ابراهیمیهابراهیمیه گروهی منسوب به ابراهیم بن موسی ملقب به المرتضی از فرزندان امام موسی بن جعفر(علیه‌السّلام) می‌باشد. سیدمرتضی و سیدرضی که جمع کننده‌ی کتاب نهج البلاغه بود از نسل ایشان می‌باشد. [۱]
اندلسی، ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۶۳، تحقیق لجنة من العلماء، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الاولی، ۱۴۰۳ه ق/ ۱۹۸۳م.
شیخ مفید و شیخ طبرسی تصریح کرده‌اند که ابراهیم بن موسی شجاع و فرد کریمی بود و علاوه بر آن هر یک از فرزندان امام کاظم(علیه‌السّلام) دارای فضیلت و برتری هستند و در نظر مجلسی هم ابراهیم بن موسی فردی ممدوح می‌باشد. گرچه یاران او را نمی‌توان به عنوان یک فرقه دانست اما عملکرد او در برابر دولت عباسی به عنوان یک منتقد و مبارز، دولت عباسی را مجبور به سازش با او می‌کند ولی در بازی و جنگ قدرت عباسیان گرفتار شده و کشته می‌شود. به همین دلیل بیان قیام او روشن کننده سیاست‌های سرکوبگرانه و اغواگرایانه عباسیان است.۱ - قیام ابراهیم بن موسیدر سال ۱۹۸ هـ ق که محمد بن ابراهیم معروف به ابن طباطبا قیام کرد، ابراهیم بن موسی به او پیوست. چون ابن طباطبا درگذشت، ابراهیم به محمد بن محمد بن زید ملحق شد و از طرف محمد مامور تصرف یمن شد. [۴]
دایرة المعارف تشیع، ج۱، ص۱.
عده‌ای هم گفته‌اند که وقتی ابوالسرایا قیام کرد و کار وی و طالبیان در عراق بالا گرفت، ابراهیم بن موسی و جمعی از مردم خاندان وی در مکه بودند و چون خبر ابوالسرایا و طالبیان عراق به ابراهیم رسید در سال ۲۰۰ هـ ق با عده‌ای از مردم خاندانش که با وی بودند از مکه خارج شد و به سوی یمن رفت. در آن وقت حاکم یمن که از جانب مامون تعیین شده بود اسحاق بن موسی عباسی بود که چون از آمدن ابراهیم بن موسی و نزدیک شدن وی به صنعا خبر یافت با همه سواره نظام و پیاده نظامی که در اردوگاه وی بود از آنجا بیرون رفت و راه نجدیه را پیش گرفت، و یمن را برای ابراهیم بن موسی خالی گذاشت زیرا از نبرد با او نگران بود. او از کار عموی خویش داود بن عیسی در مکه و مدینه خبر یافته بود و همانند او عمل کرد و به سوی مکه رفت تا اینکه در منطقه مشاش جای گرفت و آنجا اردو زد و می‌خواست وارد مکه شود اما علویانی که آنجا بودند مانع وی شدند. مادر اسحاق بن موسی که در مکه از علویان مخفی شده بود توسط عده‌ای مخفیانه به اردوگاه پسرش، پیوست. [۵]
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۸، ص۵۳۶، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ط الثانیة، ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۲ - اعمال ابراهیم بن موسیدر آن سال ابراهیم بن موسی بن جعفر برادر امام رضا(علیه‌السّلام) از یمن که در تصرف او بود، شخصی از فرزندان عقیل بن ابی طالب را با عده‌ای برای ادای حج به مکه فرستاد. مرد عقیلی رفت تا به محله بستان ابن عامر رسید. در آنجا شنید که ابواسحاق معتصم (خلیفه بعد از مامون) با گروهی از سالاران و فرماندهان برای ادای حج آمده. مرد عقیلی دانست که قادر بر نبرد آنها نخواهد بود و به همین دلیل در بستان ابن عامر ماند. یک قافله که حامل پرده کعبه بود از آنجا می‌گذشت. عقیلی پرده کعبه و عطری که مختص کعبه بود و همچنین اموال بازرگانان را ربود. حجاج لخت و برهنه وارد مکه شدند. معتصم با یاران خود مشورت کرد. جلودی از سران گفت: من ترا از جنگ آنها بی نیاز خواهم کرد. صد مرد جنگی انتخاب کرد و به سوی عقیلی حمله و با او نبرد کرد، بسیاری از افراد عقیلی گرفتار شدند و بقیه فرار کردند. پرده و عطر کعبه و اموال بازرگانان را باز گرفت، مگر بعضی از اموال که فرار کننده‌گان همراه خود برده بودند. وی اموال را به تجار پس داد و به هر یک از اسراء ده تازیانه زد و رها کرد. آنها هم با گدائی به یمن بازگشتند که اغلب آنان از گرسنگی در طول راه مردند. [۶]
ابن اثیر، عز الدین علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۶، ص۳۱۴، بیروت، دارصادر- داربیروت، ۱۳۸۵/۱۹۶۵.
۳ - چگونگی شکشت ابراهیمبعد از کشته شدن ابوالسرایا، حسن بن سهل به مدائن رفت و عبدالله بن سعید جرشی را به جنگ محمد بن حسن فرستاد و حمدویه بن علی بن عیسی بن ماهان را به یمن فرستاد که ابراهیم بن موسی ابن جعفر علوی بر آن تسلط داشت. ابراهیم با همراهانی که از یمن داشت، به جنگ وی برخاست و نبردهای سختی روی داد که از طرفین کشته می‌شد. سپس ابراهیم بن موسی از یمن به قصد مکه بیرون آمد و یزید بن محمد که حاکم مکه بود، خبر یافت و برای جلوگیری از وی پیرامون مکه خندق کند. ابراهیم به مکه رسید و یزید با یاران خود به روی وی ایستاد و ابراهیم بن موسی بعضی از یاران خود را فرستاد تا از کوه داخل مکه شوند و یزید فرار کرد و ابراهیم تصرف کرد و آنجا اقامت گزید. در همان سال مامون امام رضا (علیه‌السّلام) را از مدینه به خراسان آورد و مامون در روز دوشنبه هفتم ماه رمضان سال ۲۰۱ به ولیعهدی پس از خود با وی بیعت نمود و مردم را بجای سیاه، سبزپوش کرد و فرمان آن را به اطراف و نواحی نوشت و برای امام رضا (علیه‌السّلام) بیعت گرفت و به نام وی بر منبرها خطبه خواندند و سکه دینار و درهم را به نام آن حضرت زدند و کسی نماند که لباس سبز نپوشد مگر اسماعیل بن جعفر بن سلیمان بن علی هاشمی که عامل مامون در بصره بود و از پوشیدن لباس سبز امتناع ورزید و گفت: این نقض بیعت است و نافرمانی را آشکار ساخت. مامون نیز، عیسی بن یزید جلودی را بر سوی بصره فرستاد و چون نزدیک بصره رسید، اسماعیل بدون جنگ و نبردی گریخت و جلودی داخل بصره شد و آنجا اقامت گزید و اسماعیل نزد حسن بن سهل رفت، پس حسن وی را زندانی کرد و درباره وی از [[|مامون]] کسب تکلیف کرد و مامون نوشت که او را روانه مرو کند، پس روانه‌اش کرد و چون نزدیک مرو رسید، مامون دستور داد که به گرگان باز گردانده و آنجا زندانی شود و او همچنان در گرگان زندانی بود تا پس از مدتی از او راضی شد. مامون فرمان بیعت امام رضا(علیه‌السّلام) را با عیسی جلودی به مکه فرستاد و جلودی با (شعار) سبز و بیعت رضا به مکه رسید و ابراهیم به استقبال وی شتافت و مردم مکه برای امام رضا(علیه‌السّلام) بیعت کردند و لباس سبز پوشیدند. در سال۲۰۲ ابراهیم بن موسی بن جعفر به امر مامون سالار حج شد [۷]
مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین بن علی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۴۴۱، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۰۹هـ ق.
و مردم را برای بیعت با برادر خویش امام رضا(علیه‌السّلام) دعوت می‌کرد. هنگامی که ابراهیم در مکه بود، حمدیه بن علی نافرمان شد و مامون حکومت یمن را به ابراهیم بن موسی سپرد و به جلودی دستور داد که ابراهیم را در جنگ با حمدیه یاری کند. اما جلودی همراه ابراهیم نرفت و ابراهیم پس از شکست لشکر حمدیه به سرکردی فرزند حمدیه، رهسپار صنعا شد، اما این بار حمدویه خود در مقابل ابراهیم صف آرایی کرد و جنگی سخت میان آنان روی داد که افراد زیادی از یاران ابراهیم کشته شدند و ابراهیم فرار کرد و به مکه بازگشت. [۹]
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن جعفر بن وهب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۴۹_ ۴۵۰، بیروت، دارصادر.
۴ - وفات ابراهیمابراهیم بعد از این وقایع بر ضد مامون به تکاپو برخاست تا اینکه عیسی بن یزید جلودی او را گرفته و به بغداد فرستاد و در آنجا به زهر کشته شد. اما به روایتی ابراهیم خود امان خواست و به وساطت امام رضا(علیه‌السّلام) امان گرفت و در بغداد بود تا اینکه او را به زهر کشتند [۱۰]
دایره المعارف تشیع، ج۱، ص۱.
و در بغداد در صحن حرمین امامین کاظمین دفن شده است، که آنجا از قدیم الایام محل دفن قریش بوده است.۵ - پانویس
۶ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ابراهیمیه». |