ارمنی‌های جمهوری آذربایجان
ارمنی‌های جمهوری آذربایجان (ارمنی: Հայերը Ադրբեջանում)، ارمنیان از دوران باستان در منطقه آلبانیای قفقاز سکونت داشتند. جمهوری آذربایجان امروزی یازدهمین استان از پانزده استان پادشاهی ارمنستان بزرگ بوده‌است که نام آن پایتاکاران نام داشت. در دوران پادشاهان دودمان آرتاشسی این منطقه تحت تسلط تیگران بزرگ قرار داشت.
تا قبل از سال ۱۹۸۹ میلادی بیش از ۴۰۰٬۰۰۰ ارمنی در جمهوری آذربایجان زندگی می‌کردند.
اقتصاد
فعالیت گستردهٔ ارمنی‌ها از اواسط سدهٔ نوزدهم آغاز شده‌است. در سال ۱۸۵۱ میلادی جمعیت باکو ۷٬۴۳۱ نفر بود که ۴۰۵ نفر آن ارمنی بودند. هنگامی که در سال ۱۸۵۹ میلادی باکو به عنوان پایتخت کشور انتخاب شد، عواملی مانند استخراج نفت میان سال‌های ۱۸۷۰ تا ۱۸۸۰ میلادی و با توسعهٔ رشد اقتصادی آن منطقه باعث افزایش جمعیت باکو و همچنین شهرسازی شد. ارمنی‌ها در شرکت‌های استخراج نفت مشغول به کار شدند و نقش مهمی را ایفا نمودند.
«هوانس میرزوئیان» معروف به ایوان میرزوئف یکی از بنیان‌گذاران صنعت نفت باکو بود. او شرکتی به نام برادران میرزوئف را بنیانگذاری نمود که شرکتی مؤثر و پایدار در صنعت نفت جهان تبدیل شده بود. برادران میرزوئف (سوراخانی و ایوان میرزوئف) موفق شدند در سال ۱۸۷۱ میلادی در حوزهٔ نفتی بالاخانی با استفاده از میله‌های چوبی، استخراج نفت در عمق ۴۵ متری روزانه ۲٬۰۰۰ متر مکعب نفت استخراج کنند و همچنین در حوزهٔ نفتی شهرستان آب شوران به تلاش سوراخانی دو کارخانهٔ نفت سفید بنیانگذاری شد و آغاز به تولید ۱۶۰ هزار تن نفت سفید بالغ بر ارزش ۲۶۰ هزار روبل روسیه شده بود.
پس از مرگ میرزوئف در سال ۱۸۸۵ میلادی همسر او «داریا» و پسرش «گریگوری» مسئولیت شرکت نفتی را برعهده گرفتند که تا سال ۱۸۸۶ میلادی سرمایهٔ آن شرکت به ۲٫۱ میلیون روبل رسید. این شرکت تا پیش از آغاز قتل‌عام ارامنهٔ باکو فعال بود.
فرهنگ و فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی
تئاتر ارمنیان باکو در سال ۱۸۷۰ میلادی. آغاز به کار کرد، و آن زمانی بود که در خانه یکی از ثروتمندان ارمنی شهر به نام «کراسیلنیکیان» یک گروه تئاتر از دانش آموزان دبیرستان به رهبری «آواگ گریگوریانس» تشکیل شد. این گروه جنب و جوشی در تئاتر باکو پدیدآورد. تا پیش از آن عمدتاً روس‌ها در تئاتر فعالیت داشتند. رهبری این گروه از سال ۱۸۷۱ میلادی. با «گئورگ امیراقیان» بود. این گروه در طول فعالیت خود نمایش نامه‌هایی از جمله (نرسس بزرگ اثر وانانداتسی) ،(دریغ از پنجاه سکه طلای گم شده اثر آلاداتیان)، (اجاق ویران و باز هم یک قربانی اثر سوندوکیان) و (راهزنان اثر فریدریش شیلر) را اجرا کرد.
در گروه‌های تئاتر ارمنیان باکو بازیگران تأثیر چشمگیری بر ذهنیت مردم باکو گذاشتند. ارمنیان غیر از آثار کلاسیک و معاصر ارمنی، معروفترین نمایش‌نامههای نویسندگان روس و اروپایی را نیز به صحنه می‌بردند. در سال ۱۹۰۶ میلادی. «انجمن فرهنگی ارمنیان» با تلاش «ک. خادیسیان»، فعال اجتماعی و سیاسی ارمنی، در باکو بنیان نهاده شد. هدف این انجمن گسترش شبکه مدارس عمومی و تخصصی، پیشرفت زبان ارمنی، تئاتر، موسیقی، تندیس‌گری و معماری بود. این انجمن برنامه‌های سرود و تئاتر تشکیل می‌داد و به گسترش تئاتر ارمنیان در باکو یاری می‌رساند. با ابتکار گروه هنری این انجمن در سال ۱۹۱۲ میلادی. در قفقاز نخستین بار یک اُپرای کمدی اثر (چوخاجیان) به اجرا درآمد. فعالیت انجمن فرهنگی ارمنیان باکو در سپتامبر ۱۹۱۸ میلادی. در پی کشتار ارمنیان باکو پایان یافت.
در سال ۱۹۱۷–۱۹۱۰ میلادی، مجله‌ای به نام تئاتر و موسیقی به ابتکار و سردبیری آنتوان مائیلیان در باکو منتشر می‌شد و مردم را با فعالیت‌های فرهنگی ارمنیان باکو آشنا می‌کرد. در سال ۱۹۲۰ میلادی. مائیلیان رهبری استودیوی تئاتر و موسیقی شرقی را با بخش‌های ارمنی، آذربایجانی و روسی بر عهده داشت. این استودیو در سال‌های بعد (بنیاد زاره) نامیده شد و تبدیل به آموزشگاه تئاتر شد. او در عین حال رئیس کنسرواتوار شرقی باکو و رهبر استودیوی موسیقی و نمایش بانوان آذربایجانی بود. مائیلیان برای کودکان نیز اُپرت و اُپرا نوشته و برای نمایش‌های تئاتر ارمنی و آذربایجانی موسیقی ساخته است. آهنگ ساز معروف آنوشاوان ترغوندیان نیز در باکو زندگی و فعالیت کرده و در سال‌های ۱۹۳۸–۱۹۳۴ میلادی. رئیس کنسرواتوار باکو بوده‌است.
عاشوق‌ها نیز در موسیقی ارمنیان باکو جایگاه خاصی داشتند. آن‌ها از خانه به خانه می‌گشتند و در مسابقات عاشوق‌ها شرکت می‌کردند. معروفترین آن‌ها عاشوق «دونی» بود که استاد و آموزگار عاشوق‌های آن دوره شمرده می‌شد. عاشوق «صیاد» (پتروس ماداتیان) که در سده ۱۹ میلادی. می‌زیست نیز آوازه‌ای بلند داشت.
از سال ۱۹۲۰ میلادی «آ. ایانوسیان»، رهبر ارکستر نقش بزرگی در موسیقی باکو ایفا کرد. او بود که نخستین گروه نوازندگان موسیقی محلی آذربایجانی را بنیان نهاد. ارمنیان در عرصه هنرهای تجسمی نیز در شهر باکو حضور گسترده داشتند. در آنجا نمایشگاه نقاشی باشینجاقیان (۱۸۸۵ میلادی) و وارتگس سورنیانس برپا شد. این نمایشگاه‌ها رویداد بزرگی در زندگی فرهنگی شهر شمرده می‌شد. در مدارس ارمنی شهر درس نقاشی به عنوان درسی مستقل تدریس می‌شد. طراح نشان ملی جمهوری سوسیالیستی شوروی آذربایجان نیز نقاش و گرافیست ارمنی «روبن شخکیان» بود. نقاش «آ. هوانسیان» نزدیک به نیم سده در آموزشگاه هنر باکو نقاشی تدریس کرده و در میان اندیشوران باکو بسیار احترام داشت.
اولین مدرسه ارمنی در باکو در سال ۱۸۶۰ میلادی با تلاش «دِر-غوُندیان» تأسیس شد. در باکو نیز مدرسه‌ای دخترانه به نام «هریپسیمه» و مدرسه مختص پسران به نام «مسروپیان» افتتاح شده. بین سال‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ میلادی ۸۰ مدرسه متوسطه ارمنی و یک دانشگاه و دانشکده و موسسات آموزشی متعددی در باکو وجود داشت. آخرین مدرسه ارمنی در باکو در سال ۱۹۸۳ میلادی بسته شد.
ارمنی‌های باکو نقش مهمی در اداره شهرها داشتند از اواسط سال ۱۸۴۰ میلادی «پاول پارسادان آرغوتیان» شهردار باکو بود و در سال ۱۸۴۹ تا ۱۸۵۰ میلادی نیز از اعضای هیئت منصفه در دادگاه دولتی در شهرستان شماخی بوده‌است. در سال ۱۸۵۳ میلادی دادستان کل منطقه باکو برعهده «لازاریان» بود که بعدها فرماندار شد.
در سال ۱۹۰۸ میلادی سرکنسولگری جمهوری آذربایجان در بلژیک برعهده «آیوازیان» و در ایتالیا برعهده «موتافیان» بوده‌است. در سال ۱۹۱۸ میلادی «غورغانیان» (کمیسر نظامی) و آرتاشس کارینیان به عنوان ناظر آموزش و پرورش فعالیت می‌کردند.
در سرشماری ۱۸۹۷ میلادی جمعیت کل باکو ۱۱۱٬۹۰۴ نفر بود که ۱۹٬۰۹۹ نفر آن ارمنی بودند. در سال ۱۹۷۰ میلادی، ۲۰۷٬۴۶۴ نفر ارمنی ساکن باکو بودند. در سال ۱۹۸۹ میلادی، بیش از ۴۰۰٬۰۰۰ ارمنی ساکن جمهوری آذربایجان بودند.
نشریات ارمنی باکو
در سال ۱۸۶۴ میلادی. در باکو «سازمان خیریه ارمنیان» بنیان نهاده شد. با تلاش این سازمان نخستین چاپخانه ارمنی باکو در سال ۱۸۷۰ میلادی. تأسیس شد. با حروفی که از چاپخانه (انفیاجیان) تفلیس آوردند چندین کتاب به زبان ارمنی چاپ شد. چاپ خانه‌های «قصابیانس» نیز در سال ۱۸۷۶ میلادی. کار خود را آغاز کردند.
در باکو در سال‌های ۱۸۸۰ میلادی. نیز دو چاپ خانه ارمنی توسط «تِر-هُوهانسیان» و «قصابیان»، و در سال‌های ۱۸۹۰ میلادی دو چاپ خانه دیگر، یکی توسط «شهبازیان» و دیگری به نام «آرور» تأسیس شد. با تلاش سازمان خیریه ارمنیان باکو موزه نیز گشایش یافت و دست نوشته‌ها، کتاب‌های قدیمی و آرشیو خصوصی فعالان ارمنی جمع‌آوری شد. در سال ۱۸۷۰ میلادی. کتاب‌خانه‌ای تأسیس شد و در جوار آن از سال ۱۸۸۰ میلادی. سالن مطالعه نیز آغاز به کار کرد. در این کتاب‌خانه دو تن از نامداران فرهنگ ارمنی به نام‌های آلکساندر شیروانزاده (نویسنده) و آراکل باباخانیان (تاریخ‌شناس) کار کرده‌اند.
در سال ۱۹۱۴ میلادی. این کتاب‌خانه دارای ۲۱۸۰۰ جلد کتاب بود و ۶۸ عنوان نشریه دریافت می‌کرد. از سال ۱۸۹۴ میلادی نیز در جوار کتاب‌خانه یک بنیاد ادبی تأسیس شد. در کل در سال‌های ۱۹۲۰–۱۸۷۲ میلادی در باکو نزدیک به ۳۰۰ عنوان کتاب، کتاب درسی و خبر نامه ارمنی چاپ شده که بیشتر آن‌ها به زبان ارمنی نوین بوده‌است.
معماران ارمنی
در پایان سده نوزدهم و در آغاز سده بیستم میلادی ساخت و ساز شهری به‌طور هم‌زمان با توسعه اقتصادی در شهر باکو توسعه گسترده‌ای یافت. با استخراج نفت به‌طور ناگهانی فرصت‌های اقتصادی تغییر گسترده‌ای یافت و ساخت ساز صنعتی–مسکونی و ساختمان‌های عمومی گسترش یافت؛ و در مقیاس وسیعی ساخت و ساز در شهرهای جمهوری سوسیالیستی شوروی آذربایجان نیز با افزایش سریع جمعیت گره خورد. معماران ارمنی که تحصیل کرده سن پترزبورگ بودند سبک جدیدی از معماری روسی را در شهر باکو طراحی و به اجرا درآوردند.
مهندس و معمار ارمنی به نام گابریل دِر-میکلیان یکی از بنیان‌گذاران معماری نوین در شهر باکو بود. او پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه معماری سن پترزبورگ در باکو مشغول به کار شد. آثار او عبارت اند از: «بیمارستان زنان و زایمان» در سال ۱۸۹۹ در باکو، «ساختمان وزارت باکو»، «بانک تجارت» ۱۹۰۵ الی ۱۹۱۰، «ساخت کلیساهای متعدد» و چندین اثر دیگر.
سهم آقای نیکوقایوس بایِو در حوزه معماری و شهرسازی در توسعه باکو در آغاز قرن بیستم سهم بسزائی داشت. ساختمان تئاتر باکو در سال ۱۹۱۳ میلادی که در حال حاضر آکادمی ملی اپرا و تئاتر باله آذربایجان می‌باشد. مجموعه‌ای از مدارس و ورزشگاه و ساختمان‌های مسکونی و ایستگاه راه‌آهن صابونچی در سال ۱۹۲۷ میلادی توسط او طراحی و ساخته شده‌است.
از دیگر طراح و معماران معروف را می‌توان به: مهندس وارطان سارگسیان و فریدون آغالیان نام برد، که «ساختمان‌های اسکان کارگران شرکت نفت» در شهر مردکن و «ساختمان خانه کارگر» و ده‌ها ساختمان‌های دیگر را ساختند.
ارمنی‌های مشهور متولد باکو
- هوانس آدامیان
- آرتمی آیوازیان (آهنگساز، رهبر ارکستر)
- آلکسی اِکیمیان (آهنگساز و نویسنده)
- بوریس بابایان (مهندس ابر رایانه)
- نونا کارکاشیان (مربی شطرنج)
- ارنست آروشانوف (فیزیکدان)
- ادوارد مارکاروف (بازیکن فوتبال)
- آرکادی آندراسیان (بازیکن فوتبال)
- روبرت ساهاکیان (پویانما)
- آلکساندر میرزویان (بازیکن فوتبال)
- وادیم آبراموف (بازیکن فوتبال و مربی تیم ملی ازبکستان ۲۱۰ تا ۲۰۱۲م)
- آندره کاسپاروف (پیانیست، آهنگساز)
- گری کاسپارف
- ملیکست خاچیان (استاد بزرگ شطرنج)
- ولادمیر آکوپیان (استاد بزرگ شطرنج)
- خانم الینا دانلیان (مربی شطرنج)
- یورا مووسیسیان
- آلکساندر شیروانزاده (نمایشنامه‌نویس و رمان نویس)
- آرمن اُهانیان (قصنده، بازیگر، نویسنده، و مترجم)
- آشوت نادانیان (نظریه‌پرداز و مربی شطرنج)
- ولادیمیر باگیروف (مربی شطرنج)
- رافائل ایوانوویچ کاپرلیان (خلبان هلیکوپتر)
- سرگئی پطروسیان (قهرمان وزنه‌برداری اروپا در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸)
- خانم کارینا آزناوریان (شمشیربازی قهرمان اپه در بازی‌های المپیک تابستانی در سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۴م، همچنین مدال برنز در بازی‌های المپیک ۱۹۹۶ در تابستان به دست آورد)
- کاراپت کاراپتیان (کیک‌بوکسینگ)
جستارهای وابسته
- تاریخ ارمنستان
- فهرست کلیساهای ارمنی در جمهوری آذربایجان
- ارمنی‌ستیزی در جمهوری آذربایجان
- جماعت ارمنیان پراکنده
- فهرست معماران ارمنی
برابرهای انگلیسی
- ↑ Pavel Parsadan Arghutian
- ↑ Enfiachian
- ↑ Artemi Ayvazyan
- ↑ Alexey Ekimyan
- ↑ Boris Babaian
- ↑ Nonna Karakashyan
- ↑ Ernest Arushanov
- ↑ Eduard Markarov
- ↑ Arkady Andreasyan
- ↑ Robert Sahakyants
- ↑ Alexander Mirzoyan
- ↑ Vadim Abramov
- ↑ Andrey Kasparov
- ↑ Melikset Khachiyan
- ↑ Vladimir Akopian
- ↑ Elina Danielian
- ↑ Alexander Shirvanzade
- ↑ Armen Ohanian
- ↑ Ashot Nadanian
- ↑ Vladimir Bagirov
- ↑ Rafael Ivanovich Kapreliants
- ↑ Sergey Petrosyan
- ↑ Karina Aznavourian
- ↑ Karapet Karapetyan
منابع
- ↑
- ↑ استرابون، Geographica|Geography,11.14. Persus Digital Library.
- ↑ آنانیا شیراکاتسی.Geography.
- ↑ (ارمنی ) Harutyunyan, Babken. «Փայտակարան» (Paytakaran). Soviet Armenian Encyclopedia. vol. xii. Yerevan, Armenian SSR: Armenian Academy of Sciences, 1986, pp. 301-302.
- ↑ Memorandum from the Lawyers Committee for Human Rights to John D. Evans, Resource Information Center, 13 June 1993.
- ↑ "Implementation of the Helsinki Accords: Human Rights and Democratization in the Newly Independent States of the former Soviet Union" (Washington, DC: U.S. Congress, Commission on Security and Cooperation in Europe, January 1993), p. 118.
- ↑ L. Altstadt, Audrey L. Altstadt (1980). Economic development and political reform in Baku: the response of the Azerbaidzhani bourgeoisie. The Wilson Center, Kennan Institute for Advanced Russian Studies. p. 9. Retrieved 22 February 2013.
Ter-Gukasov was the first tax-fanner for the oil lands, and was succeeded by Mirzoev, who would drill the first successful well
- ↑ Hovannisian, ed. by Richard G. (2004). The Armenian people from ancient to modern times (1. paperback ed.). New York, NY: St. Martin's Press. ISBN 978-1-4039-6422-9.
Among the earliest men to exploit the "black gold" of Baku were Armenians, including M. I. Mirzoev, who drilled the first successful well in 1871.
- ↑ Daintith, Terence (2010). Finders keepers?: how the law of capture shaped the world oil industry (1. publ. ed.). Washington, DC: RFF Press. p. 157. ISBN 978-1-933115-84-9. Retrieved 23 November 2012.
The first drilled wells were completed only in 1871-1872 by the last holder of the contract monopoly, Mirzoev.
- ↑ Meliksetian], Khachatur Dadaian; [perevod s armianskogo Lilit (2007). Armiane i Baku: 1850-ye gg. -1920 g. Erevan: Nauchno-obrazovatelʹnyĭ fond "Noravank". ISBN 9789994199952.
- ↑ Гулишамбаров Ст. , Очерк развития и современное состояние нефтяной промышленности Бакинского района (Сборник сведений о Кавказе, т. VII, Тифлис, 1880г.). С. 345
- ↑ Eyyuboğlu, Osman Aray, B. Baykal (1999). The newly independent states of inner Asia and Turkey's policy. Tokyo, Japan: National Institute for Research Advancement. ISBN 9784795574175.
- ↑ "نسخه آرشیو شده" Ов. Мирзояна (به روسی). Armillion. Archived from the original on 15 August 2013. Retrieved 19 February 2013.
- ↑ L. Altstadt, Audrey (1992). The Azerbaijani Turks: Power and Identity Under Russian Rule (illustrated ed.). Hoover Press. p. 21. ISBN 0-8179-9183-2. Retrieved 19 February 2013.
- ↑ The Caspian Sea Encyclopedia. Berlin: Springer. 2010. ISBN 3-642-11523-3.
- ↑ Bardakjian, with an introduction by Kevork B. (2000). A reference guide to modern Armenian literature, 1500-1920: with an introductory history. Detroit: Wayne State Univ. Press. pp. 355–356. ISBN 978-0-8143-2747-0
- ↑ Waal, Thomas de Wall (2004). Black garden: Armenia and Azerbaijan through peace and war ([Online-Ausg.] ed.). New York: New York University Press. p. 103. ISBN 978-0-8147-1945-9.
- ↑ Opera in Azerbaijan by Azer Rezayev. Azerbaijan International. #5.4. Winter 1997
- ↑ Socialist Realism Without Shores, by Thomas Lahusen and Evgeny Dobrenko, 1997, Duke University Press, ISBN 0-8223-1941-1, p. 97
- ↑ "Architects of Azerbaijan 19th and early 20th century" (به روسی). Ourbaku. Retrieved 2 December 2012.
Translated from Russian: Residential - 1915 - st. Molokan, 23. This five-storey house - 1917 - Ul.Nikolaevskaya, 11. A three-storey house - 1913 - st. Krasnovodsk, 13
- ↑ "Stairs in the gulf in Baku" (in Russian). Vesti.az. Retrieved 10 December 2012. Translated from Russian: "This house was built in 1915-1917. Customer of its construction was the Baku Armenian millionaire named Mirzabekyan, who conceived rebuild apartment building in which the apartments and even entire floors surrendered guests. The architect of this house is Vartan S. Sarkisov.