نژادهای اسب

نژادی که امروز به نام عرب شناخته می‌شود، کهن‌ترین گونهٔ اسب و تنها نژاد کاملاً خالص و اصیل می‌باشد که نقشی اساسی در تاریخ انسان و اسب بازی کرده‌است. اسب عربی در مراتع غنی در امتداد بین‌النهرین (که اکنون شامل کشورهای عراق، سوریه، قسمت‌هایی از ایران و شبه‌جزیرهٔ عربستان می‌گردد) رشد و تکامل یافت. خاستگاه نام «عرب» مبهم است. بنا به عقیدهٔ برخی ممکن است از کلمهٔ عبری «arabha» به معنی سرزمین تاریک یا جلگهٔ وسیع بی‌درخت مشتق شده‌است اگر چه خاستگاه اسب عرب به صورت یک معما باقی‌مانده ولی بر اساس شواهد باستان‌شناسی آنچه مشخص است، این نژاد قدمتی حدوداً پنج هزار ساله دارد. اجداد اسب عرب کمی کوچک‌تر از اسب عرب امروزی بوده‌اند ولی در سایر موارد اسب عرب امروزی بسیار شبیه به اجداد باستانی خود است. جندین خصوصیت ویژهٔ اسب عرب را از دیگر نژادهای اسب متمایز کرده‌است که برجسته‌ترین آن‌ها سر اسب عرب است. ویژگی‌های سر در اسب عرب نیمرخ مقعر، چشمان برجسته، منخرین بزرگ، پوزهٔ ظریف و گوش‌های کوچک و شکیل است. قد این اسب‌ها بین ۱٫۴۵ تا ۱٫۵۵ متر است. آن‌ها می‌توانند هر رنگی داشته باشند ولی سیاه و سفید نیستند. موهای اسب پارس ابریشم مانند است. یکی از خصوصیات آن دمش است که بالا نگه داشته شده‌است (حتی به هنگام حرکت). از خصوصیات دیگر آن سر کوچک و برجسته، گردن بلند و کمانی، کمر کوتاه، کپل بالا و افقی و پاهای محکم آن است. پوست اسب پارس نازک است، به‌طوری که رگ‌های آن به‌خصوص در سر، مشخص هستند. پیشانی آن صاف است سوراخ‌های بینی آن باز می‌باشد. به‌علاوه، اسب پارس بر خلاف دیگر نژادها ۱۷ دنده و ۵ مهرهٔ کمری دارند (به جای ۱۸ دنده و ۶ مهرهٔ کمری).

ویژگی‌های اندام‌شناسی اسب اصیل عربی

معمولاً وضعیت اندام‌شناسی، یک اسب در سه بخش سر، بدن و یال و دم و اندام حرکتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. قد اسب عرب را از سطح زمین تا مرتفع‌ترین ناحیه جدوگاه ۱۴۲ تا ۱۴۹ سانتی‌متر و گاهی حدود ۱۴۵ سانتی‌متر مطرح کرده‌اند.

الف) سر:

• پیشانی: معمولاً عریض، مسطح یا کمی برجسته‌است.
• روی بینی: در اسب‌هایی که قسمت وسط بینی در مقطع طولی و نمای عرضی، عرض کمی داشته باشد آن را جمع می‌نامند که برخی نویسندگان این ویژگی را در اسب عرب مطرح می‌کنند ولی یکی از ویژگی‌های اسب عرب در این ناحیه مقداری فرورفتگی در سطح طولی است و گاهی اوقات هم صاف دیده می‌شود، روی بینی اسب خوزستان عمدتاً صاف است.
• انتهای بینی و منحزین: در اسب عرب انتهای بینی به‌طور واضح برجسته می‌باشد و و منحزین کاملاً گشاد و ناصاف می‌باشد.
• گوش: معمولاً گوش‌های اسب عرب کوچک هستند. گوش اسب عرب از ترکمن کوچک‌تر است.
• چشم: یکی از ویژگی‌های بارز اسب عرب چشم‌های زیبای آن هستند که جذابیت و زیبایی خاصی به چهرهٔ آن می‌بخشند ولی به‌طور کلی چشم‌های اسب عرب درشت، گرد و معمولاً حدقه برجسته دارند که برجستگی حدقه در چشمان اسب عرب از ویژگی‌های شاخص آن است.
• گونه: گونه در اسب عرب مشخص است. معمولاً دارای سطحی گرد است.
• لب‌ها: باریک و متناسب است و زیبائی خاص به چهره می‌دهد.

به‌طور کلی اگر بخواهیم از اختصاصات عمومی و ویژگی‌های اختصاصی ناحیهٔ سر در اسب عرب صحبت کنیم می‌توانیم بگوئیم که اسب عرب سری متناسب با بدن خود دارد که سر در ناحیهٔ گونه‌ها عمق زیادی دارد و معمولاً در ناحیهٔ پیشانی در حد فاصل چشم‌ها برجستگی سپر مانندی به نام جبه دارد و در ناحیه لب‌ها و پوزه کمی جمع‌تر می‌شود و کلاً سر فرمی مثلثی شکل پیدا می‌کند و در ناحیه دو فک تحتانی فضای وسیعی وجود دارد که در اسب خوب این فاصله منحصربه‌فرد است. ب) مشخصات بدن و یال و دم:

• جدوگاه: معمولاً چون اسب عرب دارای اتصال قوی گردنی – سینه‌ای می‌باشد در نتیجه ارتفاع جدوگاه با گردن یکی شده و معمولاً جدوگاه مشخص در اسب عرب به چشم نمی‌خورد و به صورت پیوسته با گردن بلندی می‌یابد.
• کمر: معمولاً زین گاه اسب عرب اندکی پائین‌تر از سطح کپل و جدوگاه می‌باشد که مقدار این پائین افتادگی کمر بسیار متناسب با بدن و خوش فرم است.
• کپل: کپل اسب عرب یکی از ویژگی‌های اندام‌شناسی آن است معمولاً اسب عرب دارای کپل گرد و کاملاً برجسته و بسیار خوش فرم است.
• سینه: این ناحیه در اسب عرب هم در عرض و هم در طول عمق متناسبی دارد و به خاطر عرض زیاد و متناسب آن ناحیه با ناحیه شکم پیوسته به نظر می‌رسد. در هر صورت این عمق متناسب سینه به همراه منخرین گشاد و فاصله زیاد دو فک تحتانی، شرایط تنفسی خوبی را برای این نژاد فراهم می‌سازد. در هر صورت سینه عریض و عضلانی از اختصاصات این نژاد می‌باشد.
• شکم: در اسب عرب شکم به صورت مدور و استوانه‌ای در امتداد سینه قرار دارد.
• یال و دم: یال و دم بلند و پرپشت در اسب عرب یکی از ویژگی‌های بارز و شاخص این نژاد می‌باشد که زیبائی و جلوه زیادی به آن می‌بخشد. یکی از ویژگی‌های اسب عرب بالا گرفتن دم در هنگام حرکت است.

ج) اندام‌های حرکتی: از شاخص‌ترین ویژگی‌های اندام حرکتی سم‌های سخت، بزرگ و معمولاً مقطع گرد آن‌ها است. همچنین دست‌ها و پاها کاملاًعضلانی و قلم در اندام‌های حرکتی جلو و عقب قطر متناسب و قوی دارند و هم چنین یکی از ویژگی‌های اسب عرب وجود موهایی در پشت ناحیه بخلق است که به نام Feather نامیده می‌شوند. همچنین در مفصل خرگوشی (Hock) در اسب عرب خمیدگی نسبت به بقیه نژادها اندکی بیشتر است). توضیح: یکی از ویژگی‌های اسب عرب در مورد گردن آن است که معمولاً اسب عرب قوسی در ناحیه گردن دار دکه معمولاً به سر فرمی قوسی شکل یا قویی شکل می‌دهد که اصطلاحاً به آن Mitbah می‌گویند. اسب.

تفاوت اساسی ساختار و ترکیب بدن اسب عرب با اسب‌های دیگر

اسب‌های دنیا دارای ۱۸ دنده – ۶ مهره کمری و ۱۸ مهره دمی می‌باشند. اما اسب عرب دارای ۱۷ دنده – ۵ مهره کمری و ۱۶ مهره دمی می‌باشند. این اختلاف، به تحرک زیاد و ناحیه دم حیوان کمک می‌کند. ناحیه پشت حیوان کوتاه و تا حدودی مقعر می‌باشد. دست و پای قوی و بدن جمع و جور جزء صفات خوب اسب عرب است.

اسب اصولاً جانوری است که در آب و هوای سرد و خشک تکامل یافته و در مناطق بیابانی همچون کویرهای عربستان رشد نیافته‌است.

اسب ترکمن گونه‌ای زیبا از اسب‌ها است که در منطقهٔ ترکمن صحرا زیست کرده و پرورش می‌یابد. رنگ آن‌ها بیشتر خاکستری رنگ و بدنی کشیده و لاغر دارند. شکم آن‌ها بر خلاف بسیاری از نژادهای دیگر اسبها، تخت و به معنی دیگر شکم آن‌ها لاغر است. صادرات این اسب به خارج از کشور ممنوع است.

اسب ترکمن اسبی است دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی از جمله: قد ۱۴۸ تا ۱۵۵ سانتیمتر، گوش‌های بلند ومتحرک، سینه فراخ و متناسب، کپل کم شیب با عرض خوب، مفاصل قوی، سم‌های محکم با زاویه مناسب، تحمل حرکات سنگین ورزشی و…است. رنگ‌های اصلی این نژاد: کهر، نیله، کرنگ، سمند و قره کهر می‌باشد.

نژادهای شناخته شده از اسب ترکمن در چهار گروه: یموت، آخال تکه، چناران (مخلوط از تلاقی اسب ترکمن و عرب) و گوگلان (منقرض گردیده) دسته‌بندی شده‌اند.

اسب ترکمن اندامی کشیده، دُمی باریک، سر و گردن زیبا دارد. برای اسب‌های بانژاد ترکمن درسال‌های گذشته ذخیره‌های ژنتیک این اسب، تقاضای جهانی یافته‌است. اسب ترکمن در نزد ترکمن‌ها پیشینه‌ای طولانی در سنن و زندگی صحرانشینی وجنگ وگریزها درگذشته داشته‌است.

گفتنی است برنامه‌های اشتباه ایران در نیم قرن گذشته لطمه زیادی به ذخیره ژنتیکی اسب‌های ترکمن زده‌است و متأسفانه تعداد اسب‌های ترکمن خالص و خوب به شدت کاهش یافته‌است.

امروزه خالص‌ترین اسب‌های ترکمن ایران را در ترکمن صحرا (استان گلستان) و منطقه راز و جرگلان از توابع استان خراسان شمالی می‌توان یافت که بیشترین جمعیت این اسب را دارا می‌باشد. خوشبختانه در سال‌های اخیر توجه بیشتری به تولید اسب‌های ترکمن شده‌است. تعدادی اندک و پراکنده از این نژاد توسط علاقه‌مندان در تبریز، اصفهان، تهران و همدان نیز نگهداری می‌شوند.

این نژاد دیرینهٔ طولانی‌ای ندارد و از آمیزش اسب‌های اصیل عربی با اسب‌های محلی در انگلستان به وجود آمده‌است. بلندی جدوگاه اسب‌های اصیل انگلیسی بین ۱٫۶۵ تا ۱٫۸۰ متر است. اسبان این نژاد تیزپاترین اسب‌های دنیا هستند و از آن‌ها در مسابقات اسب‌دوانی به خصوص مسابقات تاخت استفاده می‌شود. این اسب‌ها معمولاً در مسابقات درساژ و پرش نیز موفق هستند. اسب‌های اصیل انگلیسی نسبتاً حساس، زودشکن و عصبی هستند، که با توجه به تقلا و ریسکی که حین مسابقات می‌کنند قابل توجیه‌است. رنگ بدن آن‌ها نیز معمولاً کهر، کهر تیره، خاکستری و سیاه‌است. رنگ‌های ابرش و طلایی نیز در آن‌ها دیده می‌شود. رنگ سفید بسیار نادر است. گردن و پاهای این نژاد بسیار کشیده می‌باشد.

این نژاد اسب در ایران تعداد کمی از آن وجود دارد و به صورت وارداتی است. از سال ۲۰۱۷ به بعد دیگر این نژاد به ایران وارد نشد. این نژاد اسب از قیمت نسبتاً بالایی برخوردار است. لازم است ذکر شود که تنها گونه ای از اسب هاست که تغییر ژنتیکی نداده‌است و گونه غیر اصیل از آن بر خلاف نژادهای دیگر وجود ندارد و با جفت غیر همگون خود جفت‌گیری نمی‌کند.

اسب‌های هانوورین یا هانووری شناخته شده‌ترین اسب‌های نژاد خونگرم اروپایی به‌شمار می‌روند و در ایالات متحده و همچنین در کل جهان به خوبی شناخته شده‌اند. اسب نژاد هانوورین در رشته‌های پرش، درساژ و سه روزه عملکردی بسیار خوب دارد.

بنابراین اگر در فکر خرید اسبی برای سوارکاری حرفه‌ای و شرکت در مسابقات پرش و به ویژه درساژ هستید اسب نژاد هانووری برایتان مناسب است. موفقیت‌هایی که این نوع اسب در رقابتها به دست آورده‌است برتری او را به خوبی نشان می‌دهد. در المپیک سال ۱۹۹۲، ۱۳ مدال به اسب‌های نژاد هانووری تعلق گرفت و ۴ عنوان قهرمانی پی در پی پرورش اسب جهان همراه با ۵ مدال طلا، ۱ نقره و ۲ برنز در مسابقات درساژ و پرش نمایشی در المپیک سال ۱۹۹۶ جایگاه این اسب‌ها را هر چه بیشتر نشان داد.

انجمن اسب هانوورین آمریکا در سال ۱۹۷۸ شکل گرفت.

پیشینهٔ نژاد هانووری

این نژاد از ایالت نیدرزاکسن واقع در شمال آلمان نشات گرفته‌است که پادشاهی سابق هانووری در آن وجود داشت. در آنجا یک صنعت پر رونق پرورش اسب در شهر [سل] ([Celle]) به مدت تقریباً ۳۰۰ سال وجود داشت. با اینکه نسب نامه اسب هانووری رسماً از سال ۱۸۸۸ آغاز شد، اما نسب نامه‌های دقیق از سال‌های سده ۱۷۰۰ میلادینگه داشته شده بود. در اصل تولید نژاد هانووری از آنجا آغاز شد که اسب نژاد تروبرد با مادیان هولشتاینر یا هولستینر (Holsteiner) [جفت] شد تا اسب‌هایی با خصوصیات بهتر برای استفاده‌های نظامی و مزرعه داری تولید شود. اما در سدهٔ گذشته، برنامه‌های تولید نژاد هانووری به سمت تأمین نیاز به اسب‌هایی ورزشی برای سوارکاری سوق یافته‌است که باعث شد نژادهای مناسب دیگر اسب نیز به این برنامه وارد شوند. اسب نژاد هانووری مدرن حاصل کار این برنامه‌ها است.

ویژگی‌های اسب هانووری

شیوه راه رفتن اسب نژاد هانووری بسیار با انعطاف است و به طرزی نرم گام برمی‌دارد، یورتمه رفتن او حالت شناوری دارد، و در هنگام تاخت حرکتش سریع، منظم و ریتم دار است. شاید به همین دلیل باشد که این نوع اسب را برای درساژ بسیار مناسب می‌دانند. قد اسب هانووری به ۱/۵۳ تا ۱/۶۲ سانتیمتر می‌رسد. این اسب‌ها اسبهایی قدرتمند و ورزشی هستند و رفتاری کاملاً آرام و متعادل دارند.

ویژگی‌های فیزیکی این نژاد

پشت قوی، بدن و اندام زیبا، حرکات ورزشی سبک و زیبا. بسیار مناسب جهت درساژ. به رنگ‌های شابلوطی، قهوه‌ای، سیاه، سفید و خاکستری وجود دارند.

ویژگی‌های اخلاقی

مهربان و باهوش هستند و یه آسانی به تربیت و تعلیم پاسخ می‌دهند. اغلب دارای خلق و خوی ثابت هستند.

این نژاد آمریکایی بوده و از آمیزش نژادهای عرب، بارب و اسپانیایی به وجود آمده و با آمیزش با اسب‌های اصیل انگلیسی اصلاح یافته‌است. قد متوسط آن حدود ۱٫۵۰ متر است. سر آن کوچک و مثلث شکل است و بدنی عضلانی دارد. سرعت این اسب در مسافت‌های کوتاه بالاست و در مسابقات وسترن و رودئو مورد استفاده بسیار قرار می‌گیرد. تقریباً همهٔ رنگ‌ها در این نژاد دیده می‌شوند. ً

اسب آپالوسا به اسب سرخپوستی هم معروف است؛ زیرا برای اولین بار توسط آن‌ها پرورش داده شده‌است. اسب آپالوسا حاصل پرورش انتخابی توسط سرخپوستان Nez Perce ایداهو در شمال شرقی اورگان و جنوب شرقی واشینگتن بوده‌است. آن‌ها اساس این نژاد را اسب‌های اسپانیایی قرار دادند. آپالوسا نیز نامی است که از رودخانه‌ای به نام پالوس، نزدیک یکی از قبایل سرخ‌پوست گرفته شده‌است.

در ژورنال لویس و کلارک از سفرهای سال ۱۸۰۶ آن‌ها از این اسب‌های خالدار یاد شده‌است.

پس از اینکه ارتش سواره نظام ایالات متحده، سرخپوستان را تا کوه‌های بیرپا در مونتانا دنبال کرد و آن‌ها را قتل‌عام نمود، این نژاد اسب تقریباً از بین رفت. در سال ۱۹۳۸، گروهی از حامیان اسب در مسکو، ایداهو، یک مرکز ثبت نژاد اسب آپالوسا تشکیل دادند و برای نجات و حفظ این نژاد تلاش کردند. این نژاد در حال حاضر سومین نژاد پرجمعیت اسب در جهان است.

شاید منحصربه‌فردترین ویژگی اسب‌های آپالوسا، خالدار بودن یعنی وجود لکه‌های رنگی روی بدن آنهاست که در شکل‌ها و رنگ‌های مختلف بر روی زمینه‌های متنوع دیده می‌شود. به همین دلیل اسب‌های این نژاد از نظر ظاهری بسیار متنوع می‌باشند. معمول‌ترین الگوی خال‌های بدن اسب آپالوسا، رنگ تیره کل بدن با خال‌های روشن (دانه برفی) یا رنگ روشن کل بدن با خال‌های تیره (پلنگی) است.

اسب خالدار به شکل‌های دیگری نیز دیده می‌شود، از جمله بدن برفکی با لکه‌های سفید، رنگ سفید مرمری که کل بدن اسب را پوشانده، یا لکه سفید بزرگی روی کپل اسب که معمولاً خال‌های تیره رنگ هم روی آن وجود دارد. سم اسب آپالوسا عموماً راه‌های سیاه یا سفید دارد.

نژاد آپالوسا امروزه به واسطه ترکیب آن با اسب کوارتر دارای انواع گوناگونی است. بسیاری از آپالوساها یال و دم کم پشت دارند، و بعضی افراد معتقدند چشم اسب‌های آپالوسا حالتی انسان گونه به آن‌ها می‌دهد.

قد اسب آپالوسا بین ۱۴٫۳ تا ۱۵٫۴ وجب است. بلندی جدوگاه این اسب‌ها بین ۱٫۴۲ تا ۱٫۶۳ متر می‌باشد و دارای سینه‌ای پهن و کمری کوتاه‌است.

از دیگر ویژگی‌های شناخته شده اسب آپالوسا، طبیعت آرام آن است. این اسب‌ها را می‌توان برای اهداف مختلف استفاده کرد؛ در پرش قدرتمندند و در رویدادهای وسترن و سه روزه قابلیت بالایی نشان داده‌اند. آپالوسا برای پیمودن مسیرهای طولانی نیز کاملاً مناسب است.

با این که فالابلا از نظر قد اسبچه محسوب می‌شود، ولی به دلیل ریشه‌های نژادش در لیست اسب‌ها قرار می‌گیرد. این نژاد به احتمال قوی از آمیزش اسب‌های اصیل انگلیسی با شتلندها (Shetland) به وجود آمده‌است. قد فالابلا حدود ۷۸ cm است و به نوعی یک اسب مینیاتوری محسوب می‌شود. با این وجود، نسبت به قد کوتاهش از توان بدنی بالایی برخوردار است.

این نژاد از شمال انگلستان ریشه می‌گیرد و بزرگ‌ترین نژاد اسب است. قد شایرها به ۲ m نیز می‌رسد. وزن آن هم حدود ۱ تن می‌باشد. این نژاد نیز بسیار قدیمی بوده و نام آن توسط سزار هزاران سال پیش در ماجرای جنگ‌های گالی (Gaules) آمده‌است. رنگ شایرها معمولاً سیاه بوده، ولی به رنگ کهربایی با لکه‌هایی سفید در پاها یا سر نیز دیده می‌شوند. بدن آن‌ها بسیار عضلانی و قوی است و از آن‌ها برای کشیدن درشکه یا گاری استفاده می‌شد. این نژاد بسیار آرام، مهربان و مطیع می‌باشد.

این نژاد قدیمی از منطقه‌ای به نام «اَندَلُس» در اسپانیا ریشه می‌گیرد. قبل از قرون وسطی، این اسب‌ها به دلیل چابکی و نرمی حرکات، در جنگ‌ها بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در قرون وسطی، به دلیل سنگینی سلاح‌های جنگی، اسب‌های درشت هیکل تر ترجیح داده می‌شدند تا این که با رنسانس نرمی و سبکی حرکات این اسب‌ها دوباره مورد توجه قرار می‌گیرد. امروزه از این نژاد به خصوص در نمایش‌ها و سیرک‌ها استفاده می‌شود.

بلندی این اسب‌ها بین ۱٫۵۵ تا ۱٫۶۵ متر است و معمول‌ترین رنگ آن‌ها خاکستری است. رنگ آن‌ها با بالا رفتن سن به تدریج روشن‌تر می‌شود. یال اسبان اصیل اسپانیایی بلند و حالت دار است.

فریزین از جمله قدیمی‌ترین نژادهای اسب هاست. استخوان‌های سه هزار سالهٔ آن در اروپا در هلند کنونی یافته شده‌اند. ابتدا از فریزین برای کشیدن گاری استفاده می‌شد. در قرون وسطی به دلیل ظاهر و وقار و حرکات شاهانه‌اش در دوئل برای از رو بردن حریف استفاده می‌شد.

قد متوسط فریزین بین ۱٫۵۵ تا ۱٫۶۵ متر است. بعضی از فریزین‌ها به ۱٫۷۵ متر نیز می‌رسند. رنگ آن‌ها همیشه سیاه یک دست است، مگر در صورت آمیزش. به همین دلیل به مروارید سیاه معروفند. یال و دم آن‌ها نیز مشکی، بلند و مجعد یا حالت دار است. حرکات این اسب، به خصوص به هنگام یورتمه بسیار با وقار است. رفتار این اسب‌ها به طلا معروف است، زیرا بسیار قابل اعتماد هستند و به صاحب خود دلبستگی زیادی دارند. همچنین در بسیاری از مسابقات مثل درساژ بسیار خوب عمل می‌کنند.

این نژاد فرانسوی می‌باشد که با آمیزش اسب‌های اصیل عرب و انگلیسی اصلاح یافته‌است. اسب اصیل عرب علاوه بر زیبایی و وقار، به این نژاد مقاومت و انعطاف و نرمی در حرکات بخشیده‌است؛ در حالی که اسب اصیل انگلیسی قد آن را افزایش داده و سرعت آن را بالا برده‌است.

قد اسب انگلیسی-عرب حدود ۱٫۶۶ متر است و به هر رنگی دیده می‌شود، ولی کهربایی، کرنگ و خاکستری متداول ترند. امروزه از این اسب‌ها در مسابقات پرش، استقامت و درساژ استفاده می‌شود.

این نژاد از نژاد کوارترها می‌باشد، با این تفاوت که این اسب‌ها ابلق هستند. قد آن‌ها بین ۱٫۴۸ تا ۱٫۶۰ متر است. خصوصیات آن‌ها بسیار به کوارترها شبیه‌است.

این نژاد بسیار قدیمی می‌باشد و از آفریقای شمالی ریشه می‌گیرد. به این نژاد پیرامون دو هرار سال پیش در کتاب‌های رومی اشاره شده‌است. از آن زمان تعداد زیادی بارب به اروپا به خصوص انگلستان برده شد. ریشهٔ بسیاری از نژادهای امروزی از جمله اصیل اسپانیایی به نژاد بسیار قدیمی بارب‌ها بر می‌گردد. از این اسب امروزه برای اصلاح اژاد بسیار استفاده می‌شود.

اسب‌های این نژاد دارای سری بلند، گردنی متوسط و شانه‌هایی پهن هستند. موهای یال و دم این اسب‌ها پرپشت بوده و سم‌های آن‌ها سخت می‌باشند. قد متوسط آن‌ها حدود ۱٫۵۵ متر است. رنگ آن‌ها نیز معمولاً خاکستری، کهربایی، کهربایی تیره و سیاه می‌باشد. بارب‌ها اسبانی آرام، شجاع، مقاوم و سریع هستند، به همین دلیل از آن‌ها خیلی در مسابقات غیر دو استفاده می‌شود. این حیوان در شرایط بیابانی بسیار مقاوم است.

شواهدی مربوط به وجود یک اسب سواری اولیه و همچنین اسبی که متفاوت با اسب‌های هند و اروپایی باشد در دست است. محققان سال‌ها از وجود نقش یک اسب کوچک روی حجاری‌ها در ایران آگاه بودند اما طراحان اغلب این‌طور تفسیر می‌کردند که حجاری اسب‌های کوچک به دلیل کمبود جا بوده‌است. در بعضی از موارد این امر ممکن است دلیلی برای به تصویر درآوردن اندازه‌های متفاوت باشد، همان‌طور که این روش گاهی برای تمیز موقعیت دو یا چند تصویر به کار می‌رفته‌است ولی به ندرت در یک حجاری در مورد تندیس‌ها یا حیوانات رزمی که دارای اندازه‌های کاملاً متفاوت هستند به کار گرفته شده‌است. تخت جمشید و دارابگرد نمونه‌هایی عالی از مورد آخر هستند. در حجاری‌های تخت جمشید اختلاف اندازه بین اسب نیسایی و اسب‌های کوچک لیدیایی به ۸/۲۱ سانتی‌متر می‌رسد. باتطابق این مقدار با اندازه‌های طبیعی، اختلاف قد این دو اسب ۴۰ سانتی‌متر است. در حجاری‌های دارابگرد که از زمان ساسانیان به جا مانده نیز اختلاف بین اندازه این اسب‌ها در همین حد بوده‌است. اسب خزر به لحاظ ظاهری، تناسب اندام یک اسب بزرگ را دارد برخلاف بسیاری از پونی‌ها که دارای دست و پای کوتاه و تنه درشت می‌باشند، دقیقاً یک اسب مینیاتوری است که شناخت آن از روی عکس و تصویر به راحتی امکان‌پذیر نیست و از آن جا شناخت زیادی با اسب نژاد عرب دارد، باید آن را در کنار یک شاخص قرار داد تا بتوان آن را تشخیص داد.

سر کوچک، چشم‌ها درشت و برجسته، پیشانی کمی محدب و گوش‌ها کوچک است. پوزه آن‌ها معمولاً کوچک و دارای منخرین باز هستند. گردن آن‌ها معمولاً قوس دار، باریک و دارای تناسبی مطلوب می‌باشد. یال و دم پر پشت و زیبا، کمر تا حدودی کشیده و بدن آن‌ها تقریباً باریک است. اندام حرکتی در عین ظرافت دارای استخوان بندی بسیار قوی و محکمی می‌باشد. دارای سم بسیار سفت و بیضی شکل است که احتیاج به نعل بندی ندارد. از نظر رنگ این نژاد به رنگ‌های سفید، سیاه، نیله یا خاکستری، کرنگ، کهر همانند رنگ کرنگ می‌باشد فقط یال، دم، دست و پا سیاه می‌باشد. سمند که همانند رنگ طلایی است فقط موهای یال، دم و قسمت‌های پایینی دست و پا سیاه‌است. در این نژاد تا کنون اسب ابلق دیده نشده‌است. قد اسب خزر کمتر از ۱۲۰ سانتیمتر است.

1. اسب خزر فاقد Parietal Crest در جمجمه خود می‌باشد.
2. استخوان کتف در اسب خزر پهن‌تر از سایر نژادهای ایرانی بوده و بیشتر به استخوان کتف نشخوار کنندگان شبیه‌است.
3. متاکارپ و متاتارس اسب خزر نسبت به قد حیوان بلندتر و باریک‌تر می‌باشد.
4. شش مهره اولی سینه‌ای دارای تیغه پشتی درازتر نسبت به سایر نژادها می‌باشند و به خاطر همین اختلاف، جدوگاه در اسب خزر بسیار بالاتر از کپل قرار می‌گیرد.
5. سم اسب خزر باریک و بیضی شکل و بیشتر شبیه به سم Equus Asinus است تا شبیه سم.

• سوارکاری
• اسب ترکمن ترکمنستان، ترکیه، افغانستان و آسیای مرکزی
• اسب کُرد
• اسب آخال تکه
• رنگ (اسب)
• اسب
• اسب قطغنی افغانستان
• اسب هراتی