صوفیان (شبستر)

شهر صوفیان به استناد نوشتهٔ برخی مورخان -ازجمله «رحیم رئیس‌نیا» مؤلف کتاب «آذربایجان در سیر تاریخ» همان شهر سوبیا یا صوفیای ماد بوده‌است. در کتیبه لشکرکشی سارگن دوم پادشاه آشور(۷۱۶ سال قبل از میلاد مسیح) به اورارتو، از این شهر با نام سوبی یاد شده‌است.

حمدالله مستوفی در توصیف تبریز و نواحی اطراف آن، از ناحیهٔ ارونق و قصبهٔ صوفیان یادکرده‌است و چنین نوشته‌است: «چهارم ناحیت ارونق بر غرب شهر (تبریز) است آغازش سه فرسنگی شهریست تا پانزده فرسنگی و عرضش پنج فرسنگی باشد و حاصلی نیکو دارد از غله و انگور میوه، مدار تبریز بر ارتفاعات آن‌جا باشد وسی پاره دیه‌است و اکثرش معظم که هریک قصبه‌ایست چون سیس و شبستر و وایقان و کوزه‌کنان و صوفیان و غیره. »

در سفرنامهٔ ونیزیان که در زمان حکومت اوزون‌حسن آق‌قویونلو(۱۴۷۱–۱۴۷۸ میلادی مطابق با ۸۷۶–۸۸۳ هجری قمری) به ایران سفر کرده‌اند، چنین نوشته‌اند: «به فاصلهٔ یک‌روز از مرند به محل کوچک دیگری به‌نام صوفیان که در دشت تبریزدر دامنهٔ کوهی قرار دارد رسیدیم. صوفیان روستایی است زیبا و جوی و باغ فراوان دارد. »

«ژان پاتیست تاورنیه»، جهانگرد فرانسوی که در فاصله سال‌های ۱۶۳۲–۱۶۶۸ میلادی ۶ بار به مشرق زمین سفر کرده‌است و در این سفرها ۹ بار از ایران دیدن کرده‌است (در زمان شاه عباس یکم، شاه عباس دوم و شاه سلیمان)در سفرنامهٔ خود نوشته‌است: «شهر صوفیان به‌قدر کفایت بزرگ است و تا داخل آبادی نشوند شهر پیدا نیست. به‌واسطهٔ اشجاری که در کوچه‌ها و اطراف آن کاشته شده‌است، به این جهت قیافه آن جنگل می‌نماید تا به‌شهر. »

«شوالیه شاردن» سیاح فرانسوی که در حدود سال ۱۶۶۵ میلادی به ایران مسافرت کرده‌است، در سفرنامهٔ خود می‌نویسد: «صوفیان به‌طور حیرت‌آوری حاصل‌خیز است. بعضی مؤلفین عقیده دارند که این همان شهر صوفیای ماد باستان است؛ ولی برخی دیگر مدعی هستند که این کلمه مشتق از صوفی می‌باشد و هنگامی که شاه اسماعیل یکم، اردبیل را ترک گفت و دربار را به تبریز انتقال داد، صوفی‌ها در محل مذکور سکونت گزیدند. »

«جملی کارزی» سیاح ایتالیای که در زمان شاه سلیمان به سال ۱۶۹۴ میلادی برابر با سال ۱۱۰۵ هجری قمری به ایران آمده‌است و در مراسم تاج‌گذاری شاه سلطان حسین شرکت کرده‌است، در سفرنامهٔ خود می‌نویسد: «در شهر صوفیان که از دور مثل جنگل به‌نظر می‌رسید، پیش راندیم. این شهر و اطراف آن به‌قدری از اشجار متنوع مستور بود که حتی دیواره‌های منازل را هم از چشم پنهان می‌ساخت. »

این شهر به‌خاطر قرارداشتن بر سر راه اروپا، همواره مورد بازید سیاحان بوده‌است و نیز به‌خاطر موقعیت راهبردی آن، همواره مورد تاخت‌وتاز نیز قرار داشته‌است که از آن جمله می‌توان به حمله‌های عثمانیها در زمان صفویه و افشاریه (نادر شاه افشار در سال ۱۱۴۰ هجری قشون مصطفی پاشا را در سهلان شکست داد) و روسها در زمان قاجاریه و جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم، اشاره نمود.

صوفیان در سال ۱۳۴۱ به شهر تبدیل و در سال 1369 مرکزیت بخش صوفیان را دارا شد.

شهر صوفیان به نوشته مرحوم احمد سلیمی در کتاب «گونه‌ای بررسی و تحقیق در مورد شبستر» با روستاهای چله خانه علیا، چله خانه سفلی، گروس، اندبیل، قره آغاج، شوردرق، باغ وزیر، هارونیه، سفیدکمر، نعمت‌الله (روستا)، نظرلو، قزل دیزج،سهلان وقم تپه همجوار بوده و تقریباً محدوده‌ای به وسعت ۲۰هزار هکتار را شامل است.

شامل عوارض طبیعی مانند کوه، تپه، سنگلاخ، مرتع، رودخانه، شوره زار و… است.

رود خانه فصلی شیرین چای که از کوه‌های میشو(شوردرق ویام)، رودخانه فصلی شورآلی که از کوه‌های مرو (اندبیل، کلاش، گروس، قره آغاج ) و رودخانه فصلی آرپان چایی که از کوه‌های مرو (گروس)سرچشمه می‌گیرند در فصل بهار زمین‌های آن را سیراب می‌کنند.

جاده ترانزیت و خط آهن ایران به اروپا هردو در این شهر دو شاخه شده یکی از مسیر بازرگان، ترکیه به اروپا ودیگری از مسیر جلفا، آذربایجان به اروپا وصل می‌شود.

از نظر آب وهوایی معتدل است. بادهایی که در شهر بیشتر مواقع می‌وزند مه یل وآغ یل نام دارد مه یل که از طرف شمال می‌وزدبادی است مرطوب، سرد و خنک که باعث بارش باران در فصل بارش و خنکی هوا در تابستان است. آغ یل که از طرف جنوب می‌وزد نمک دریاچه اورمیه را با خود دارد بادی است گرم و خشک که در اواخر زمستان باعث ذوب شدن برفها و دراواخر بهار باعث نارس شدن برخی محصولات کشاورزی از جمله گندم است.

با توجه به وجود سنگ آهک و سنگ گچ در کوه‌های منطقه می‌توان گفت این کوه‌ها در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته‌اند.

وجود گنبد نمکی در کوه‌های کلاش وقره آغاج که از سر شاخه‌هایی رود فصلی شور آلی هستند باعث شوری خاک و آب‌های زیر زمینی در این منطقه شده‌است. مناطقی که با رود شیرین چایی وآرپان چایی آبیاری می‌شوند دارای خاک حاصل خیز است و باغات انگور آن مشهور است.

این شهر دارای چندین رشته قنات قدیمی است که عبارتند از ۱-قنات سیچانیق ۲- قنات میر میر ۳-قنات قارانی ۴- قنات میرزا هادی ۵- قنات خواجه رشید ۶-قنات شور چشمه ۷- قنات شریف ۸-قنات میر حمید ۹-قنات حاج اسماعیل سویی۱۰- قنات خرمن گاه که سابقاً اب شرب و کشاورزی شهر را تأمین می‌کردند ولی امروزه برخی از آن‌ها به دلیل حفر چاه عمیق در نزدیکی آن‌ها یا قرار گرفتن در مسیر توسعه شهر خشکیده ویا تخریب شده‌اند.

از مشاهیر این شهر می‌توان به باله خلیل صوفیانی عارف نامی قرن پنجم هجری اشاره کرد که یکی از چهار عارف ناظر بازسازی شهر تبریز و بنای مسجد جامع آن بعد از زلزلهٔ ویران‌گر سال ۴۳۴ هجری به دستور امیر وهسودان حاکم وقت تبریز بود. مزار این عارف نامی به عنوان «امامزاده ابراهیم خلیل صوفیان» در ورودیه قبرستان تاریخی شهر صوفیان واقع شده که مورد ارادت خاص و عام است.

همچنین می‌توان از محمود عکاسی شاعر معاصر و سراینده منظومه اسکوندوز دانیشماسی (که به زبان ترکی در وصف زادگاه خود به سبک حیدر بابا سروده شده) نام برد و نیز می‌توان از میرزاحمزه ابوترابی بانی مسجد ولیعصر و حوزه علمیه در صوفیان یاد کرد.

ازدیگر چهره‌ها می‌توان سرباز گمنام میرزا علی ایروانی را نام برد که در حمله روسها در زمان جنگ جهانی دوم سوم شهریور 1320 در پاسگاه قره بلاغ جلفا در راه دفاع از میهن به شهادت رسیده و همان‌جا به خاک سپرده شده‌است.

• امامزاده ابراهیم خلیل صوفیان (مزار باله خلیل عارف نامی قرن ۵)
• چشمه معدنی تاپ تاپ صوفیان
• مجسمه‌های سنگی (قویون)
• پارک ملت صوفیان
• مسجد جامع صوفیان
• مسجد ولیعصر صوفیان
• مسجد گلزار صوفیان
• ساختمان شهرداری صوفیان
• حمام تاریخی شهر که هم‌اکنون در خیابان شهدا مدفون است

در حومهٔ شهر صوفیان، به دلیل نزدیکی به کلان‌شهر تبریز، صنایع بسیار بزرگی فعالیت می‌کنند. صنایعی مانند شرکت سیمان صوفیان، کارخانه آذریت، کارخانه آجرماسه آهکی آذربایجان، کارخانه گچ گروس، کوره‌های آجرپزی و آهک پزی را نام برد

همچنین شهرک مصالح ساختمانی آیت الله هاشمی رفسنجانی با تولید انواع آجرهای ساختمانی ، نما ، آسفالت ، جدول و سایر مصالح ساختمانی ، شهرک سرمایه‌گذاری خارجی که درآن انواع کارخانجات از قبیل کامیون سازی، خودروسازی،فولادسازی ، لوازم خانگی، گونی‌بافی، تولید کنسانتره ، صنایع غذایی ،سردخانه و دیگرصنایع مستقر هستندرا نام برد.

شهرک صنعتی بعثت ، بزرگترین شهرک صنعتی خاورمیانه در این منطقه در حال احداث می‌باشد .

از لحاظ کشاورزی و باغداری، کشت گندم، جو، آفتابگردان، پیاز و انگور در منطقه رواج دارد. یکی از بزرگ‌ترین سیلوهای استان، در این شهر قرار دارد. از صنایع غذایی صوفیان می‌توان به کارخانه‌های ماکارونی، کیک، لواشک‌سازی ،آردسازی، شکلات ،نوقا و صنایع کوچک بسته‌بندی اشاره کرد.

• پورتال اطلاع‌رسانی شهرداری صوفیان

• جمعیت شهرهای استان آذربایجان شرقی
• نقاط دیدنی آذربایجان شرقی