ریشمو هاى دو طرف صورت و چانه مردان را ریش می‌گویند.از آن به مناسبت در بابهاى طهارت، صلات، حج، تجارت، حجر، قصاص و دیات سخن گفته‌اند. فهرست مندرجات۱.۱ - شستن پوست زیر ریش در وضو ۱.۲ - شستن خارج از حد متعارف صورت در وضو ۱.۳ - رطوبت ریش برای مسح ۱.۴ - شستن پوست زیر ریش در غسل ۱.۵ - بازی با ریش در نماز ۱.۶ - رها کردن ریش ۱.۷ - تحقق تقصیر ۱.۸ - تراشیدن ریش ۱.۹ - اجرت ریش تراشی ۱.۱۰ - مقدار ریش ۱.۱۱ - نشانه بلوغ ۱.۱۲ - قصاص در جنایت بر محاسن ۱.۱۳ - دیه در جنایت بر محاسن ۲ - دیدگاه فقهی امام خمینی ۳ - پانویس ۴ - منبع ۱ - احکام ریش۱.۱ - شستن پوست زیر ریش در وضوچنانچه محاسن، کم و سبک باشد به گونه‌اى که پوست صورت آشکار باشد، رساندن آب به صورت در وضو لازم است؛ اما اگر زیاد و پر باشد، به گونه‌اى که احاطه به پوست داشته باشد، شستن ظاهر محاسن کفایت مى‌کند و رساندن آب به زیر آن لازم نیست. [۲]
توضیح المسائل مراجع ج۱، ص۱۵۳ م۲۴۰.
۱.۲ - شستن خارج از حد متعارف صورت در وضودر وضو شستن آن مقدار از محاسن که خارج از حدّ متعارف صورت است واجب نیست. [۴]
العروة الوثقى ج۱، ص ۳۵۵.
برخى آن را مستحب دانسته اند ۱.۳ - رطوبت ریش برای مسحدر وضو چنانچه در کف دست رطوبتى براى مسح باقى نماند، از رطوبت ریش خود برمى دارد. برخى گفته‌اند: گرفتن رطوبت از ریش، ابرو، و دیگر اعضای‌وضو براى مسح مطلقا صحیح است، هرچند کف دست رطوبت داشته باشد. [۷]
العروة الوثقى ج۱، ص۳۶۷-۳۶۸
۱.۴ - شستن پوست زیر ریش در غسلدر غسل شستن پوست زیر محاسن واجب است. در اینکه شستن خود محاسن نیز واجب است یا نه، اختلاف است. [۹]
العروة الوثقى ج۱، ص۴۹۳.
[۱۰]
مصباح الهدى ج۴، ص۱۹۵.
۱.۵ - بازی با ریش در نمازبازى کردن با ریش در نماز کراهت دارد. ۱.۶ - رها کردن ریشبنابر مشهور از مستحبات قبل از احرام در حج تمتع، بلکه به قولى در همه اقسام حج رها کردن موی سر و محاسن از اوّل ذیقعده است؛ چنان که در عمره مفرده نیز مستحب است از یک ماه پیش از به جا آوردن آن، موى سر و ریش خود را کوتاه نکند. ۱.۷ - تحقق تقصیرتقصیر با کوتاه کردن موى سر، محاسن، شارب و یا چیدن مقدارى از ناخن تحقق مى یابد. [۱۵]
مناسک حج (مراجع)، ص۳۴۱ م۸۸۸
۱.۸ - تراشیدن ریشبنابر قول مشهور، تراشیدن ریش بدون عذر شرعی حرام است. [۱۶]
رسائل و مسائل ج۱، ص۲۶۳-۲۶۴.
[۱۷]
مصباح الفقاهة ج۱، ص ۲۵۷.
برخى، تراشیدن آن را به احتیاط وجوبیجایز ندانسته اند. [۱۹]
منهاج الصالحین ج۲، ص۱۸.
بعضى تنها تراشیدن موهاى چانه را حرام دانسته اند. بنابر این قول، در صدق داشتن ریش، گذاشتن موهاى چانه کفایت مى‌کند؛ در نتیجه تراشیدن باقى صورت محکوم به حرمت نخواهد بود؛ لیکن برخى دیگر آن را کافى ندانسته اند. [۲۲]
إرشاد السائل، ص۱۹۰.
۱.۹ - اجرت ریش تراشیگرفتن اجرت براى تراشیدن ریش حرام است. [۲۴]
الحدائق الناضرة ج۵، ص۵۶۱
۱.۱۰ - مقدار ریشبلندى ریش باید به اندازه‌اى باشد که از نظر عرف، ریش بر آن صدق کند. بنابر این، کوتاه کردن محاسن در حدى که عنوان ریش داشتن بر آن صادق نباشد حرام است. گِرد و سبک کردن ریش و گرفتن مقدارى از موهاى گونه و چیدن موهاى زیر چانه و گلو مستحب [۲۸]
کشف الغطاء ج۲، ص ۴۱۸.
است. در ناحیه بلندى محاسن، افزون بر یک قبضه کراهت دارد. چنان که بسیار دست به محاسن کشیدن کراهت دارد. [۳۰]
مهذب الأحکام ج۴، ص۴۸۰-۴۸۱
۱.۱۱ - نشانه بلوغدر اینکه ریش در آوردن از نشانه های بلوغ به شمار مى‌رود یا نه، اختلاف است. ۱.۱۲ - قصاص در جنایت بر محاسندر جنایت ى که محاسن و پوست زیر آن آسیب ببیند قصاص ثابت است؛ لیکن چنانچه محاسن به تنهایى آسیب ببیند، در ثبوت قصاص اختلاف است. ۱.۱۳ - دیه در جنایت بر محاسندیه محاسن اگر نروید بنابر مشهور دیه کامل است؛ لیکن اگر بروید در اینکه‌ارش ثابت است یا یک سوم دیه کامل، اختلاف است. متأخران قائل به قول نخست اند. ۲ - دیدگاه فقهی امام خمینیبه عقیده امام خمینی: حلق اللحیة «حرام علی الاحوط وحالقها محکوم بالفسق کذلک.» پس «تراشیدن ریش و یا ماشین زدنی که در حکم تراشیدن باشد، حرام است علی الاحوط.» ولی «تا ریش بیرون نیامده تیغ به‌صورت کشیدن مانع ندارد.» و «تراشیدن بعض ریش حکم تراشیدن تمام آن را دارد.» لذا داشتن ریش به‌اندازه چانه «کافی نیست.» از این روی تراشیدن ریش «اگر تکرار شود بنابر احتیاط حکم کبیره را دارد.» به‌عبارت‌دیگر کسی که ریش خود را می‌تراشد محکوم به فسق است علی الاحوط. و نیز «با اجرت ریش‌تراشی علی الاحوط معامله پول حرام می‌شود.» و خریدوفروش تیغ ماشین خودتراش (ماشین‌های نمره ریز که جهت تراشیدن صورت و غیره) به کار برده می‌شود، «چنانچه به‌منظور استفاده حرام یا با علم به آن نباشد، اشکال ندارد.» همچنین وسایلی از قبیل خمیر ریش که برای تراشیدن صورت، خریدوفروش می‌شود، پس «اگر در غیر ریش‌تراشی مصرف ندارد، خریدوفروش آن جایز نیست علی الاحوط.» و «اگر مصرف حلال دارد اشکال ندارد مگر آنکه به‌قصد صرف در حرام یا علم به آن انجام شود.» شانزدهم (از تروک احرام) ازاله (برطرف نمودن) مو است؛ زیاد و کم آن حتی یک مو از سر و ریش و بقیه بدن، چه با تراشیدن یا کندن یا غیر آن‌ها به هر نحوی که باشد ولو اینکه با استعمال «نوره» باشد، چه مو را از (بدن) خود ازاله کند یا از غیر خودش ولو اینکه آن دیگری محل باشد. [۴۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالسیلة، ج۱، کتاب الحج، ص۳۳۱، القول فی تروک الاحرام، السادس عشر.
تقصیر که از اعمال واجب حج و عمره است و در عمره تمتع و عمره مفرده بعد از سعی و در حج بعد از رمی و قربانی در منی انجام می‌شود، عبارت است از زدن قدری از ناخن‌ها یا قدری از موی سر یا شارب یا ریش، و بهتر آن است که اکتفا به زدن ناخن نکند، و از موی قدری بزند، بلکه موافق احتیاط است. و کندن مو کافی نیست بلکه «میزان، کوتاه‌کردن است به هر وسیله‌ای باشد.» مطلق کوتاه‌کردن هم کفایت نمی‌کند زیرا «این عمل نیز از عبادات است و باید با نیت پاک و خالی از قصد غیر اطاعت خدا بیاورد و اگر ریا کند موجب باطل شدن عمره‌اش می‌شود مگر آن که جبران کند.» و مراد از جبران آن است که بدون ریا تقصیر نماید. ۳ - پانویس۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۲۱۷-۲۱۹. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |