زمان تقریبی مطالعه: 11 دقیقه
 

تصدیه




تصدیه به معنای کف زدن می باشد که این کار را مشرکان در کنار کعبه انجام دادند.


۱ - معنای لغوی


تصدیه یک بار در قرآن کریم
[۱] انفال/سوره۸، آیه۳۵.    
در مقام ابطال رفتار مشرکان کنار کعبه آمده است: (و ما کان صلاتهم عند البیت الا مکاء و تصدیة...) در این آیه،اشاره شده که عبادت مشرکان در جوار کعبه، جز «مکاء» و «تصدیه» نیست. مکاء برگرفته از «م ـ ک ـ و» به معنای سوت زدن با دهان است.
[۲] العین، خلیل، ج۵، ص۴۱۸.    
[۳] لسان العرب، ابن منظور، ج۱۵، ص۲۸۹.    
[۴] تاج العروس، الزبیدی، ج۲۰، ص۹۵، «مکو».
وجه نام گذاری سوت زدن به مکاء این است که لحن آن همانند لحن مرغی سپید رنگ در حجاز است
[۵] روض الجنان، ابوالفتوح رازی، ج۹، ص۱۰۸.
[۶] تفسیر قرطبی، القرطبی، ج۷، ص۴۰۰.    
که در پارسی آن را «شبان فریب» می‌گویند. اما مصدر «تصدیه» بر وزن تفعله
[۷] الکشاف، الزمخشری، ج۲، ص۲۱۸.    
[۸] مجمع البحرین، الطریحی، ج۱، ص۲۶۱، «صدی».
برگرفته از «ص ـ دـ ی» به معنای کف زدن است.
[۹] الصحاح، الجوهری، ج۶، ص۲۳۹۹.    
[۱۰] تاج العروس، الزبیدی، ج۱۹، ص۵۹۵، «صدی».


۲ - تفسیر در روایات


بیشتر مفسران تصدیه در این آیه را از ریشه «ص ـ دـ ی» دانسته و آن را به کف زدن تفسیر کرده‌اند.
[۱۱] جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۷-۱۵۸.
[۱۲] تفسیر قرطبی، القرطبی، ج۷، ص۴۰۰.    
[۱۳] زاد المسیر، ابن الجوزی، ج۲، ص۲۰۸.    
در دو روایت از امام صادق
[۱۴] معانی الاخبار، الصدوق، ص۲۹۷.    
[۱۵] البرهان، البحرانی، ج۲، ص۶۸۴.
[۱۶] نور الثقلین، العروسی الحویزی، ج۲، ص۱۵۳.    
و امام رضا
[۱۷] علل الشرائع، الصدوق، ج۲، ص۳۹۷.    
[۱۸] البرهان، البحرانی، ج۲، ص۶۸۴.
[۱۹] نور الثقلین، العروسی الحویزی، ج۲، ص۱۵۴.    
نیز این واژه به همین معنا تفسیر شده است. در این میان، شماری از مفسران، تصدیه در این آیه را از ریشه «ص ـ دـ د» دانسته و آن را به بازداشتن مردم از زیارت بیت الله الحرام
[۲۰] فتح القدیر، الشوکانی، ج۲، ص۳۵۰.
[۲۱] تفسیر قرطبی، القرطبی، ج۷، ص۴۰۱.
[۲۲] البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی، ج۵، ص۳۱۵.
و راه خدا
[۲۳] جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۹.
[۲۴] تفسیر ابن کثیر، ابن کثیر، ج۴، ص۴۶.
و نماز
[۲۵] جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۹.
[۲۶] التفسیر الکبیر، الفخر الرازی، ج۱۵، ص۴۸۱.
و طواف
[۲۷] روح المعانی، الآلوسی، ج۵، ص۱۹۰-۱۹۱.    
تفسیر کرده‌اند. برخی بر آنند که مقصود از مکاء، کف زدن و مراد از تصدیه، سوت زدن است.
[۲۸] جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۷.
با عنایت به سیاق آیه و همراه شدن تصدیه با واژه «مکاء» به معنای سوت زدن و نیز گزارش‌های تاریخی، تفسیر آن به «کف زدن» رجحان دارد.

۳ - عادات عرب جاهلی


از عادت‌های عرب جاهلی در مناسبت‌های گوناگون، سوت کشیدن و کف زدن بوده است.
[۲۹] البرصان و العرجان، الجاحظ، ص۱۰۹.    
[۳۰] تاریخ شبه الجزیرة العربیه، عبدالعزیز صالح، ج۱، ص۱۷۶.    
[۳۱] المفصل، جواد علی، ج۱۲، ص۳۸۳.
آورده‌اند که شماری از مردان و زنان مشرک قریش با بدن عریان در حالی که دست در دست یکدیگر حلقه می‌کردند، به طواف خانه خدا می‌پرداختند و به جای دعا و نماز ، سوت و کف می‌زدند.
[۳۲] جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۷-۱۵۸.
[۳۳] الکشاف، الزمخشری، ج۲، ص۲۱۸.    
[۳۴] البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی، ج۵، ص۳۱۴.    

پس از بعثت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مشرکان مکه با انگیزه‌های گوناگون این کار را می‌کردند. گاهی به قصد تمسخر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و گاه به انگیزه ابراز شادمانی و در حال طواف کعبه و به عنوان بخشی از عبادت به درگاه خدا، این کار را انجام می‌دادند. در برخی گزارش‌ها آمده است آن گاه که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به نماز یا طواف می‌پرداخت، مشرکان با هدف به اشتباه انداختن وی، سوت و کف می‌زدند.
[۳۵] جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۸.
[۳۶] روض الجنان، ابوالفتوح رازی، ج۹، ص۱۰۸.
[۳۷] تفسیر بغوی، البغوی، ج۲، ص۲۹۱.    
بر پایه یکی از این نقل‌ها، آن گاه که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم میان حجرالاسود و رکن یمانی به نماز مشغول بود، در دو سوی راست و چپ ایشان می‌ایستادند. یکی فریاد می‌کشید و دیگری کف می‌زد تا مانع نماز ایشان شوند.
[۳۸] الدر المنثور، السیوطی، ج۳، ص۱۸۳.
در گزارشی دیگر آمده است که آن گاه که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در مسجدالحرام به نماز می‌ایستاد، این کار را می‌کردند.
[۳۹] تفسیر مقاتل، عبدالله محمود شحاته، ج۲، ص۱۱۴.
[۴۰] مجمع البیان، الطبرسی، ج۴، ص۸۳۱.


۴ - شان نزول


بر پایه شان نزولی که ذیل آیه ۳۰ انفال
[۴۱] انفال/سوره۸، آیه۳۰.    
آمده است، هنگامی که قریش بر قتل پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم همداستان شدند، مشرکان به نشانه شادمانی، به مسجدالحرام آمدند و با سوت و کف به طواف پرداختند و سپس آن آیه نازل شد.
[۴۲] تفسیر قمی، القمی، ج۱، ص۲۷۵.    
[۴۳] نور الثقلین، العروسی الحویزی، ج۲، ص۱۴۹.    
با توجه به مدنی بودن سوره انفال، پذیرش این شان نزول دشوار است، مگر این که آیه (و اذ یمکر بک الذین کفروا...) و شش آیه پس از آن را مکی بدانیم؛ چنان که برخی بر همین باورند.
[۴۴] البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی، ج۵، ص۲۶۷-۲۶۸.    
بعضی شان نزول این آیه را مربوط به فردی به نام قیس بن مخرمه می‌دانند که صدای سوت او از کوه حراء شنیده می‌شد.
[۴۵] انساب الاشراف، البلاذری، ج۹، ص۳۹۱.    

به نظر می‌رسد آن چه به عنوان شان نزول آیه گزارش شده، از باب «تطبیق» باشد. در اصل، این آیه در مقام ابطال یک رفتار جاهلی است. بر خی مشرکان گمان می‌کردند از آن جا که اهل عبادت و استغفار هستند، خداوند آنان را عذاب نمی‌کند. خداوند در این دو آیه
[۴۶] انفال/سوره۸، آیه۳۴.    
[۴۷] انفال/سوره۸، آیه۳۵.    
به آنان هشدار می‌دهد که به دو دلیل سزاوار عذاب هستند؛ یکی از این رو که مانع عبادت دیگران در مسجدالحرام می‌شوند و دیگر این که عبادتشان جز سوت و کف زدن نیست.
[۴۸] التبیان، الطوسی، ج۵، ص۱۱۶.    
[۴۹] المیزان، الطباطبائی، ج۹، ص۷۳.    
این از آن رو است که طواف آنان به گرد کعبه همراه با سوت کشیدن و کف زدن بوده است
[۵۰] تاریخ شبه الجزیرة العربیه، عبدالعزیز صالح، ج۱، ص۱۷۶.
و آن‌ها این کار را جایگزین عبادت خدا کرده بودند.
[۵۱] الکشاف، الزمخشری، ج۲، ص۲۱۸.    
اطلاق صلاة بر سوت و کف مشرکان در این آیه یا از آن رو است که مشرکان به جای نماز و دعا و تسبیح، سوت می‌زدند
[۵۲] التبیان، الطوسی، ج۵، ص۱۱۶-۱۱۷.    
و حتی در جایی مخصوص نزدیک کعبه، کنار کوه ابوقبیس به سوت زدن می‌پرداختند
[۵۳] جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۸.
[۵۴] التحریر و التنویر، ابن عاشور، ج۹، ص۹۲.
و یا عبادتی شبیه نماز به جا می‌آوردند، ولی از آن جا که همراه با سوت و کف بود،
[۵۵] التبیان، الطوسی، ج۵، ص۱۱۶-۱۱۷.    
کارشان به گونه مجازی صلاة خوانده شده است. شاید نیز از آن روی باشد که آنان به قصد تمسخر، قرائت و عبادت مسلمانان را واگویه می‌کردند.
[۵۶] التحریر و التنویر، ابن عاشور، ج۹، ص۹۲.
در هر حال، نفی شایستگی ولایت مشرکان بر مسجدالحرام که در آیه ۳۴ انفال
[۵۷] انفال/سوره۸، آیه۳۴.    
آمده، جای اعتر اض نیست؛ زیرا ولایت بر این مکان شریف از آن کسانی است که اهل تقوا باشند و مشرکان با کاری از جنس لهو و لعب ، همانند سوت و کف زدن در کنار مسجدالحرام، به جای عبادت خدا ، شایسته این جایگاه نبودند.
[۵۸] البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی، ج۵، ص۳۱۴.    
[۵۹] تفسیر ثعالبی، الثعالبی، ج۳، ص۱۳۱.    
[۶۰] المیزان، الطباطبائی، ج۹، ص۷۲.    


۵ - فهرست منابع


(۱) انساب الاشراف ، البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
(۲) البحر المحیط ، ابوحیان الاندلسی (م. ۷۵۴ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق.
(۳) البرهان فی تفسیر القرآن ، البحرانی (م. ۱۱۰۷ق.) ، قم، البعثه، ۱۴۱۵ق.
(۴) البرصان و العرجان ، الجاحظ (م. ۲۵۵ق.) ، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۰ق.
(۵) تاج العروس ، الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
(۶) تاریخ شبه الجزیرة العربیه فی عصورها ، عبدالعزیز صالح، مصر، مکتبة الانجلو.
(۷) التبیان ، الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۸) التحریر و التنویر ، ابن عاشور (م. ۱۳۹۳ق.) ، مؤسسة التاریخ.
(۹) تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم) ، ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.) ، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
(۱۰) تفسیر القمی ، القمی (م. ۳۰۷ق.) ، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
(۱۱) التفسیر الکبیر ، الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
(۱۲) تفسیر بغوی (معالم التنزیل) ، البغوی (م. ۵۱۰ق.) ، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
(۱۳) تفسیر ثعالبی (الجواهر الحسان) ، الثعالبی (م. ۸۷۵ق.) ، به کوشش عبدالفتاح و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
(۱۴) تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن) ، القرطبی (م. ۶۷۱ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
(۱۵) تفسیر مقاتل بن سلیمان ، (م. ۱۵۰ق.) ، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق.
(۱۶) جامع البیان ، الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۱۲ق.
(۱۷) الدر المنثور ، السیوطی (م. ۹۱۱ق.) ، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۶۵ق.
(۱۸) روح المعانی ، الآلوسی (م. ۱۲۷۰ق.) ، به کوشش عبدالباری، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
(۱۹) روض الجنان ، ابوالفتوح رازی (م. ۵۵۴ق.) ، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
(۲۰) زاد المسیر ، ابن الجوزی (م. ۵۹۷ق.) ، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۲۲ق.
(۲۱) السیرة النبویه ، ابن هشام (م. ۲۱۳ق./۲۱۸ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه.
(۲۲) الصحاح ، الجوهری (م. ۳۹۳ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق.
(۲۳) علل الشرائع ، الصدوق (م. ۳۸۱ق.) ، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
(۲۴) العین ، خلیل (م. ۱۷۵ق.) ، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
(۲۵) فتح القدیر ، الشوکانی (م. ۱۲۵۰ق.) ، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۱۴ق.
(۲۶) الکشاف ، الزمخشری (م. ۵۳۸ق.) ، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ق.
(۲۷) لسان العرب ، ابن منظور (م. ۷۱۱ق.) ، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
(۲۸) مجمع البحرین ، الطریحی (م. ۱۰۸۵ق.) ، به کوشش الحسینی، بیروت، الوفاء، ۱۴۰۳ق.
(۲۹) مجمع البیان ، الطبرسی (م. ۵۴۸ق.) ، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
(۳۰) معانی الاخبار ، الصدوق (م. ۳۸۱ق.) ، به کوشش غفاری، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱ش.
(۳۱) المفصل ، جواد علی، دار الساقی، ۱۴۲۴ق.
(۳۲) المیزان ، الطباطبائی (م. ۱۴۰۲ق.) ، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق.
(۳۳) نور الثقلین ، العروسی الحویزی (م. ۱۱۱۲ق.) ، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.

۶ - پانویس

 
۱. ↑ انفال/سوره۸، آیه۳۵.    
۲. ↑ العین، خلیل، ج۵، ص۴۱۸.    
۳. ↑ لسان العرب، ابن منظور، ج۱۵، ص۲۸۹.    
۴. ↑ تاج العروس، الزبیدی، ج۲۰، ص۹۵، «مکو».
۵. ↑ روض الجنان، ابوالفتوح رازی، ج۹، ص۱۰۸.
۶. ↑ تفسیر قرطبی، القرطبی، ج۷، ص۴۰۰.    
۷. ↑ الکشاف، الزمخشری، ج۲، ص۲۱۸.    
۸. ↑ مجمع البحرین، الطریحی، ج۱، ص۲۶۱، «صدی».
۹. ↑ الصحاح، الجوهری، ج۶، ص۲۳۹۹.    
۱۰. ↑ تاج العروس، الزبیدی، ج۱۹، ص۵۹۵، «صدی».
۱۱. ↑ جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۷-۱۵۸.
۱۲. ↑ تفسیر قرطبی، القرطبی، ج۷، ص۴۰۰.    
۱۳. ↑ زاد المسیر، ابن الجوزی، ج۲، ص۲۰۸.    
۱۴. ↑ معانی الاخبار، الصدوق، ص۲۹۷.    
۱۵. ↑ البرهان، البحرانی، ج۲، ص۶۸۴.
۱۶. ↑ نور الثقلین، العروسی الحویزی، ج۲، ص۱۵۳.    
۱۷. ↑ علل الشرائع، الصدوق، ج۲، ص۳۹۷.    
۱۸. ↑ البرهان، البحرانی، ج۲، ص۶۸۴.
۱۹. ↑ نور الثقلین، العروسی الحویزی، ج۲، ص۱۵۴.    
۲۰. ↑ فتح القدیر، الشوکانی، ج۲، ص۳۵۰.
۲۱. ↑ تفسیر قرطبی، القرطبی، ج۷، ص۴۰۱.
۲۲. ↑ البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی، ج۵، ص۳۱۵.
۲۳. ↑ جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۹.
۲۴. ↑ تفسیر ابن کثیر، ابن کثیر، ج۴، ص۴۶.
۲۵. ↑ جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۹.
۲۶. ↑ التفسیر الکبیر، الفخر الرازی، ج۱۵، ص۴۸۱.
۲۷. ↑ روح المعانی، الآلوسی، ج۵، ص۱۹۰-۱۹۱.    
۲۸. ↑ جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۷.
۲۹. ↑ البرصان و العرجان، الجاحظ، ص۱۰۹.    
۳۰. ↑ تاریخ شبه الجزیرة العربیه، عبدالعزیز صالح، ج۱، ص۱۷۶.    
۳۱. ↑ المفصل، جواد علی، ج۱۲، ص۳۸۳.
۳۲. ↑ جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۷-۱۵۸.
۳۳. ↑ الکشاف، الزمخشری، ج۲، ص۲۱۸.    
۳۴. ↑ البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی، ج۵، ص۳۱۴.    
۳۵. ↑ جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۸.
۳۶. ↑ روض الجنان، ابوالفتوح رازی، ج۹، ص۱۰۸.
۳۷. ↑ تفسیر بغوی، البغوی، ج۲، ص۲۹۱.    
۳۸. ↑ الدر المنثور، السیوطی، ج۳، ص۱۸۳.
۳۹. ↑ تفسیر مقاتل، عبدالله محمود شحاته، ج۲، ص۱۱۴.
۴۰. ↑ مجمع البیان، الطبرسی، ج۴، ص۸۳۱.
۴۱. ↑ انفال/سوره۸، آیه۳۰.    
۴۲. ↑ تفسیر قمی، القمی، ج۱، ص۲۷۵.    
۴۳. ↑ نور الثقلین، العروسی الحویزی، ج۲، ص۱۴۹.    
۴۴. ↑ البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی، ج۵، ص۲۶۷-۲۶۸.    
۴۵. ↑ انساب الاشراف، البلاذری، ج۹، ص۳۹۱.    
۴۶. ↑ انفال/سوره۸، آیه۳۴.    
۴۷. ↑ انفال/سوره۸، آیه۳۵.    
۴۸. ↑ التبیان، الطوسی، ج۵، ص۱۱۶.    
۴۹. ↑ المیزان، الطباطبائی، ج۹، ص۷۳.    
۵۰. ↑ تاریخ شبه الجزیرة العربیه، عبدالعزیز صالح، ج۱، ص۱۷۶.
۵۱. ↑ الکشاف، الزمخشری، ج۲، ص۲۱۸.    
۵۲. ↑ التبیان، الطوسی، ج۵، ص۱۱۶-۱۱۷.    
۵۳. ↑ جامع البیان، الطبری، ج۹، ص۱۵۸.
۵۴. ↑ التحریر و التنویر، ابن عاشور، ج۹، ص۹۲.
۵۵. ↑ التبیان، الطوسی، ج۵، ص۱۱۶-۱۱۷.    
۵۶. ↑ التحریر و التنویر، ابن عاشور، ج۹، ص۹۲.
۵۷. ↑ انفال/سوره۸، آیه۳۴.    
۵۸. ↑ البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی، ج۵، ص۳۱۴.    
۵۹. ↑ تفسیر ثعالبی، الثعالبی، ج۳، ص۱۳۱.    
۶۰. ↑ المیزان، الطباطبائی، ج۹، ص۷۲.    


۷ - منبع


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«تصدیه».    



آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.