جهیزیهجهیزیه وسایل و اثاث اوّلیه زندگی می باشد. عنوان یاد شده به مناسبت در بابهای خمس، نکاح و قضا به کار رفته است. ۱ - معنای جهیزیهجهیزیه به آن بخش از اثاث و لوازم زندگی که عروس با خود به خانه داماد می‌برد اطلاق می‌گردد. ۲ - ملکیت جهیزیهجهیزیه فراهم آمده از مال زن، ملک او است و دیگری حق تصرف در آن را ندارد مگر با اذن او، و تصرف بدون اذن موجب ضمان است. چنانچه زوج مدعی اذن در تصرف جهیزیه و زوجه منکر آن باشد، با عدم اقامه بینه از سوی زوج، قول زوجه با قسم پذیرفته می‌شود. جهیزیه‌ای که دختر از خانه پدر همراه خود می‌برد، در صورتی که شواهد و قراین، بیانگر تملیک و هبه آن به دختر باشد، ملک او است. در غیر این صورت بر ملک پدر باقی خواهد ماند. [۱]
مهذّب‌الاحکام ج۲۵، ص۱۹۲.
بر زوج واجب است اثاث مورد نیاز زندگی را برای زوجه فراهم کند و تأمین آن بر زن واجب نیست. [۲]
الفقه علی المذاهب الخمسة ج۲، ص۳۵۶.
هرگاه زن و شوهر در ملکیت اثاث منزل با یکدیگر اختلاف کنند، قول اقامه کننده بینه مقدم می‌شود و با عدم وجود بینه، بنابر مشهور اثاث زنانه از آنِ زن و وسایل مردانه از آن مرد و لوازم مشترک، میان آن دو تقسیم می‌شود. ۳ - خمس جهیزیهجهیزیه جزء مئونه به شمار می‌رود. بنابر این، درآمد حاصل از کسب که صرف خرید جهیزیه می‌شود، در وقتی که به طور معمول به تهیه آن نیاز است، چنانچه مطابق شأن فرد باشد، خمس ندارد. همچنین به قول بسیاری از معاصران، کسی که توان ندارد جهیزیه را یکجا تهیه کند، در صورتی که هر سال از منافع همان سال، مقداری از آن را بخرد و کنار بگذارد، خمس به آن تعلق نمی‌گیرد. برخی، در فرض یاد شده پرداخت خمس را واجب دانسته‌اند. [۴]
توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۲۱-۲۲.
۴ - نظرات فقهی امام خمینیدرباره احکام جهاز، معافیت از خمس، مالکیت و احتمال مخلوط به حرام بودن آن از جمله موضوعاتی است که امام خمینی درباره آن‌ها اظهارنظر کرده است. ۴.۱ - شرط معافیت از خمس جهیزیهبرای تدارک‌کننده جهاز، خرید «هرچه مورد احتیاج و تهیه آن برای جهیزیه متعارف است، مانع ندارد.» [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۴۰، استفتائات امام خمینی، ج۹، ص۲۷۳، سؤال۱۰۶۳۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و «خریدن جهیزیه دخترش از منافع سال‌های متعدد در هر سال به مقدار آن سال، از مؤونه حساب می‌شود، بر خلاف اینکه پول‌ها را جهت خریدن آن جمع نماید. [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۷۸، کتاب الخمس، القول فیما یجب فیه الخمس، مسالة۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۴.۲ - مالکیت بر جهیزیه«جهیزیه اگر به دختر تملیک شده، به او اختصاص دارد و نماءات و نتاج هم تابع عین است و ملک دختر می‌شود.» [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۴۰، استفتائات امام خمینی، ج۹، ص۲۷۲، سؤال۱۰۶۲۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
پس در این صورت «جهیزیه از اموال زن محسوب است و به ورثه او می‌رسد.» [۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۴۰، استفتائات امام خمینی، ج۹، ص۵۲۹، سؤال۱۱۰۹۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
بعد از وفات زن، همچنین است در صورت وفات شوهر «جهیزیه زن مربوط به خود او است؛ مگر ثابت شود - شرعاً - که به شوهر تملیک کرده.» [۱۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۴۰، استفتائات امام خمینی، ج۹، ص۵۸۰، سؤال۱۱۱۷۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
به عبارت دیگر «مهریه و جهیزیه از ترکه زن محسوب است و همچنین آنچه از طرف شوهر یا دیگران به او تملیک شده است و آنچه از طرف اقوام زن به مرد تملیک شده، از ترکه مرد است.» [۱۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۴۰، استفتائات امام خمینی، ج۹، ص۶۰۹، سؤال۱۱۲۳۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۴.۳ - احتمال مخلوط به حرام بودن جهیزیهزن «اگر یقین ندارد که در جهیزیه‌ای که به او داده شده یا در مالی که مورد تصرّف او است حرام هست می‌تواند در آن تصرّف کند و چیزی بر او نیست ولی اگر یقین دارد تصرف جایز نیست.» [۱۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۳۵، استفتائات امام خمینی، ج۴، ص۷۲۵، سؤال۵۴۶۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۴.۴ - حکم فروش جهیزیه و دادن آن به شوهرچنانچه مرد خانه‌ای با کمک زوجه‌اش از محل فروش طلا و جهاز زن بسازد یا بخرد، پس مرد «زمین و خانه را اگر برای خودش تهیه کرده و زن پول فروش طلا و فرش و جهازیه را به شوهرش قرض داده، فقط عین همان مبلغ پول را طلبکار است؛ ولی اگر شوهر در ضمن عقد لازم (مثل صلح)، غیر از عقد قرض، شرط نموده که (مثلاً) نصف منزل را به نام زن منتقل سازد زن حق مطالبه وفای به شرط دارد. [۱۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۳۷، استفتائات امام خمینی، ج۶، ص۴۹۵، سؤال۷۶۶۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۵ - پانویس۶ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۱۵۷-۱۵۸. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |