ارهاصاِرهاص به معنی زمینه‌سازی برای وقوع بعثت انبیا (علیهم‌السلام) می‌باشد. ۱ - ریشه لغویارهاص در لغت به‌معنای «اثبات» و «اصرار» از ریشه «رهص» (تأسیس بنیان، ساختن رگه‌زیرین بنا) [۱]
لسان‌العرب، ج۵، ص۳۴۳، «رهص».
و «رِهص» (شالوده، چینه و بنیان) آمده‌است. برای ارهاص معانی دیگری نیز گفته‌شده‌است. [۳]
لغت‌نامه، ج۲، ص۱۶۳۷، «ارهاص».
۲ - اِرهاص از دید متکلماندر اصطلاح متکلّمان، حوادث خارق‌العاده [۴]
کشاف اصطلاحات الفنون، ج۱، ص۱۴۱، «ارهاص».
یا شگفتی [۵]
کشف المراد، شعرانی، ص۴۹۱
است که در آستانه میلاد انبیا و یا بعد از آن و پیش از بعثت ایشان به وقوع می‌پیوندد و از نبوت آن‌ها در آینده حکایت دارد تا مردم با مشاهده آن امور، آماده شنیدن دعوت انبیا (علیهم‌السلام) شوند. [۸]
تلخیص المحصل، ص۳۵۰.
آنچه مقدمه آماده‌سازی پیامبران برای نبوّت باشد مانند تذکرات غیبی به ایشان نیز، ارهاص دانسته شده‌است [۹]
منشور جاوید، ج۱۲، ص۳۵۸.
تناسب بین معنای لغوی و اصطلاحی آن، این است که با ارهاص، شالوده نبوّت پی‌ریزی می‌شود. [۱۰]
تلخیص المحصل، ص۳۵۰.
۳ - تفاوت ارهاص با معجزهارهاص همچون معجزه و کرامت از باب لطف است؛ [۱۱]
کشف المراد، شعرانی، ص۴۹.
و زمینه انجام اطاعت و دوری از گناه را فراهم می‌سازد. [۱۲]
کشف المراد، شعرانی، ص۴۹۲.
[۱۳]
کشف المراد، حسن‌زاده، ص۴۴۴.
تفاوت ارهاص با معجزه در این است که ارهاص، پیش از زمان دعوت و بدون تحدّی (مبارزه‌طلبی) است. [۱۴]
شرح المقاصد، ج۵، ص۱۲.
گرچه متکلّمان گاهی از باب مجاز و‌علاقه مشابهت یا تغلیب، به ارهاص معجزه نیز‌گفته‌اند. [۱۵]
شرح المقاصد، ج۵، ص۱۲-۱۳.
بعضی از متکلّمان معتزلی ارهاص را نپذیرفته‌اند. چنان‌که کرامت را نیز انکار نموده‌اند [۱۶]
کشف المراد، شعرانی، ص۴۹۱.
آنان ارهاصات واقع شده در هر عصری را به پیامبر موجود در آن عصر نسبت داده و از معجزات وی می‌دانند [۱۷]
شرح المواقف الایجی، ج۸، ص۲۲۶.
و این در‌حالی است که برخی از ارهاصات در زمانی تحقق یافته که پیامبری وجود نداشته‌است. [۱۸]
شرح المواقف الایجی، ج۸، ص۲۲۶.
۴ - رابطه ارهاص با کرامتبرخی، آماده‌سازی اذهان برای وقوع ولایت اولیا را نیز ارهاص دانسته‌اند بنابر این سخن گفتن فاطمه زهرا (علیهاالسلام) را در رَحم مادر [۱۹]
منتهی‌الآمال، ج۱، ص۲۱۵.
و خواندن سوره مؤمنون به‌وسیله علی (علیه‌السلام) لحظاتی پس از ولادت [۲۰]
مناقب، ج۲، ص۱۹۸.
و سخن گفتن دیگر امامان بلافاصله پس از ولادت و کرامات آنان در خردسالی را ارهاص به‌شمار آورده [۲۱]
مهر تابان، ص۲۲۵.
و تفاوت آن با کرامت را در پیش از موعد بودن ارهاص دانسته‌اند. [۲۲]
مهر تابان، ص۲۲۵.
۵ - ارهاص در قرآندر تاریخ ، ارهاصات بسیاری برای پیامبران به خصوص نبیّ‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده‌است. [۲۳]
کشف‌المراد، حسن‌زاده، ص۳۵۳.
[۲۴]
البدایة و النهایه، ج۱، ص۲۱۳.
[۲۵]
شرح المقاصد، ج۵، ص۱۲.
در قرآن گرچه به ارهاص تصریح نشده‌است ولی آیاتی از قرآن به وقایعی اشاره دارد که از ارهاصات پیامبران دانسته شده و یا می‌توان آن‌ها را از مصادیق ارهاص دانست. ۶ - فهرست منابعبحارالانوار؛ البدایة و النهایه؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر روح‌البیان؛ تفسیر العیاشی؛ التفسیر الکبیر؛ تلخیص المحصل؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ شرح المقاصد؛ شرح المواقف الایجی؛ الصحاح تاج‌اللغة و صحاح العربیه؛ الصحیح من سیرة‌النبی الاعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ کشف المراد شرح تجرید الاعتقاد؛ کشف‌المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ لسان‌العرب؛ لغت‌نامه؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مناقب آل ابی‌طالب؛ منتهی الامال؛ منشور جاوید (تفسیر موضوعی)؛ موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم؛ مهر تابان؛ المیزان فی تفسیر القرآن. ۷ - پانویس
۸ - منبعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اِرهاص». |