عصر آهن

آهن در خاور نزدیک باستان در هزاره ۲ پیش از میلاد در آناتولی یا قفقاز با ریخته‌گری و فلزکاری آهن آغاز گشت. تا هزاره اول پیش از میلاد، سراسر خاور نزدیک باستان را درنوردید و ابزار و جنگ‌افزارهای برنزی جای خود را به ابزار آهنین داد.

سال ۵۵۰ پیش از میلاد و بنیان‌گذاری شاهنشاهی هخامنشی توسط کوروش بزرگ را پایان عصر آهن در خاور نزدیک به حساب می‌آورند.

پژوهش‌های باستانشناسی در اوتار پرادش کنونی نشان از کاربرد آهن میان ۱۸۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد دارد. می‌نماید که از آغاز سده ۱۳ پیش از میلاد گدازش آهن در هندوستان فراگیر شده باشد. یک مرکز آهنگری در خاور هند از هزاره یکم پیش از میلاد به جا مانده‌است. می‌نماید در آغاز این هزاره این صنعت در هندوستان گسترده شده باشد.

باور بر این است که عصر آهن در هند در دوران سلطنت آشوکا (قرن سوم پیش از میلاد) پایان یافت.

از سده ۶ پیش از میلاد همدوره با دودمان ژو در چین اثرهای ساخته شده با ریخته‌گری آهن به دست‌آمده‌است. در پشته تبت و از فرهنگ ژانگ‌ژونگ نوشته‌ای کهن به دست آمده که در آن شیوه کار با آهن بیان‌شده‌است. در شبه‌جزیره کره ابزار آهنی در پیوند با دوره گذارجامعه‌ها از سروری به دولت در منطقه دریای زرد از سده ۴ پیش از میلاد به دست آمده‌است.

اروپای خاوری

در اروپای خاوری عصر آهن از آغاز هزاره یکم پیش از زایش مسیح آغاز گشت. در قفقاز و جلگه پنتی-خزری عصر آهن با فرهنگ‌های کوبان و نووچرکسک میان ۹۰۰ تا ۸۰۰ پیش از میلاد آغاز گشت. با کوچ تراکیان و کیمری‌ها این عصر به فرهنگ هالشتات رسید.

سکاها از سده ۷ پیش از میلاد در اوکراین و روسیه کنونی این فرهنگ را گستردند. از سده ۵ تا سده ۳ پیش از میلاد ابزار آهنی فراوانی در نزدیکی نیکوپول یافت‌شده‌است که می‌نماید اینجا منطقه ویژه آهنگری سکائستان بوده‌است. سلت‌ها در سده ۶ پیش از میلاد عصر آهن را از فرهنگ هالشتات گرفتند و در اروپای باختری گستردند. لهستان در پایان همین سده و در فرهنگ لوزاتیایی به عصر آهن رسید.

اروپای مرکزی

عصر آهن آغازین در اروپای مرکزی با فرهنگ هالشتات میان سال‌های ۸۰۰ تا ۴۵۰ پیش از میلاد و عصر آهن نو با فرهنگ لاتن در ۴۵۰ پیش از زایش آغاز گشت و تا چیرگی رومیان پایدار ماند.

ایتالیا

در ایتالیا عصر آهن هم‌زمان با فرهنگ ویلانووا آغاز و با گشودن واپسین شهر اتروسکن‌ها -ولتزنا- به دست جمهوری روم در ۲۶۵ به پایان رسید.

بریتانیا

در میان جزیره‌نشینان بریتانیا عصر آهن از سده ۵ (پیش از میلاد) آغاز گشت و با چیرگی رومیان بر بریتانیا در سده ۵ میلادی به پایان رسید. ساختارهای پدافندی این دوران گیراست، برای نمونه می‌توان به بروخ در شمال اسکاتلند نام‌برد.

اروپای شمالی

عصر آهن در اروپای شمالی به دو بخش می‌شود:عصر آهن پیشارومی و عصر آهن رومی. با دوره کوچ انسان‌ها سمال آلمان و دانمارک به چیرگی فرهنگ یاستورف درآمد. بخش جنوبی اسکاندیناوی هم زیر چیرگی بسیار همانند با آن- عصر آهن گرِگان- بود. درونشد شبه‌جزیره اسکاندیناوی، فنلاند و استونی به عصر آهن را میان سال‌های ۳۰۰۰ پیش از میلاد تا ۱۰۰۰ میلادی می‌دانند. فلزکاری و سفالگری برای مردمان آن دوران اسکاندیناوی نقش نگهداری گرما را نیز داشت.

در آفریقای باختری نخستین بار در فرهنگ نوک در پیش از ۱۰۰ پیش از میلاد مردم نخستین بار از گدازش آهن بهره‌بردند. کار با آهن و مس از آنجا به جنوب آفریقا راه‌یافت. بهره‌گیری از آهن برای کشاورزی بانتو و نیز شکار و گردآوری خوراکی‌های آنان انقلابی بود. اینان با بهره‌گیری از ابزار فلزی کشاورزی خود را در گستره بیشتری از ساوانا به پیش بردند. ۲۲