روز قیامت، آمده است عالم با تدبیر حکیمانه‌اش بهترین و روشن‌ترین دلیل است بر اینکه بعد از این دنیای فناپذیر، دنیایی ثابت و باقی خواهد بود و آن روز، روز جزاست نه عمل. سپس حوادث این روز توصیف شده است که مردم همگی در آن احضار می‌شوند و طغیان‌گران به سوی عذابی دردناک و پرهیزکاران به سوی نعمتی ماندگار منتقل می‌شوند.
| اثبات معاد با تکیه بر حکیمانه‌بودن نظام آفرینش | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| نتیجه: آیه ۴۰ هشدار به غافلان از روز قیامت | گفتار دوم: آیه ۱۷-۳۹ حکیمانه‌بودن برپایی قیامت و نظام پاداش و کیفر آن | گفتار اول: ایه ۶-۱۶ پدیده‌های هماهنگ در نظام آفرینش، نشانه حتمی‌بودن معاد | مقدمه: آیه ۱-۵ نکوهش منکران روز رستاخیز | ||||||||||||||||||||||||||||||
| مطلب اول: ایه ۱۷-۲۰ کیفیت برپایی روز قیامت | مطلب اول: ایه ۶-۷ هماهنگی زمین و کوه | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| مطلب دوم: آیه ۲۱-۳۰ هماهنگی عذاب کافران با اعمال‌شان | مطلب دوم: آیه ۸ هماهنگی آفرینش مرد و زن | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| مطلب سوم: آیه ۳۱-۳۶ هماهنگی پاداش اهل تقوا با اعمال‌شان | مطلب سوم: آیه ۹-۱۱ هماهنگی شب و روز | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| مطلب چهارم: آیه ۳۷-۳۹ حکیمانه‌بودن جزای روز رستاخیز | مطلب چهارم: آیه ۱۲-۱۶ هماهنگی پدیده‌های آسمانی برای تأمین خوراک انسان‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||
شأن نزول
شیخ طوسی در تفسیر تبیان می‌نویسد: درباره سبب نزول این سوره گفته‌اند رسول خدا(ص) با قریش سخن می‌گفت و اخبار امت‌های گذشته را برایشان بازگو می‌کرد و آنان را پند می‌داد؛ اما آنان حضرت را مسخره می‌کردند. پس خداوند پیامبر(ص) را از سخن گفتن با آنان نهی کرد. [روزی] رسول خدا(ص) با اصحابش سخن می‌گفت که یکی از مشرکان جلو آمد و حضرت سکوت کرد. پس مشرکان جمع شدند و گفتند ای محمد! سخن تو عجیب است و ما دوست داریم سخن تو را بشنویم. اما پیامبر(ص) فرمود خداوند مرا از سخن گفتن با شما نهی کرده است. پس خداوند «عَمَّ يَتَساءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ» را نازل کرد.
تطبیقِ نبأ عظیم و متقین به حضرت علی
در تفسیر البرهان ده روایت ذیل آیه اول و دوم سوره نبأ آمده که «نبأ عظیم» را امیرالمؤمنین علی(ع) یا ولایت آن حضرت خوانده‌اند. همچنین قاضی نورالله شوشتری در کتاب احقاق الحق از حاکم حَسَکانی (عالم اهل سنت) نقل می‌کند، مراد از متقین در آیه ۳۱ «إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا» علی بن ابی‌طالب است.علامه طباطبایی مفسر بزرگ شیعی در المیزان پس از اشاره به این که در برخی ازروایات امام علی(ع ) به عنوان نباء عظیم معرفی شده گفته که این از مصادیق تفسیر قرآن به باطن است نه تفسیر لفظ آیه.
آیات مشهور
- «إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا ﴿٣١﴾ حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا...»
آیات ۳۱ تا ۴۰ سوره نبأ از آیات مشهور این سوره است. تلاوت مجلسی این آیات با صدای عبدالباسط (قاری مشهور مصری) در میان ایرانیان شناخته شده است. در این آیات خداوند عاقبت پرهیزکاران را در قیامت بیان می‌کند.
شفاعت درقیامت
يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا ۖ لَا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَٰنُ وَقَالَ صَوَابًا(آیه ۳۸)
ترجمه: روزی که «روح» و «ملائکه» در یک صف می‌ایستند و هیچ یک، جز به اذن خداوند رحمان، سخن نمی‌گویند، و (آنگاه که می‌گویند) درست می‌گویند! علامه طباطبایی این آیه را یکی از آیات شفاعت در قیامت دانسته که به اذن الهی برخی از فرشتگان و انسان ها و جنیان حاضر در محشر حق شفاعت دارند و مضمونش همان است که در آیه ۸۶ سوره زخرف آمده است وَلَا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ترجمه: و کسانی را که به جای خدا می پرستند، اختیار شفاعت ندارند، اختیار شفاعت فقط با کسانی است که [از روی بصیرت] شهادت به حق داده اند و آنان [حقیقت حال کسانی را که می خواهند برای آنان شفاعت کنند] می دانند.
فضیلت و خواص
در تفسیر مجمع البیان درباره فضیلت تلاوت سوره نبأ از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس سوره عم یتسائلون را بخواند، خداوند از نوشیدنی خنک و گوارای بهشتی در قیامت سیرابش می‌کند. همچنین از امام صادق(ع) روایت شده است کسی که همه روزه سوره عم یتسائلون را قرائت کند، سال تمام نمی‌شود مگر اینکه خانه خدا را زیارت می‌کند.
در حديثی ديگر از رسول خدا(ص) آمده است هر کس آن را بخواند و حفظ کند، حساب او در قیامت [چنان سریع انجام می‌شود که] به مقدار خواندن یک نماز خواهد بود. همچنین در روایات آمده است پیامبر(ص) سوره نبأ را جزو سوره‌هایی خوانده که موی آن حضرت را سپید کردند.
متن و ترجمه
سوره نبأ
| مـتـن | ترجمه |
|---|---|
| بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ ﴿١﴾ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ ﴿٢﴾ الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ ﴿٣﴾ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ﴿٤﴾ ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ﴿٥﴾ أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْ‌ضَ مِهَادًا ﴿٦﴾ وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا ﴿٧﴾ وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا ﴿٨﴾ وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا ﴿٩﴾ وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا ﴿١٠﴾ وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا ﴿١١﴾ وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا ﴿١٢﴾ وَجَعَلْنَا سِرَ‌اجًا وَهَّاجًا ﴿١٣﴾ وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَ‌اتِ مَاءً ثَجَّاجًا ﴿١٤﴾ لِّنُخْرِ‌جَ بِهِ حَبًّا وَنَبَاتًا ﴿١٥﴾ وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا ﴿١٦﴾ إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا ﴿١٧﴾ يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا ﴿١٨﴾ وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا ﴿١٩﴾ وَسُيِّرَ‌تِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَ‌ابًا ﴿٢٠﴾ إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْ‌صَادًا ﴿٢١﴾ لِّلطَّاغِينَ مَآبًا ﴿٢٢﴾ لَّابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا ﴿٢٣﴾ لَّا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْ‌دًا وَلَا شَرَ‌ابًا ﴿٢٤﴾ إِلَّا حَمِيمًا وَغَسَّاقًا ﴿٢٥﴾ جَزَاءً وِفَاقًا ﴿٢٦﴾ إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْ‌جُونَ حِسَابًا ﴿٢٧﴾ وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كِذَّابًا ﴿٢٨﴾ وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ كِتَابًا ﴿٢٩﴾ فَذُوقُوا فَلَن نَّزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا ﴿٣٠﴾ إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا ﴿٣١﴾ حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا ﴿٣٢﴾ وَكَوَاعِبَ أَتْرَ‌ابًا ﴿٣٣﴾ وَكَأْسًا دِهَاقًا ﴿٣٤﴾ لَّا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا كِذَّابًا ﴿٣٥﴾ جَزَاءً مِّن رَّ‌بِّكَ عَطَاءً حِسَابًا ﴿٣٦﴾ رَّ‌بِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرَّ‌حْمَـٰنِ ۖ لَا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَابًا ﴿٣٧﴾ يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا ۖ لَّا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّ‌حْمَـٰنُ وَقَالَ صَوَابًا ﴿٣٨﴾ ذَٰلِكَ الْيَوْمُ الْحَقُّ ۖ فَمَن شَاءَ اتَّخَذَ إِلَىٰ رَ‌بِّهِ مَآبًا ﴿٣٩﴾ إِنَّا أَنذَرْ‌نَاكُمْ عَذَابًا قَرِ‌يبًا يَوْمَ يَنظُرُ الْمَرْ‌ءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ وَيَقُولُ الْكَافِرُ يَا لَيْتَنِي كُنتُ تُرَ‌ابًا ﴿٤٠﴾ | به نام خداوند رحمتگر مهربان درباره چه چيز از يكديگر مى‌پرسند؟ (۱) از آن خبر بزرگ، (۲) كه در باره آن با هم اختلاف دارند. (۳) نه چنان است، به زودى خواهند دانست. (۴) باز هم نه چنان است، بزودى خواهند دانست. (۵) آيا زمين را گهواره‌اى نگردانيديم؟ (۶) و كوهها را [چون] ميخهايى [نگذاشتيم]؟ (۷) و شما را جفت آفريديم. (۸) و خواب شما را [مايه] آسايش گردانيديم. (۹) و شب را [براى شما] پوششى قرار داديم. (۱۰) و روز را [براى] معاش [شما] نهاديم. (۱۱) و بر فراز شما هفت [آسمان] استوار بنا كرديم. (۱۲) و چراغى فروزان گذارديم. (۱۳) و از ابرهاى متراكم، آبى ريزان فرود آورديم، (۱۴) تا بدان دانه و گياه برويانيم، (۱۵) و باغهاى در هم پيچيده و انبوه. (۱۶) قطعاً وعدگاه [ما با شما] روز داورى است: (۱۷) روزى كه در «صور» دميده شود، و گروه گروه بياييد؛ (۱۸) و آسمان، گشوده و درهايى [پديد] شود؛ (۱۹) و كوهها را روان كنند، و [چون] سرابى گردند. (۲۰) [آرى،] جهنم [از دير باز] كمينگاهى بوده، (۲۱) [كه] براى سركشان، بازگشتگاهى است. (۲۲) روزگارى دراز در آن درنگ كنند. (۲۳) در آنجا نه خنكى چشند و نه شربتى، (۲۴) جز آب جوشان و چركابه‌اى. (۲۵) كيفرى مناسب [با جرم آنها]. (۲۶) آنان بودند كه به [روز] حساب اميد نداشتند؛ (۲۷) و آيات ما را سخت تكذيب مى‌كردند. (۲۸) و حال آنكه هر چيزى را برشمرده [به صورت] كتابى در آورده‌ايم. (۲۹) پس بچشيد كه جز عذاب، هرگز [چيزى] بر شما نمى‌افزاييم. (۳۰) مسلماً پرهيزگاران را رستگارى است: (۳۱) باغچه‌ها و تاكستانها، (۳۲) و دخترانى همسال با سينه‌هاى برجسته، (۳۳) و پياله‌هاى لبالب. (۳۴) در آنجا نه بيهوده‌اى شنوند، و نه [يكديگر را] تكذيب [كنند]. (۳۵) [اين است] پاداشى از پروردگار تو، عطايى از روى حساب. (۳۶) پروردگار آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو است، بخشايشگرى كه كس را ياراى خطاب با او نيست. (۳۷) روزى كه «روح» و فرشتگان به صف مى‌ايستند، و [مردم] سخن نگويند، مگر كسى كه [خداى] رحمان به او رخصت دهد، و سخن راست گويد. (۳۸) آن [روز]، روز حق است؛ پس هر كه خواهد، راه بازگشتى به سوى پروردگار خود بجويد. (۳۹) ما شما را از عذابى نزديك هشدار داديم: روزى كه آدمى آنچه را با دست خويش پيش فرستاده است بنگرد؛ و كافر گويد: «كاش من خاك بودم.» (۴۰) |
| سوره پیشین: سوره مرسلات | سوره نبأ سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی | سوره پسین: سوره نازعات |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
تک‌نگاری‌ها
کتاب‌های که به صورت مستقل به تفسیر سوره نبأ پرداخته‌اند:
- محمدرضا کمیلی، جلوه‌ای از قرآن: تفسیر سوره نبأ، [بی‌جا]، [بی‌نا]، ۱۳۶۱ش.
- عباس سیدکریمی (حسینی)، خبر بسیار مهم: تفسیر سوره نبأ به همراه بحثی پیرامون اختلاف قرائات، قم، سازمان اوقاف و امور خیریه، انتشارات اسوه، ۱۳۸۴ش.
- محمد بیستونی، خبر مهم (Important new)، قم، بیان جوان، ۱۳۸۶ش.
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه نبأ.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۷۸۸.
- ↑ خرمشاهی، «سوره نبأ»، ج۲، ص۱۲۶۰-۱۲۶۱
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۶۷.
- ↑ خرمشاهی، «سوره نبأ»، ج۲، ص۱۲۶۰-۱۲۶۱
- ↑ خرمشاهی، «سوره نبأ»، ج۲، ص۱۲۶۰-۱۲۶۱
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۹۷۴م، ج۲۰، ص۱۵۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۹۷۴م، ج۲۰، ص۱۵۸.
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث، ج۱۰، ص۲۳۸.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۵۶۶.
- ↑ شوشتری، احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۵۳۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۱۶۳.
- ↑
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۶۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۶، ص۴.
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ به عنوان نمونه :فَقَالَ ... عَلِيٌّ(عَلَيْهِ السَّلاَمُ):«أَنَا-وَ اللهِ-اَلنَّبَأُ الْعَظِيمُ الَّذِي فِيهِ اخْتَلَفْتُمْ،وَ عَلَى وَلاَيَتِهِ تَنَازَعْتُمْ،وَ عَنْ وَلاَيَتِي رَجَعْتُمْ بَعْدَ مَا قَبِلْتُمْ، وَ بِبَغْيِكُمْ هَلَكْتُمْ بَعْدَ مَا بِسَيْفِي نَجَوْتُمْ،وَ يَوْمَ الْغَدِيرِ قَدْ عَلِمْتُمْ،وَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَعْلَمُونَ مَا عَلِمْتُمْ " منم آن نبأ عظیم که درباره آن اختلاف دارید! و در ولایت او به نزاع برخاسته اید، شما از ولایت من باز گشتید بعد از آنکه پذیرفتید...، و در قیامت بار دیگر آنچه را قبلا در این زمینه دانسته اید خواهید دانست
- ↑ از ابن عباس روایت شده گفت: [روزی] ابوبکر به رسول خدا(ص) عرضه داشت یا رسول الله چقدر زود مویت سپید شد؟ فرمود: موی مرا سوره هود و واقعه و مرسلات و عم یتسائلون سپید کرد. (طباطبایی، المیزان، ۱۹۷۴م، ج۲۰، ص۱۵۰).
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة قم، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالعلم الشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازحاق الباطل، با مقدمه و تعلیقات آیت الله مرعشی نجفی، ۲۳ج، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه آقابزرگ تهرانی و تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، [بی‌تا].
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۹۷۴م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
پیوند به بیرون