انجمن ادبی ایران

انجمن ادبی ایران به سال ۱۲۷۸ خورشیدی (دو سال پس از مشروطیت در ایران) تأسیس شد. نشست‌های این انجمن که اکنون نزدیک به یکصد و بیست و سه سال از عمر آن می‌گذرد در آغاز در تالار آئینه، بعد در مدرسه دارالفنون و سپس از ۱۳۰۵ تا ۱۳۱۹ در منزل شاهزاده محمد هاشم میرزا افسر (۱۲۵۸–۱۳۱۹) شاعر و نماینده مجلس شورای ملی از سبزوار با حضور بزرگانی همچون حسن وثوق الدوله، ایرج میرزا، عبدالحسین تیمور تاش، ملک الشعرای بهار، میر سید حسن امین الشریعه و … تشکیل می‌شد و پس از فوت افسر در سال ۱۳۱۹ با مشارکت بزرگانی همچون ملک الشعرای بهار، محمد قزوینی، میرزا رضاخان نائینی، حسن وحید دستگردی، فرخی یزدی سید ولی‌الله خان نصر، مشکان طبسی، مستشار اعظم دانش، معتضدالدوله مهران رفاهی، عبرت نائینی، هادی حایری، یدالله مایل تویسرکانی، پروین اعتصامی، احمد اشتری، هادی اشتری، سید علینقی امین و جعفر پیدا ادامه یافت و شیخ الملک اورنگ، محمدعلی بامداد، ادیب السلطنه سمیعی آن را اداره می‌کردند.

در نسل بعد از دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ اول نیابت ریاست انجمن ادبی ایران و بعد ریاست آن بر عهده استاد محمدعلی ناصح (درگذشته ۱۳۶۵) بود که انجمن را سه شنبه‌ها در طبقه فوقانی منزل خود در امیریه تهران در کوچه نزدیک چهارراه معزالسلطان برگزار می‌کرد. استادانی در انجمن ادبی ایران شرکت می‌کردند عبارت بودند از: بدیع الزمان فروزانفر، رضازاده شفق، سعید نفیسی، نصرالله فلسفی، سید محمد مشکات، مرتضی قهرمان، صادق سرمد، شهریار، علیرضا صبا، امیری فیروزکوهی، حسین خطیبی، محمدعلی نجاتی، عبدالرحمان پارسا تویسرکانی، عباس فرات، احمد سهیلی خوانساری، شکرالله آزادی، نصرت‌الله کاسمی، احمد اخگر، یاور همدانی، سید غلامرضا روحانی، جعفر پیدا، احمد گلچین معانی و … همچنین، در بحبوحهٔ انقلاب سال ۱۳۵۷ خورشیدی، با توجه به شرایط اعضا، مدتی یاور همدانی مسئولیت کنترل و برنامه‌ریزی انجمن را بر عهده گرفت.

محمدعلی ناصح، مردی ادیب و دانشمند بود و شاگردان متعددی را تربیت کرد که در رده استادان دانشگاه قرار گرفتند. از جملهٔ آنان: خلیل خطیب رهبر (استاد ادبیات دانشگاه تهران)، سید حسن سادات ناصری، عباس کی منش و در رده شاعران: ابوالقاسم حالت، مسجدی قمی، یحیی سمیعیان (ریحان)، مهرداد اوستا، مشفق کاشانی، غلامحسین مولوی (تنها)، سیمین بهبهانی، علی اکبر کنی پور (مستی)، ادیب برومند، منوچهر صدوقی سها، سید حسن امین، هادی رنجی، سید محمود گلشن کردستانی، عبدالرفیع حقیقت (رفیع)، عبدالصمد حقیقت، خلیل سامانی (موج)، علی اشتری (فرهاد)، محمد کلانتری (پیروز)، واجد قمی، سید علیرضا شمس قمی، محمد شادکام، سپیده کاشانی، جواد آذر، نصرت‌الله نوحیان (نوح)، محمد شهریاری، حسین مظلوم (کیفر)، مصطفی قمشه ای (مژده)، رضا شمسا، یاور همدانی، عباس میرخانی، حسین آهی و محمد صادق نیاز کرمانی و بودند.

• شیخ الرییس افسر (مؤسس)
• حسن وحید دستگردی
• پارسا تویسرکانی سال ۱۳۱۵ الی ۱۳۱۹، نایب رئیس
• شیخ الملک اورنگ
• محمد علی بامداد
• ادیب السلطنه سمیعی
• محمدعلی ناصح
• یاور همدانی
• خلیل خطیب رهبر (نامزد ریاست)

در سال ۱۳۱۲ خورشیدی هنگامی که رضاشاه به دعوت آتاتورک قصد سفر به ترکیه را داشت، به انجمن ادبی ایران تکلیف کرد که برای ایران سرودی ملی تهیه نمایند تا در مراسم رسمی نواخته شود. همان روز هیئت رئیسه انجمن ادبی ایران با حضور شیخ الرئیس افسر، ملک الشعرای بهار، شیخ الملک اورنگ، مرتضی میرزا قهرمان، بدیع الزمان فروزانفر، عبدالرحمن پارسا تویسرکانی، سعید نفیسی و عباس فرات تشکیل جلسه داده و اشعاری در سه قسمت (سه بند) سروده شد که شیخ الرئیس افسر سراینده اشعار بند اول سرود شاهنشاهی و بند سوم سرود ملی و عبدالرحمن پارسا تویسرکانی سراینده بند دوم آن سرود پرچم بودند. داوود نجمی‌مقدم نیز آهنگ آن را ساخت.

در جلسه انجمن قرار شد شاهزاده افسر و مین باشیان (غلامرضاخان سالار معزز) با هم سرود را بسازند؛ بدین ترتیب که شاهزاده افسر شعر آن را تهیه کند و آهنگ آن را مین باشیان. به زودی سرود شاهنشاهی آماده شد و به دربار تقدیم گردید.

گفته شده رضاشاه پس از شنیدن شعر شخصاً دو جای آن را اصلاح کرد. یکی آنجا که گفته بود: «از اجنبی جان می‌ستانیم» که رضاشاه گفت: «از دشمنان جان می‌ستانیم» و دیگر آنجا که گفته شده بود «شهنشه زنده بادا» که رضاشاه تغییر داد به «شاهنشه ما زنده بادا». هرچند بر اساس اوزان و آهنگ سرود ملی چنین چیزی نادرست به نظر می‌رسد. همچنین گفته شده که این سخن، شایعه سازی از طرف انجمن‌های ادبی دیگر با توجه به دادن این امر مهم به این انجمن بوده تا خود را بهتر جلوه دهند و رضاشاه تماماً از این اثر استقبال کرده و شاعران آن را مورد تشویق قرار می‌دهد.

سرود پرچم شیر و خورشید ایران نیز پس از سرود ملی توسط عبدالرحمن پارسا تویسرکانی پیش از ورود رضاشاه به ترکیه سروده شد.

یکی از کارهای انجمن کمک برای گردآوری دیوان و زندگی‌نامه شعرای پیشین بود. از جمله فعالیت‌های آنان می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

سرود پاینده بادا ایران، توسط ابوالقاسم حالت سروده شد. با تغییر رژیم شاهنشاهی به جمهوری اسلامی، کمبود سرود ملی جدید احساس می‌شد. از این رو، انجمن ادبی ایران با بیان این موضوع میان اعضا، ابوالقاسم حالت با تغییر در این سرود، نخستین سرودملی بعد از انقلاب را تدوین کرد.

در بعد از انقلاب به خاطر تغییر در ساختارهای حکومت و به همین سبب، تغییر احساسات مردم، شعرا و نویسندگان نیز در سرودن سست شدند یا به همکاری با نهادهای ادبی با گرایش بیشتر به انقلاب اسلامی پرداختند. از این رو، تأمین بودجه انجمن به سخت‌ترین حالت ممکن رسید. از این رو پس از محمدعلی ناصح ، انتظار می‌رفت خلیل خطیب رهبر سرپرستی را به عهده بگیرد. اما با وجود مشکلات و بازنشستگی اجباری و جلوگیری از برگزاری جلسات و … انجمن ادبی ایران از حالت قبلی خود خارج شد و در منازل افراد عضو جلسات ادبی، شب شعرهایی به صورت ناهماهنگ برگزار می‌شد، تا آن که آن‌ها نیز خاموش گشت.

افراد مختلفی از جمله سید حسن امین خواستند این انجمن را با کمک اعضای باقی مانده همانند یاور همدانی و… احیا کنند، اما نتوانستند آن را همان‌طور که بود بازگردانند.

1. تربیت شاعران جوان
2. آموزش در زمینه ادبیات
3. شاهنامه خوانی
4. پژوهش در زمینه شعر
5. گردآوری دیوان اشعار گذشتگان ایران
6. آموزش نقدهای ادبی
7. نقد اشعار و اصلاح و پیشنهاد برای بهبود شعر
8. تهیه و تدوین سرود ملی ایران به دستور رضاشاه
9. تهیه و تدوین سرود پرچم شیر و خورشید ایران
10. ترویج اشعار در قالب‌های کلاسیک
11. کمک برای انتشار اشعار مختلف در نشریات
12. کمک برای چاپ دیوان اشعار شاعران
13. نخستین سرود ملی جمهوری اسلامی ایران

• سرود پرچم شیر و خورشید ایران
• سرود ملی شاهنشاهی
• انجمن ادبی
• پاینده بادا ایران

گاهی اعضای انجمن ادبی ایران در نهادهای ادبی زیر نیز حضور داشته‌اند:

• کانون نویسندگان ایران
• نخستین کنگره نویسندگان ایران
• انجمن ادبی شمع سوخته
• انجمن خوشنویسان ایران

انجمن ادبی ایران، خرداد ماه ۱۳۲۵ خورشیدی، سفر به همدان؛ تصویر در سال ۱۴۰۰ خورشیدی رنگی شده است.

نشسته از راست به چپ: مهدی آزاد، احمد ساجدی، کاظم حسینی، حسن رهنمون، عبدالمجید عشیره، محمود حمیدی، یعقوب ناهید، مایل تویسرکانی، قاسمی (وزیر فرهنگ وقت)، اسدالله کیوان، جعفر پیدا، ابوالفضل پیدا

ایستاده از راست به چپ:جواد معروفی (روزنامه‌نگار روزنامه الوند)، فرزند اکبر شریفی، شرف الدین خراسانی، شریفی، رضا همراه، رضا ایزدی، اکبر شریفی، احمد ابطحی، صادق بهرام (روزنامه‌نگار)، محمد آزاد؛ یاور همدانی و امین‌الله رضایی

مکان:جولان منزل اکبر شریفی

• لطیفیان، علی (۱۳۷۴). «‫بررسی عملکرد روشنفکران از ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ (دوره پهلوی دوم)». دانشگاه امام صادق. دریافت‌شده در ۱۲ آوریل ۲۰۲۰. توضیحات
• رستمی، زهرا؛ فلاح، مرتضی (زمستان ۱۳۹۳). «نقش انجمن‌های ادبی مؤثر دوره پهلوی اول در روند شعر معاصر». شعر پژوهی (بوستان ادب - علوم اجتماعی و انسانی). ۶ (۴ (پیاپی ۲۲)). دریافت‌شده در ۱۲ آوریل ۲۰۲۰.