لولوبی (قوم)

بسیار پیش از استقرار مادها، اقوامی با نام کوتیان، لولوبیان و هوری‌ها و سپس کاسی‌ها به ترتیب از شمال به جنوب در نواحی غربی ایران می‌زیسته‌اند. این اقوام با هوریان و اکد‌ی‌ها و سومر‌ی‌ها مراوداتی داشته‌اند؛ بنابراین لولوبی‌ها از نخستین گروه قومی بودند که در هزارهٔ چهارم پیش از میلاد در فلات ایران ساکن بودند.

برای نخستین بار، نارام سین نوهٔ سارگون از شاهان اکد، در قرن ۲۳ پیش از میلاد در کتیبه‌ای از لولوبی‌ها یاد کرده و شرح پیروزی خود بر آنان را نوشته‌است. این کتیبه بعدها و در سنوات سال ۱٬۲۰۰ پیش از میلاد، توسط شوتروک ناهونته پادشاه مقتدر عیلام، به شوش انتقال یافت و شرحی بر آن افزوده شد.

قلمرو و جغرافیا

قبایل لولویی بخش وسیعی از کوه‌ها و کوهپایه‌ها را از قسمت علیای دیاله تا دریاچهٔ ارومیه را تحت اشغال خود داشتند. محل تمرکز اصلی لولوبیان در استان کرمانشاه بود. شهرها و کشورهای مهم آن دوران در ایران غربی عبارت بودند از: تاندیم، سوماشتو، آشورو، الامو، کاشو، گوتو و لولوبو (لولوبیان).

در زبان اورارتویی لولو به معنی بیگانه و دشمن است. این اصطلاح نشان می‌دهد که لولوبیان از لحاظ قومی از قبایل هوری یا اورارتویی نبوده بلکه احتمالاً با عیلامیان قرابت داشتند. لولوبی‌ها همچنین دشمن هوریان بوده و با آنان در جنگ دائمی بودند.

معروف‌ترین پیشوای لولوبیان، شاه آنوبانی‌نی بوده‌است. نقش‌برجسته آنوبانی‌نی در سرپل ذهاب، واقع در استان کرمانشاه پرده‌ای است که در آن سردار در برابر شاهی ایستاده و پشت سر شاه ستاره ایشتار می‌درخشد. ایشتار او را در مقابل دشمنان پیروزی داده و شاه پای خود را بر بدن دشمن مغلوب نهاده‌است، کمان و تبرزینی بدست دارد. سردار با طنابی دو اسیر را در بند نگه داشته و در دست دیگر حلقه‌ای که نشان حکومت و قدرت است بدست گرفته‌است.

نوشته ذیل نقش برجسته مزبور، می‌رساند که لولوبیان در نیمه دوم هزاره سوم قبل از میلاد دارای دولتی بوده و در نتیجه جامعه‌ای طبقاتی داشتند؛ ولی چنان‌که از منابع آشوری برمی‌آید، علائم تأسیس و قوام دولت در قبایل مذکور فقط در آغاز هزاره اول قبل از میلاد مشاهده گشته‌است.

خط، زبان و لباس

کتیبه نارام سین در حدود ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مضمونش مربوط به قوم لولو می‌باشد. و نقش برجسته آنوبانی‌نی، امروزه در داخل یک دبیرستان دخترانه در شهر سرپل ذهاب قرار دارد. احتمالاً مربوط به قرن ۲۲ پیش از میلاد است. نام این ملکه به زبان اکدی است و نوشته مختصری که به صحنه تصاویر برجسته منضم است، بزبان اکدی می‌باشد. آنوبانی‌نی ملکه اصالت اکدی یا لولویی داشته که نقش برجسته منسوب به او از قدیمی‌ترین سنگ نبشته‌های ایران با قدمتی حدوداً ۴۳۰۰ سال است.

زبان نواحی کنونی آذربایجان و کردستان ایران از قرن نهم تا هفتم قبل از میلاد غیر از زبان‌های کنونی ایرانی بوده و ساکنان آن نقاط به زبان‌های لولوبی و کوتی تکلم می‌کردند.

لباس لولوبیان نیم تنه‌ای بود که پوستینی بر آن اضافه می‌کردند. در نقش برجسته آنوبانی‌نی، سردار دامنی از پوست داشته و ملکه نیز جامه‌ای بلند از پوست بر تن دارد.

• نقش برجسته آنوبانی‌نی
• هوری‌ها
• کوتیان
• پریان

• دیاکونوف، تاریخ ماد. ترجمه کریم کشاورز، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۰، ص۱۰۱–۱۰۰. شابک ‎۹۶۴-۴۴۵-۱۰۶-۶
• نیاکان باستانی کردان لران ترکان آذربایجان
• سنگ‌نبشتهٔ داریوش بزرگ در بیستون
• خاندان کیانی (مادی) همان خاندان نخستین انسان‌های تورات می‌باشند اخبار روز