بناییواژه بنایی ترکیبی است که در زبان فارسی کاربرد دارد و از واژه «بنّاء» و «یاء» حاصل مصدر ساخته شده است. [۱]
فرهنگ فارسی، ج۴، ص۵۲۳۷،«یاء».
فهرست مندرجات۲ - در قرآن کریم ۳ - ساخت دیوارهای کعبه ۴ - ساختن بنایی برای سوزاندن حضرت ابراهیم ۵ - ساخت بنای مستحکم توسط قوم عاد ۶ - ساختن خانه‌هایی در دل کوهها ۷ - ساخت برج بلند به فرمان فرعون ۸ - ساخت بنا توسط حضرت موسی و هارون برای قومشان ۹ - اقدام حضرت خضر در تعمیر دیوار ۱۰ - تسخیر شیاطین به دست سلیمان برای ساختمان‌سازی ۱۱ - ساخت بنایی بر جایگاه اصحاب کهف ۱۲ - ناآشنایی مردم مشرق زمین با ساختمان‌سازی ۱۳ - اقدام ذوالقرنین به ساختن سد ۱۴ - فهرست منابع ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - معنا«بنّاء» واژه‌ای عربی از ریشه «ب ـ ن ـ ی» به معنای سازنده خانه و ساختمان‌های دیگر است [۲]
لسان‌العرب، ج۱، ص۵۱۰،«بنی»، ابن منظور.
که با پسوند «یاء» بر شغل بنّا دلالت دارد. [۳]
لغت نامه، ج۳، ص۴۳۴۲،«بنایی».
۲ - در قرآن کریمموضوع بنایی در قرآن کریم از آیاتی پرشمار استفاده می‌شود که برخی از آن‌ها مشتمل بر مشتقات «بنی» بوده و برخی دیگر به موضوع یاد شده اشاره دارند. این آیات همگی بیانگر ماجراهایی تاریخی در ارتباط با برخی از اقوام پیشین است. ۳ - ساخت دیوارهای کعبهدر آیه ۱۲۷ بقره /۲ بنایی حضرت ابراهیم و اسماعیل (علیهم االسلام) با ساخت و برپایی دیوارهای کعبه بازگو شده است: «و اِذ یَرفَعُ اِبرهیمُ القَواعِدَ مِنَ‌البَیتِ و اِسمـعیل». در این‌که این ستون‌ها به دست آن‌ها یا پیش از آن ساخته شده در میان مفسران اختلاف است. [۵]
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۱، ص۷۱۷.
در برپایی ستون‌های کعبه، حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) بنایی می‌کرد و اسماعیل (علیه‌السلام) سنگ را به ایشان می‌داد. در پاره‌ای روایات ،برخی امور خارق عادت در ساختن کعبه گزارش شده [۸]
کتاب الغیبه، ج۱، ص۹۸.
[۱۰]
بحارالانوار، مجلسی، ج۹۶، ص۲۲۵.
که دلیلی بر نفی و انکار مطلق آن‌ها وجود ندارد. ۴ - ساختن بنایی برای سوزاندن حضرت ابراهیمدر آیه ۹۷ صافّات /۳۷: «قالُوا ابنوا لَهُ بُنیـنـًا فَاَلقوهُ فِی‌الجَحیم» پیشنهاد دسته جمعی قوم ابراهیم (علیه‌السلام) مبنی بر ساختن بنایی برای سوزاندن ابراهیم (علیه‌السلام) یاد شده است. در کیفیت آن بنا اقوالی از قبیل مکانی اصطبل مانند، [۱۳]
التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی، ج۸، ص۵۱۴.
تنوری که در آن آتش افکنند [۱۴]
التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی، ج۸، ص۵۱۴.
[۱۵]
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۲۳، ص۸۹.
یا دیواری از سنگ [۱۶]
مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی، ج۸، ص۳۱۸.
نقل شده است.۵ - ساخت بنای مستحکم توسط قوم عاددر آیات ۶ ـ ۷ فجر/۸۹ از پیشرفت صنعت بنایی و ساختن خانه‌های مرتفع و مستحکم در میان قوم عاد سخن به میان آمده است. آنان در شهر «اِرَم» ساختمان‌هایی ستون دار می‌ساختند که مانندش در شهرها ساخته نشده بود. [۱۹]
مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی، ج۱۰، ص۳۴۹ ـ ۳۵۰.
استحکام این بناها به حدی بود که قوم عاد آن را از عذاب الهی ایمن می‌پنداشتند. [۲۰]
الکشاف، ج۲، ص۵۸۷.
۶ - ساختن خانه‌هایی در دل کوههادر آیه ۷۴ اعراف /۷: «و تَنحِتونَ الجِبالَ بُیوتـًا» و آیات ۸۲ حجر/۱۵ و ۹ فجر/۸۹: «و ثَمودَ الَّذینَ جابُوا الصَّخرَ بِالواد» سخن از آشنایی قوم ثمود به بنایی و ساختن خانه‌هایی در دل کوه‌هاست. عده‌ای از مفسران به تراشیدن سنگ‌ها برای سکنا گزیدن قوم ثمود اشاره کرده‌اند. [۲۴]
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۸، ص۳۰۰ ـ ۳۰۱.
[۲۵]
التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی، ج۴، ص۴۵۱.
استحکام خانه و گرم بودن آن در زمستان را علت ساختن خانه با سنگ دانسته‌اند؛ اما برخی علت آن را ماندگاری بناهای سنگی متناسب با طول عمر قوم ثمود دانسته و گفته‌اند: بناهای غیر سنگی پیش از مرگ آنان ویران می‌شد. [۲۶]
مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی، ج۴، ص۲۹۲.
کندن کوهها و ساختن خانه در آن‌ها را شاهدی بر نیرومندی قوم ثمود دانسته‌اند. [۲۷]
مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی، ج۶، ص۱۲۷.
ثعلبی به نقل از مورخان، قوم ثمود را نخستین سنگ‌تراشان کوهها و صخره‌ها قلمداد کرده است. [۲۸]
الکشف والبیان، ج ۱۰، ص ۱۹۷،ثعلبی.
۷ - ساخت برج بلند به فرمان فرعوندر آیات: «و قالَ فِرعَونُ یـهـمـنُ ابنِ لی‌صَرحـًا لَعَلّی اَبلُغُ الاَسبـب • اَسبـبَ‌السَّمـوت...» سخن از فرمان فرعون به هامان برای ساختن برج بلندی جهت راهیابی به آسمان‌ها و اطلاع از خدای موسی (علیه‌السلام) به میان آمده است. گفته شده: هامان وزیر فرعون بوده است. [۳۲]
التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی، ج۹، ص۷۸.
[۳۳]
مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی، ج۸، ص۴۴۲.
در آیه «و قالَ فِرعَون... فَاَوقِد لی یـهـمـنُ عَلَی‌الطّین...» به یکی از مواد بنایی در آن عصر اشاره شده است. طبرسی مقصود آیه را کاخ بنایی شده با آجر و در قولی دیگر نشیمنگاهی بلند دانسته است. [۳۶]
مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی، ج۸، ص۴۴۲.
مفسران به نقل از قتاده، هامان را سازنده آجر و نخستین کسی می‌دانند که با آن بنایی کرده‌است. [۳۷]
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۲۰، ص۹۵.
[۳۸]
التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی، ج۸، ص۱۵۳.
۸ - ساخت بنا توسط حضرت موسی و هارون برای قومشانآیه ۸۷ یونس /۱۰: «و اَوحَینا اِلی موسی واَخیهِ اَن تَبَوَّءا لِقَومِکُما بِمِصرَ بُیوتـًا» فرمان الهی به موسی و هارون (علیهماالسلام) را درباره خانه‌سازی برای قوم خود نقل می‌کند. عده‌ای از مفسران این فرمان را در خصوص مسجد سازی دانسته‌اند. [۴۰]
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۱۱، ص۱۹۹.
[۴۱]
الکشاف، ج۲، ص۳۶۴.
روایتی از امام کاظم (علیه‌السلام) نیز که بر درستی این دیدگاه دلالت دارد، دلیل این فرمان را جلوگیری فرعون از برپایی نماز می‌داند. ) عده‌ای دیگر گفته‌اند: مقصود ساخت خانه‌ها به سوی قبله است. [۴۳]
تفسیر عبدالرزاق، ج۲، ص۲۹۷.
علامه طباطبایی با در نظر گرفتن سیاق آیه، غرض از آن را امکان برپایی نماز جماعت و فراخوانی برای آن دانسته است. ۹ - اقدام حضرت خضر در تعمیر دیوارآیه ۷۷ کهف/۱۸: «فَوَجَدا فیها جِدارًا یُریدُ اَن یَنقَضَّ فَاَقامَه» از اقدام حضرت خضر (علیه‌السلام) به تعمیر دیوار در حال فرو ریختن سخن می‌گوید. بر اساس روایاتی، حضرت خضر (علیه‌السلام) با دستانش به‌طور معجزه آسایی به تعمیر دیوار پرداخت. [۴۷]
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۱۵، ص۳۶۰.
علاّمه طباطبایی با استفاده از سیاق آیات آن را عملی طبیعی و معمولی دانسته است. طبق روایاتی دیگر از ابن عباس، حضرت خضر (علیه‌السلام) پس از خراب کردن دیوار به تعمیر آن پرداخته است. [۴۹]
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۱۶، ص۱۰.
۱۰ - تسخیر شیاطین به دست سلیمان برای ساختمانسازیآیه ۳۷ ص /۳۸: «والشَّیـطینَ کُلَّ بَنّاء و غَوّاص» از تسخیر شیاطین به دست سلیمان (علیه‌السلام) برای ساختمان‌سازی حکایت می‌کند. کار این شیاطین را بنّایی محراب‌ها و مجسمه‌هایی دانسته‌اند [۵۱]
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۲۳، ص۱۹۲ ـ ۱۹۳.
که مردم از ساخت آن ناتوان‌اند. [۵۲]
التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی، ج۸، ص۵۶۵.
در‌آیه ۴۴ نمل/۲۷: «... قالَ اِنَّهُ صَرحٌ مُمَرَّدٌ مِن قَواریر» از ساخته شدن صحن و سرای کاخ سلیمان (علیه‌السلام) از آبگینه‌های شفاف (شیشه) [۵۴]
تفسیر الصافی، ج۴، ص۶۸.
[۵۵]
المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبایی، ج۱۵، ص۳۶۶.
سخن به میان آمده است. طراحی این آبگینه به گونه‌ای بود که ملکه سبأ گمان کرد زیر آن آب دریاست. در برخی تفاسیر آمده است که سلیمان (علیه‌السلام) به شیاطین دستور داد صحن را به گونه‌ای بسازند که زیر آن، آب جاری شود و در آن آبزیانی باشند. [۵۶]
مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی، ج۷، ص۳۸۷.
۱۱ - ساخت بنایی بر جایگاه اصحاب کهفدر آیه ۲۱ کهف/۱۸: «فَقالوا ابنوا عَلَیهِم بُنیـنـًا» پیشنهاد ساختن بنایی بر جایگاه اصحاب کهف از سوی عده‌ای گزارش شده است. برخی ساختن مسجد را جهت تبرک و برپایی نماز مؤمنان دانسته‌اند. [۵۸]
التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی، ج۷، ص۲۵.
طبرسی این پیشنهاد را به مشرکان آن عصر نسبت داده، می‌افزاید: آنان خواستار پوشانیدن ماجرای اصحاب کهف به وسیله دیواری بودند. [۵۹]
مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی، ج۶، ص۳۲۸.
۱۲ - ناآشنایی مردم مشرق زمین با ساختمانسازیدر آیه ۹۰ کهف /۱۸ از ناآشنایی مردم مشرق زمین با ساختمان‌سازی حکایت شده است. روایتی از امام باقر (علیه‌السلام) مقصود از «لَم نَجعَل لَهُم مِن دونِها سِترا» را آشنا نبودن آنان به صنعت خانه‌سازی دانسته است. [۶۱]
تفسیر العیاشی،ج ۲، ص ۳۵۰،محمد بن مسعود العیاشی .
در برخی روایات دیگر از نامساعد بودن سرزمین آنان برای ساختمان‌سازی خبر داده شده است. [۶۲]
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۱۶، ص۱۹.
[۶۳]
تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم، ج۷، ص۲۳۸۶.
۱۳ - اقدام ذوالقرنین به ساختن سددر آیات ۹۴ ـ ۹۶ همین سوره خبر از اقدام ذوالقرنین به ساختن سدّی برای جلوگیری از تهاجم قوم یأجوج و مأجوج آمده است. ابتدا مردم به ذوالقرنین پیشنهاد پرداخت مزد کردند. وی در پاسخ از مدد و یاری خداوند سخن به میان آورد و از آن‌ها خواست که او را با نیروی انسانی توانا در صنعت بنایی یاری کنند. [۶۴]
جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۱۶، ص۳۸ ـ ۳۹.
طبرسی به استفاده از وسیله و ماده کار یعنی ابزارهای آهنگری و براده آهن اشاره کرده و برای گفته خود از سیاق آیات کمک می‌گیرد. [۶۵]
مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی، ج۶، ص۳۸۸.
عیّاشی به نقل از امیرمؤمنان ، علی (علیه‌السلام) ذوالقرنین را اولین سازنده سد در زمین شناسانده است. ۱۴ - فهرست منابع(۲) بحارالانوار، مجلسی. (۳) التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی. (۴) تفسیر الصافی. (۵) تفسیر عبدالرزاق. (۶) تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود العیاشی. (۷) تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم. (۸) تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی. (۹) جامع البیان عن تأویل آی القرآن. (۱۰) فرهنگ فارسی. (۱۱) کتاب الغیبه. (۱۲) الکشاف. (۱۳) الکشف والبیان، ثعلبی. (۱۴) لسان‌العرب، ابن منظور. (۱۵) لغت نامه. (۱۶) مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، طبرسی. (۱۷) المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبایی. ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعسایت دانشنامه موضوعی قرآن |