شاهیندژ
شهر شاهین‌دِژ مرکز شهرستان شاهیندژ در استان آذربایجان غربی واقع شده‌است. این شهر در ۸۵ کیلومتری شمال غرب تکاب و در ۵۵ کیلومتری جنوب شرق میاندوآب و ۴۵ کیلومتری شرق بوکان قرار دارد.
| شاهیندژ | |
|---|---|
| کشور |  ایران |
| استان | آذربایجان غربی |
| شهرستان | شاهیندژ |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) دیگر | صائین قلعه |
| نام(های) پیشین | سایین‌قالا افشار، صایین‌قلعه افشار صائین‌قلعه و صائین‌دژ |
| مردم | |
| جمعیت | ۳۸٬۸۲۰ نفر |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | ۱٬۴۰۶ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۱۲ درج سانتیگراد |
| میانگین بارش سالانه | ۴۱۳ میلی‌متر |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | ابراهیم وحدانی |
| ره‌آورد | عسل، بادام، گردو، چغندر قند، فرش افشار، قالی، جاجیم، انگور، سیب و … |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۴۴ |
| وبگاه | |
روی نقشه ایران
۳۶°۳۹′شمالی ۴۶°۳۳′شرقی / ۳۶٫۶۵°شمالی ۴۶٫۵۵°شرقی | |
شاهیندژ بین ۳۶ درجه و ۴۰ دقیقهٔ عرض شمالی و ۴۶ درجه و ۳۴ دقیقهٔ طول شرقی در ارتفاع ۱۴۰۶ متری از سطح دریا واقع شده‌است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۹ برابر با ۳۸٬۸۲۰ نفر و ۹٬۹۱۶ خانوار اعلام شده‌است.
تاریخچه شهر
با توجه آثار و اشیا کشف شده از طرف روستاهای شاهین دژ تمدن و سابقه تاریخی این شهر مربوط به هزاران سال قبل از تمدن مادها می‌دانند با توجه به اشیاء مکشوفه در کوه سرخ روستای عقرب لو بر اساس نقشه‌های تاریخی موجود ۹۰۰ سال از میلاد و قبل از ورود آریایی‌ها به ایران در کوهستان‌های جنوب دریاچه ارومیه که امروزه موسوم به شاهین دژ، نقده، مهاباد و اشنویه است به واسط آب رودخانه زرینه رود و سیمینه رود طوایفی به نام منایی‌ها سکونت داشته‌اند که در سراسر حوزه شهر میاندوآب به طرف سواحل دریاچه ارومیه تا خاک افشار در شاهیندژ و سواحل زرینه رود و سیمینه رود می‌توان رد پای منائی‌ها ماننایین را دید.
شاهیندژ در قرن هفتم قبل از میلاد آئوکانه (aukane) نامیده شده‌است و در مورد نام صایین‌قلعه طبق تواریخ در دوره ساسانیان عده زیادی از مردم جهت نیایش به آتشکده آذرگشسب واقع در تخت سلیمان در ۳۰ کیلومتری شهر فعلی شاهین دژمی رفتند که بسیاری از این افراد از بزرگان و سلاطین ساسانی بوده‌اند که از قبل از رسیدن به آتشکده در محل شاهیندژ قلعه ای جهت استراحت بنا نهاده ونام آن را صایین دژ نهادند.
بعد از ظهور اسلام صائین دژ، صائین قلعه نام گرفت و در دوره پهلوی شاهین دژ نام گرفت و هم‌اکنون نیز به همین نام خوانده می‌شود.
نام گذاری
شاهیندژ (قلعهٔ عقاب) پیش از اسلام برسر راه آتشکدهٔ آذرگشنسب قرار گرفته بود و بزرگان زرتشتی پس از زیارت این مکان مقدس، در ۳۰ کیلومتری غرب آن قلعه‌ای برای استراحت خود ساخته بودند که این قلعه به تدریج بزرگ و بزرگتر شد و نهایتاً تبدیل به یک شهر کوچک گردید. شاهین به عنوان نگهبان این قلعه مورد استفاده قرار می‌گرفته و هم‌اکنون نیز در شمال این شهر صخره‌هایی معروف به لانهٔ عقاب موجود است. نام این شهر پس از اسلام به «صائین‌قلعه» و در دورهٔ پهلوی نیز به «صائین‌دژ» تغییر پیدا کرد. پس از انقلاب اسلامی به همان نام تاریخی «شاهیندژ» خوانده شد. منطقه افشار از دو قسمت مشخص و با دو آب و هوای متفاوت تشکیل یافت، و در منتهی‌الیه جنوب خاورای آذربایجان غربی، مابین بیجار، گروس، سقز، خمسه زنجان و سراسکند میانه واقع شد است. منطقه‌ای که مرکز آن تکاب است و معروف به یوخاری محال (محال علیا) و منطقه دیگر را که مرکز آن سایین قالا یا همان شاهین دژ فعلی است آشاقی محال (محال سفلی) می‌نامند.
مردم‌شناسی
اغلب ساکنین شاهین دژ آذری هستند و به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند، پس از آن کردها دومین گروه عمده شهرستان را تشکیل می‌دهند و به زبان کردی سورانی صحبت می‌کنند. از دیگر زبان‌های رایج در این شهر می‌توان به زاخورانی، موصلانی و چهاردولی اشاره کرد.
بیشتر مردم شاهیندژ مسلمان بوده و پیرو مذهب شیعه و سنی می‌باشند.
آثار باستانی
تعداد دو تپهٔ دست‌ساز موجود در داخل شهر که در زمان حکومت مغول‌ها به منظور مقابله با حملهٔ دشمنان احداث شده اشاره کرد. در حفاری‌های صورت گرفته در سال ۱۳۸۸ بر روی یکی از این تپه‌ها (تپهٔ قپان) که به روش لایه نگاری پله‌ای انجام شد و از نقطه ثابت تا خاک بکر نزدیک به ۲۴ متر لایه نگاری شده، دوره‌های اسلامی، ساسانی، مانایی، عصر آهن، برنز۳٬۲ و۱، کالکولیتیک (عصر مس و سنگ) جدید، میانی و قدیم، و نیز عصر نئولیتیک (نوسنگی) شناسایی شد که قدیمی‌ترین لایه استقرار این محوطه مربوط به دوره نوسنگی است که قدمت آن ۸۰۰۰ سال تخمین زده می‌شود. در حفاری‌های سال ۱۳۸۵ ظروف سفالی زرین فام متعلق به قرون سوم و چهارم هجری به دست آمد که نشانگر جایگاه این محوطه به عنوان یکی از مراکز مهم ساخت سفالینه‌های زرین فام است. یکی از ظروف مکشوفه از این منطقه که در آن شاهینی در حال شکار گوزن به تصویر آمده و کتیبه‌ای به خط کوفی با مضمون آرزوی یمن و برکت برای صاحب ظرف بر روی آن حک شده در سال ۸۷ به عنوان نماد دهمین گردهمایی بین‌المللی باستان‌شناسی ایران که در هرمزگان برگزار شد،انتخاب شده بود.
حمام تاریخی قپان مربوط به اواخر دوره قاجار است و خیابان شهید مطهری، کوچه ۱۵ خرداد راسته قپان واقع شده‌است.
نمای آجری منحصر بفرد با تزئینات آجرکاری بسیار زیبا در خیابان امام خمینی و همجوار بانک ملی واقع شده‌است. این اثر متعلق به دوره اواخر قاجاری و هم‌زمان با حمام تاریخی قپان می‌باشد. این اثر در سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی رسیده‌است.
جاذبه‌های گردشگری
پارک جنگلی
پارک جنگلی (به ترکی آذربایجانی:داغلار باغی) با مساحت تقریبی ۲۶ هکتار بزرگ‌ترین پارک مصنوعی شاهین دژ است که در شمال باختر این شهر واقع شده‌است.
این پارک دارای دو آبنما است که درنهایت به صورت دو آبشار مصنوعی سرازیر می‌شوند.
زرینه رود
زرینه رود (به ترکی آذربایجانی:جیغاتی، جغاتو) که با طول ۳۰۲ کیلومتر یکی از بلندترین و پرآب‌ترین رودهای شمال غرب ایران می‌باشد، از شاهین دژ عبور می‌کند.
این رود دارای گونه‌های مختلف ماهی از جمله ماهی اسبله، آمور، کپور طلایی و معمولی، کاراس، فیتو فاگ و بیگ هد، ماش، سفید و کیلکا و سیاه ماهی است. این رودخانه بزرگ یکی از جذابترین مناطق طبیعی استان آذربایجان غربی می‌باشد که امکان قایق‌رانی در تمامی طول آن وجود دارد و سالانه پذیرای گردشگران و توریست‌های بسیاری از داخل و خارج کشور است.
تپه قپان
تپه قپان که در زمان مغول برای مقابله با حمله دشمنان ساخته شد، یکی از آثار ملی ثبت شده ایران در شاهین دژ است و قدمت آنها به بیش از ۸۰۰۰ سال می‌رسد. این تپه باستانی طبیعی نبوده و به جهت استراحت کاروان‌ها و اهداف نظامی ساخته شده‌است. این تپه تاریخی در مرکز شهر شاهین دژ قرار گرفته و از آثار مهم در مطالعات باستان‌شناسی عصر برنز، آهن و به ویژه اسلامی به‌شمار می‌رود.
حمام قپان
این حمام تاریخی در دوره قاجار بنا نهاده شده و در قسمت باختری شاهین دژ واقع شده‌است. این حمام دارای سقفی گنبدی شکل است و روزنه‌های ایجاد شده در آن برای تهویه هوا و تأمین روشنایی کاربرد داشتند. ابتدایی‌ترین بخش این حمام رختکن است. بخش بعدی یک راهروی پیچ در پیچ است که رختکن را به گرمابه متصل می‌کند. در گرمابه دو نوع حوض وجود دارد که یکی دارای آب سرد و دیگری دارای آب گرم بوده‌است. برای گرم کردن آب حوض از آتش آتشخانه استفاده می‌شده و لوله‌های سفالی این آب گرم را به گرمابه منتقل می‌کرده‌است.
کوه پیر محمد
کوه پیر محمد، با ارتفاع ۲۷۲۰ متر در شمال شرقی شاهین دژ واقع شده که تقریباً از همه جای شهر قابل رویت است. این کوه به خصوص در فصل بهار از تفرجگاه‌های مهم شاهین دژ به‌شمار می‌رود.
کوه قره داش
قله کوه قره داش با ارتفاع ۲۸۷۱ متر در شمال شرقی شاهین دژ یکی از بام‌های این شهر است. هرساله کوهنوردان متعددی به قله این کوه صعود می‌کنند.
آبشار اوزان
آبشار اوزان در مجاورت روستایی به همین نام و در فاصله ۳۰ کیلومتری شرق شاهین دژ واقع شده‌است. بلندی این آبشار حدود ۱۵ متر است و در زمره آبشارهای دائمی قرار دارد در دره ای سرسبز و بسیار زیبا واقع شده‌است. مسیر رسیدن به این آبشار دارای پیچ و خم‌های بسیار و در مقطی سنگلاخی است اما سرسبزی دره منتهی به آبشار سختی مسیر را آسان و دلچسب می‌نماید. با رسیدن به انتهای دره آبشاری زیبا و بسیار پرآب به چشم می‌خورد که با صدایی مهیب به پایین می‌خزد. اطراف آبشار را درختان و درختچه‌های گوناگون فرا گرفته‌اند که در کنار پوشش گیاهی این منطقه چشم‌انداز زیبایی را بوجود آورده‌است.
مجموعه صخره ای بی بی کند
مجموعه صخره ای بی بی کند متعلق به هزاره پنجم قبل از میلاد است و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این مجموعه طبیعی نبوده و توسط انسان حفاری شده‌است و در نزدیکی روستای بی بی کند و در دل کوهی که بی بی کند نام دارد ایجاد شده‌است و در ۱۶ کیلومتری شهر شاهین دژ قرار گرفته‌است.
مجموعه صخره ای بی بی کند به صورت چندین اتاق تو در تو حفاری شده‌است که توسط دالان‌هایی پیچ در پیچ و باریک به یکدیگر متصل شده‌اند. ورودی مجموعه به صورت یک ایوان است که در گذشته آب حاصل از چشمه جوشیده از دل کوه بی بی کند توسط یک مسیر باریک به این ایوان هدایت می‌شده‌است. سکوهایی سنگی نیز در ورودی به چشم می‌خورد که به شکل زیبایی با ظرافت تمام تراشیده شده‌اند. در داخل اتاق‌ها حفره‌هایی حفر شده‌است که نقش طاقچه یا سکو را ایفا می‌کرده‌است. در برخی اتاق‌ها نیز نورگیرهایی به چشم می‌خورد. در برخی قسمت‌ها نیز علاوه بر دالان‌ها از پله‌ها برای ایجاد ارتباط بین بخش‌های مختلف استفاده شده‌است.
نقوش صخره ای عقربلو
نقوش صخره ای عقربلو در روستای عقربلو در ۸ کیلومتری غرب شاهین دژ و در کنار رودخانه دائمی زرینه رود شاهین دژ واقع گردیده‌است.
در حدود ۵۰۰ متری شمال روستای عقربلو صخره ای وجود دارد که دارای سطحی صاف و صیقلی است. در ضلع شرقی این سطوح آثار حجاری انسان عصر شکار به چشم می‌خورد. این نقوش تصاویر زیبایی از چند بز کوهی و یک سری علائم دیگر را به تصویر کشیده‌است. اطلاعات دقیقی از زمان ایجاد این نقوش در دست نیست اما احتمال داده می‌شود که مربوط به دوره پارینه سنگی باشند. این نقوش معمولاً آرزوهای نقاش را به تصویر می‌کشد، وجود این نگاره‌ها نشان از دیرینگی سکونت انسان در این مناطق دارد. کنده نگاره‌های عقربلو به‌طور کلی به چهار دسته نقوش حیوانی، نقوش انسانی، نقوش هندسی و نقوش ابزارآلات (تیر و کمان و عصا یا نیزه) تقسیم می‌شوند.
قلعه جوشاطو
قلعه جوشاطو در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی شهرستان شاهین دژ واقع شده‌است. در گذشته این قلعه جنبه دفاعی داشته‌است.
محله‌ها
- قزلباش پشت بیمارستان
- قلی‌کندی
- قره داش
- باکری
- قزلناو
- شهرک آزادگان
- شهرک جانبازان
- شهرک فرهنگیان
- شهرک شهید رجایی
- پاسداران
- خرمده
- کهنه کند
- چاباها
- سهند غربی
- سهند شرقی
- کشتارگاه
منابع
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۱۳.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۱۳.
- ↑ 1347 (۲۰۲۱-۱۱-۲۸). «شهردار جدید شاهین دژ منصوب شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۴.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۵.
- ↑
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۵.
- ↑ «ویژگی‌های جغرافیایی، تاریخی، سیاسی و اداری شهرستان». وبگاه فرمانداری شاهیندژ. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۱ آگوست ۲۰۱۲.
- ↑ محمدی، علی، تاریخ تکاب افشار، فصل هجدهم - وجه تسمیه تکاب و افشار صفحه ۹۳–۹۸
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۲۲.
- ↑ http://sahebkhabar.ir/news/12005882/نسخ-خطی-و-اسناد-شاهین-دژ-از-دوران-قاجار-و-پهلوی
- ↑ https://gashtool.com/wiki/city?sid=2031
- ↑ معرفی شاهیندژ
- ↑ «دربارهٔ شهرستان شاهین دژ». https://www.shahindezh-ag.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ حمدالله زاده، منصور (۱۳۸۹)، سرزمین مانائی‌ها (شهرستان‌های میاندوآب شاهیندژ تکاب)، تهران: نشر بهجت
- ↑ «فرمانداری شاهین دژ - ترکیب جمعیتی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۱ اوت ۲۰۱۲.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۸.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۵.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۵.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۵.
- ↑ نشان، نقشه. «پارک جنگلی داغلار باغی شاهین دژ (محمودآباد) - نقشه نشان». پارک جنگلی داغلار باغی شاهین دژ (محمودآباد). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ «زرینه رود، بزرگ‌ترین و زیباترین جاذبه گردشگری جنوب آذربایجان غربی». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۳-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ «تپه باستانی ۸۰۰۰ ساله قاپان سایین قالا شهر شاهین دژ شاهین دژ؛ آدرس، تلفن، ساعت کاری، تصاویر و نظرات کاربران». نقشه و مسیریاب بلد. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ «13 لایه استقراری در تپه قپان شاهین دژ شناسایی شد». www.irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ «حمام قپان؛ معرفی + راه‌های دسترسی». مجله مِستر بلیط. ۲۰۲۲-۱۱-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ یوسفی، حسین (۲۰۲۰-۱۲-۱۲). «منطقهٔ دیدنی و طبیعت زیبای کوه پیر محمد شاهین دژ ☀». معرفی جاهای دیدنی ایران و جهان. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ نشان، نقشه. «قله قره داش شاهین دژ (بام شاهین دژ 2871 متر) - نقشه نشان». قله قره داش شاهین دژ (بام شاهین دژ 2871 متر). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ یوسفی، حسین (۲۰۲۰-۱۲-۱۲). «جاذبهٔ گردشگری زیبای آبشار اوزان واقع در شاهین دژ ☀». معرفی جاهای دیدنی ایران و جهان. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ «مجموعه صخره ای بی بی کند؛ آدرس، تلفن، ساعت کاری، تصاویر و نظرات کاربران». نقشه و مسیریاب بلد. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ "مجموعه صخره ای بی بی کند (۱۴۰۱)|تمام اطلاعات موردنیاز برای سفر". gardeshgari724.com (به انگلیسی). Retrieved 2022-12-30.
- ↑ «دربارهٔ شهرستان شاهین دژ». http://shahindezh-ag.ir/. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- ↑ «دربارهٔ شهرستان شاهین دژ». http://shahindezh-ag.ir/. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۲-۳۰.
- اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خ.
- مختصات و ارتفاع