تخم شربتی

ریحان کوهی با بادروج، که به عربی حوک گفته می‌شود، یکی دانسته شده است. بادروج در طب سنتی و کتب فقهی بسیار ستوده شده و خواص بسیاری برای آن ذکر شده است. اما در اینکه این گیاه همان ریحان کوهی است شُبهاتی وجود دارد و گاهی نیز آن را برابر ریحان فرض کرده‌اند. امروزه عطاری‌ها هم تخم ریحان و هم تخم ریحان کوهی را به عنوان تخم شربتی عرضه می‌کنند زیرا تخم ریحان نیز با قرار گرفتن در آب لعابدار می‌شود و شباهت زیادی به تخم شربتی دارد فقط از آن بزرگتر است. اما در طب سنتی خواص متفاوتی برای این دو دانه ذکر می‌شود.

به تازگی دانه چیا نیز به بازار عرضه شده است که مانند تخم شربتی با خیس شدن لعابدار می‌شود. اما این دانه، برخلاف تخم ریحان، هم خانواده تخم شربتی نیست، ضمن اینکه در طب سنتی خواص تخم شربتی را ندارد.

در کتابهای طب سنتی ایرانی طبع ریحان کوهی گرم و خشک است و برای آن خواص بسیاری ذکر شده است. از جمله کتاب مخزن الادویه می‌گوید: «خواص آن شادی‌بخش و مقوی دل و شامه و فم المعده بوده مبهی [شهوت آور] مدر و کیفیت اعتدال بخشیدن و حل‌کنندگی آن در معالجه ورمها و از بین بردن ترکهای دست و پا و سینه و خفقان و غشی به کار می‌رود و برای تنگی نفس و ضعف کبدی سرد و گرفتگی مجاری سپرز و خرد کردن سنگهای مثانه بسیار مؤثر است.» کتاب طبّ الصمصام آن را دارای این خواص می‌داند: نرم‌کننده مجاری تنفسی و خنک‌کننده، تحلیل‌برنده ورم کلیه و ضد التهاب مجاری ادراری، برطرف‌کننده حبس البول و ضد اسهال، ضد نفخ شکم و آرام‌بخش، محرک و مسکن دردهای عمومی بدن، معرق و قطع کننده شکم‌روش، ملین و ضد اسپاسم عضلانی، مدر و برطرف‌کننده ترشحات زنانگی.

همین طور در کتاب الکافی از امام صادق نقل شده است: «حوک [ریحان کوهی] سبزی پیامبران است. بدانید که در آن هشت خاصیت است: اشتهاآور است،گرفتگی‌‌های عروق و مجاری را می‌گشاید، آروغ را خوشبو می‌سازد، دهان را بوی خوش می‌بخشد، غذا را دوست داشتنی می‌سازد، درد و بیماری را از بدن بیرون می‌کشد و امان انسان از جذام است. چون در درون انسان جای گیرد، همه بیماری‌ها را فرو می‌نشاند.»

همه خواص بالا برای گیاه ریحان کوهی ذکر شده است، اما طبع بذر ریحان کوهی، یعنی تخم شربتی، گرم و‌ تر است به همین دلیل گفته می‌شود مصرف آن برای افراد سوداوی مزاج (دارای طبع سرد و خشک) مفید است و زیاده‌روی در مصرف آن برای افراد دموی مزاج (دارای طبع گرم و تر) مضر است. تخم شربتی را ملین و خنک‌کننده بدن می‌دانند که به رفع التهابات مجاری ادرار کمک می‌کند. ابن سینا در کتاب قانون ضماد آن را مولد شیر دانسته است.

باور عامه بر این است که تخم شربتی در رفع عطش مؤثر و در تابستان خنک است و باعث لاغری می‌شود. همین خاصیت آخر به دانه چیا هم نسبت داده می‌شود اما پژوهشهای پزشکی در این زمینه وجود ندارد.