مقبولاتمقبولات در بحث صناعات خمس در صناعت جدل کاربرد دارد. ۱ - علم منطقمنطق علمی است که به ما نحوه‌ی درست فکر کردن را می‌آموزد و ذهن را از خطای در فکر کردن مصون می‌دارد. هنگام فکر کردن، ذهن حرکتی در معلومات می‌کند و با چینش آنها به مطلوب دست می‌یابد. ۱.۱ - مصونیت از خطای در فکر کردنپس برای این‌که بخواهیم از خطای در فکر کردن مصون بمانیم: ۱.۲ - اولاًباید از معلومات صحیح (معلوماتی که از نظر ماده و محتوا درست باشند) استفاده کنیم؛ ۱.۳ - ثانیاًبهصورت درست چیده شوند. بخشی از منطق که در آن از چینش معلومات بحث می‌شود، «منطق صوری» (در منطق صوری، فکر یا استدلال به‌لحاظ چینش مقدمات به قیاس، تمثیل و استقرا تقسیم می‌شود؛ هدف اصلی منطق فقط با «قیاس» تأمین می‌شود؛ زیرا قیاس تنها چینشی است که می‌تواند یقین‌آور باشد.) و بخشی که از خود مواد و محتوای معلومات بحث می‌کند، «منطق مادی» یا «صناعات خمس» نامیده می‌شود. ۱.۴ - اقسام استدلال و حجتدر منطق مادی یا صناعات خمس، استدلال و حجت، را به لحاظ مواد و محتوای مقدمات که آیا یقینی‌اند یا مشهور یا مسلم و یا مخیل و غیره به اقسامی تقسیم می‌کنند؛ زیرا هریک از این مقدمات نتیجه خاصی را به بار می‌آورند. ۱.۵ - اقسام استدلال و قیاسو به‌لحاظ نتیجه‌ای که می‌دهند، استدلال و قیاس را به «برهانی»، «جدلی»، «خطابی» و «شعری» تقسیم می‌کنند. ۱.۶ - قیاس برهانیقیاس «برهانی» قیاسی است که مقدمات آن «یقینیات» باشند. ۱.۷ - یقینیات«یقینیات» به قضایایی گفته می‌شود که احتمال کذب آن وجود ندارد و صحت آن هرگز از بین نمی‌رود. ۱.۸ - مصداق‌های یقینیات«یقینیات» خود مصادیقی دارد که عبارتند از: اولیات، مشاهدات، تجربیات، متواترات، حدسیات و فطریات؛ بنابراین «متواترات» در بخش «برهان» از صناعات خمس کاربرد دارند. ۱.۹ - قیاس جدلیقیاس «جدلی»، قیاسی است که از ظنیات تشکیل شده باشد و مقدمات آن شامل مشهورات، مسلمات و مقبولات می‌شود. بنابراین «مقبولات» در صناعت جدل به‌کار می‌رود. ۲ - مقبولاتمقبولات به قضایایی گفته می‌شود که از روی اعتماد به غیر، مورد پذیرش واقع می‌شوند. [۷]
شیخ اشراق، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه، هانری کربن، نصر، سیدحسین، حبیبی، نجف‌قلی، ج۴، ص۱۷۸، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
[۸]
یزدی، مولی عبدالله بن شهاب‌الدین الحسین، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۱۱۲، موسسة النشر الاسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق.
[۹]
قطب‌الدین الرازی، تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الرسالة الشمسیة، ص۴۶۴، انتشارات بیدار، قم، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
خواه این اعتماد عقلانی باشد یا عقلایی و یا هیچ‌کدام؛ یعنی ممکن است فرد از روی برهان به صدق گفتار قائلی برسد (مثل صدق نبیّ) یا همانند سایر عقلا آن را بپذیرد و یا اصلاً هیچ دلیل عقلانی و عقلایی‌ای برای پذیرش آن نداشته باشد و صرفاً آن را قبول دارد. ۲.۱ - وجود اختلاف در مقبولاتدر تعریف مقبولات اختلافاتی هم وجود دارد: ۲.۱.۱ - اولبهعنوان نمونه، برخی از اهل منطق تقلیدی بودن را در مقبولات شرط می‌دانند ۲.۱.۲ - دومیا برخی در تعریف آن گفته‌اند: «مقبولات، آراء افرادی است که دارای مرتبه بالا هستند و فرد به جهت بالاتر بودن رتبه آنان، سخنشان را می‌پذیرد.» («و قیل المأخوذات إما بتسلیم ممن هو أعلی مرتبة و هو المقبولات، أو ممن هو أدنی مرتبة و هو الموضوعات فی مبادئ العلوم، أو ممن هو مقابل و هو الواقعة فی المجادلات، و الأخیران هما التقریریات و الباقی ظاهر».) [۱۱]
طوسی، خواجه نصیرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، ج۱، ص۲۲۴، نشر البلاغة، قم، چاپ اول، ۱۳۷۵ش
که این تعریف با تعریف مشهور در مواردی معارض است؛ مثلاً شامل این‌که یک حکیم قول شاعری را (به‌صورت غیر برهانی) بپذیرد نمی‌شود.۳ - پانویس۴ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مقبولات». |