پامنارپامنار، نام چند مسجد و محلّه ای است که در کنار مناره (گلدسته مسجد) ساخته می‌شود. ۱ - معروفترین پامنارهامعروفترین مسجد ها و محله‌هایی که در ایران به پامنار شهره‌اند عبارت‌اند از: ۱.۱ - پامنار تهرانپامنار تهران ، مسجدی است به مساحت تقریبی ۴۳۰ متر مربع که اکنون در خیابانی به همین نام در منطقه دوازده تهران قرار دارد. وجه تسمیه گذر پامنار، وجود «منار» (مأذنه) مسجد عود لاجان معروف به مسجد و مدرسه میرزاصالح (یا آبهرام: آغابهرام) از آثار قرن سیزدهم است که به شماره ۴۱۰ در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است. [۱]
نصرت الله مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، ج۱، ص۲۰۵، تهران ۱۳۴۹ ش.
به گفته ورجاوند، در گذشته، محله پامنار یکی از گذرهای محله «عود لاجان» بوده که به صورت بازارچه ای (به طول ۴۰۰، ۱ متر)، «دروازه شمیران» را به شبکه « بازار » متصل می‌ساخته است. درگذر پامنار، باغ‌هایی نیز وجود داشت که یکی از آن‌ها را سفارت روسیه تزاری خرید و بعدها که سفارت مذکور به جای دیگری منتقل شد، این باغ که اکنون در ضلع غربی خیابان پامنار واقع است، به مرکز بازرگانی سفارت روسیه اختصاص یافت. پس از توسعه معابر، بازارچه پامنار که خود مجموعه ای شامل کاروانسرا، تیم، تیمچه، تکیه ، حمام ، آب انبار، مسجد و مدرسه بود، به خیابان پامنار تبدیل شد و بعضی از بناهای قدیمی در این تبدیل و توسعه، از میان رفت. اما «منار» مسجد و مدرسه میرزاصالح، پس از اتمام طرح توسعه، به «مدرسه انصاریه» تغییر نام یافت [۲]
دایرة المعارف تشیع، زیرنظر احمد صدرحاج سیدجوادی، کامران فانی، و بهاءالدین خرمشاهی، تهران ۱۳۶۶ ش ـ، ذیل «پامنار» (از پرویز ورجاوند).
و عاقبت پس از تغییراتی در ۱۳۷۲ ش از طرف منطقه دوازده آموزش و پرورش تهران، «مدرسه ولایت فقیه» نام گرفت.محله پامنار بویژه در سالهای نهضت ملی شدن نفت ، به دلیل سکونت آیت الله کاشانی در آن محله و آمد و شد خواص و عوام بدانجا به یکی از کانونهای مهم سیاسی تبدیل شد و شهرت بسیار یافت. [۳]
حسین مکی، وقایع سی ام تیر ۱۳۳۱، ج۱، ص۲۲۳، با تجدیدنظر و اضافات، تهران ۱۳۶۶ ش.
[۴]
مهدی عراقی، ناگفته ها: خاطرات شهید حاج مهدی عراقی، ج۱، ص۵۹، پاریس ـ پائیز ۱۹۷۸ـ۱۳۵۷، به کوشش محمود مقدسی، مسعود دهشور، و حمیدرضا شیرازی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۵]
محمدعلی موحد، خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران، ج ۲، ص ۷۶۴، ۷۶۶.
۱.۲ - پامنار رامشهپامنار رامشه، مسجد و محله پامنار رامشه واقع در دهستان رامشه در بخش رامشه اصفهان، متعلق به عصر صفوی (اواخر قرن دهم) است. مساحت کنونی این مسجد کوچک نزدیک به صد مترمربع و دارای مناره ای به ارتفاع دوازده متر و محرابی قدیمی است. ۱.۳ - پامنار زوارهپامنار زواره، مسجد و محله پامنار زواره که اکنون بخشی از شهرستان اردستان در استان اصفهان است، در ۳۸۰ به دستور عبدالله بن کمال الدین ابراهیم بنا شده و به علت مناره بلند آن (به ارتفاع ۲۳ متر)، این بنا و محله اطراف آن به پامنار شهرت یافته است. مساحت کل آن پانصد متر مربع و مساحت شبستان آن قریب دویست مترمربع است. این مسجد گنبد ندارد، ولی دارای منبری است که در ۱۲۷۵ ساخته شده است. مسجد پامنار زواره در حال حاضر در کوچه پامنار زواره، نرسیده به حسینیه بن کویه، واقع است. ۱.۴ - پامنار سبزوارپامنار سبزوار، مسجد پامنار که در روزگار حمزه بن آذرک خارجی ویران گشته بود در ۲۶۶ در زمان خلافت معتمدبالله عباسی بازسازی شد [۶]
علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۴۹ـ۵۰، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
و سالها مسجد آدینه بیهق نیز بود.پادشاه بلغار در ۴۱۵ برای هزینه های آن اموالی از بلغار به بیهق فرستاده بود. [۷]
علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۵۳، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
این مسجد، تا زمان تأسیس مسجدجامع سبزوار در ۶۳۲ همچنان مسجدجامع شهر بود. [۸]
علینقی امین، «مساجد و مدارس سبزوار»، ج۱، ص۹۴۹ـ۹۵۰، وحید، دوره ۱۲، ش ۱۲ (اسفند ۱۳۵۳).
مساحت این مسجد حدود ۹۳۴ مترمربع و دارای مناره ای است به ارتفاع پانزده متر [۹]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، ج۳، ص۲۰۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳.
که همچون منار جنبان اصفهان ، جنبان است [۱۰]
حسن امین، «منارجنبان سبزوار»، ج۱، ص۸۷۳ ـ ۸۷۴، وحید، دوره ۱۲، ش ۱۱ (بهمن ۱۳۵۳).
و بر فراز آن کتیبه ای به خط کوفی وجود دارد. [۱۱]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، ج۳، ص۲۰۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳.
در نیمه اول سده حاضر به همت سیدیحیی نظام زاده، فرزند نظام العلمای سبزواری، تعمیراتی در آن به عمل آمده و قرائت خانه و کتابخانه ای نیز در آن احداث شده است. [۱۲]
علینقی امین، «مساجد و مدارس سبزوار»، ج۱، ص۹۵۰، وحید، دوره ۱۲، ش ۱۲ (اسفند ۱۳۵۳).
۱.۵ - پامنار سمنانپامنار سمنان، مسجدی در خیابان صاحب الزمان در بخش مهدی شهر سمنان، متعلق به اواخر قرن سیزدهم هجری. کل مساحت مسجد هفتصد و مساحت شبستان آن قریب ۳۲۰ مترمربع است. این مسجد مناره ای به ارتفاع پانزده متر دارد. ۱.۶ - پامنار کاشانپامنار کاشان، مسجدی در خیابان ملاّ حبیب الله شریف کاشانی در کاشان ، به مساحت ۴۳۰ مترمربع. نام محلی آن «دربند پامنار» است و اکنون مناره ای ندارد. ۱.۷ - پامنار کرمانپامنار کرمان، مسجدی از قرن هشتم هجری است که بنابر کتیبه آن در ۷۹۳ به امر سلطان عمادالدین، از سلاطین آل مظفّر ، ساخته شده و به شماره ۲۱۰ در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است. [۱۳]
نصرت الله مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، ج۱، ص۱۵۷، تهران ۱۳۴۹ ش.
۱.۸ - پامنار قمپامنار قم ، مسجد جواد کنونی در خیابان آذر (محله پامنار سابق). این مسجد در ۱۳۵۱ ش به همت حاج علی گرکانی بازسازی شده است و ۲۵۰ مترمربع مساحت دارد. ۲ - فهرست منابع(۱) علاوه بر اطلاعات برگرفته از منبعِ ایران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دبیرخانه ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانونهای فرهنگی و هنری مساجد، بانک اطلاعاتی مساجد (داده های رایانه ای)، ۱۳۷۸ ش. (۲) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳. (۳) حسن امین، «منارجنبان سبزوار»، وحید، دوره ۱۲، ش ۱۱ (بهمن ۱۳۵۳). (۴) علینقی امین، «مساجد و مدارس سبزوار»، وحید، دوره ۱۲، ش ۱۲ (اسفند ۱۳۵۳). (۵) علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش. (۶) دایرة المعارف تشیع، زیرنظر احمد صدرحاج سیدجوادی، کامران فانی، و بهاءالدین خرمشاهی، تهران ۱۳۶۶ ش ـ، ذیل «پامنار» (از پرویز ورجاوند). (۷) مهدی عراقی، ناگفته ها: خاطرات شهید حاج مهدی عراقی، پاریس ـ پائیز ۱۹۷۸ـ۱۳۵۷، به کوشش محمود مقدسی، مسعود دهشور، و حمیدرضا شیرازی، تهران ۱۳۷۰ ش. (۸) نصرت الله مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران ۱۳۴۹ ش. (۹) حسین مکی، وقایع سی ام تیر ۱۳۳۱، با تجدیدنظر و اضافات، تهران ۱۳۶۶ ش. (۱۰) محمدعلی موحد، خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران، تهران ۱۳۷۸ ش. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «پامنار»، شماره۲۶۳۹. |