ولادت حضرت مهدی از دیدگاه اهل سنتاصل مسئله مهدویت در اسلام مانند مسئله امامت، یک مسئله اتفاقی بین همه مذاهب کلامی و فقهی اسلام است. اما در موضوع ولادت حضرت مهدی (علیه‌السلام) ، اختلاف نظر وجود دارد. فهرست مندرجات۲ - دیدگاه اهل سنت ۳ - اعتراف عالمان اهل سنت ۴ - سخن بزرگان اهل سنت ۴.۱ - سخن ابن اثیر ۴.۲ - سخن محمدبن طلحه شافعی ۴.۳ - سخن ابن جوزی ۴.۴ - سخن ابن صباغ ۴.۵ - سخن کنجی شافعی ۴.۶ - سن ابن حجر هیثمی ۴.۷ - سخن شیخ سلیمان حنفی ۴.۸ - سخن شمس الدین ذهبی ۴.۹ - سخن ابن خلکان ۵ - اعتراف ادیبان اهل سنت ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - اعتقاد شیعهطبق اعتقاد علمای شیعه، تولد حضرت مهدی (علیه‌السّلام) مورد اجماع بوده و از ضروریات مذهب شیعه به شمار می‌آید و این اعتقاد در آثار کهن شیعه تا دوره‌های کنونی به ثبت رسیده است، چنانکه کلینی با صراحت می‌نویسد: «ولد ع للنصف من شعبان سنة خمس و خمسین و مائتین» مهدی (علیه‌السّلام) در نیمه شعبان سال ۲۵۵متولد شده است. شیخ صدوق، شیخ مفید، [۳]
مفید، محمدبن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ ق چاپ اول، ج۲، ص۳۳۹.
سید مرتضی، [۴]
علم الهدی، سیدمرتضی، تنزیه الانبیاء، قم، الشریف الرضی، ۱۲۵۰ ق، ص۱۸۰.
شیخ طوسی [۵]
طوسی، محمدبن حسن، کتاب الغیبة، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۲۵ ق، چاپ سوم، ص۲۳۹.
و علامه طباطبائی نیز بر این عقیده تاکید کرده اند.۲ - دیدگاه اهل سنتاما عقیده به مسئله تولد حضرت مهدی (علیه‌السّلام) در میان اهل سنت از مسائل اختلافی است که آنها را به دو گروه تقسیم کرده است. گروهی از اهل تسنن، منکر ولادت آن حضرت هستند (محسن عباد استاد دانشگاه مدینه در این بار می‌گوید : «در دیدگاه اهل سنت، مهدی... در آخر الزمان متولد می‌شود وحاکمیت اسلام رابه دست می‌گیرد») [۷]
عباد، عبد المحسن، الرد علی من کذب بالاحادیث الصحیحةالواردة فی المهدی، ریاض، دارالفضیله۱۴۰۲، چاپ اول، باب ۵-۲۱، ص۳.
ولی اکثریت قریب به اتفاق در منابع کلامی، حدیثی، تاریخی و ادبی خود بطور صریح به تولدایشان، اعتراف کرده‌اند و معتقدان به ولادت آن حضرت نیز در انتساب آن بزرگوار به امام عسکری (علیه‌السّلام) و دیگر ویژگیها و شئون حیاتی او از قبیل غیبت و... با شیعه هم عقیده‌اند.با بیان این مقدمه، نظرات علمای اهل سنت را در باره تولد امام مهدی(علیه‌السّلام) مورد بررسی قرا ر می‌دهیم تا معلوم شود که اکثر آنها در این مسئله با شیعیان دوازده امامی هم عقیده‌اند. نکته‌ای که نباید از آن غفلت کرد این است که هر چند بسیاری از دانشمندان و شعرای بنام اهل سنت ولادت آن حضرت(علیه‌السّلام)را قبول کرده و آن حضرت را مهدی موعودی می‌دانند که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به ظهور وی وعده داده است ولی در مقابل افرادی هم هستند که ولادت آن حضرت را پذیرفته‌اند ولی در مهدی موعود بودن آن دچار تردید شده و آن را انکار کرده‌اند از جمله آنها ذهبی و ابن خلکان است که به آنها اشاره خواهیم کرد. ۳ - اعتراف عالمان اهل سنتدر اینجا ولادت مهدی موعود (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) از کتب بزرگان اهل سنت نقل می‌شود و در همه آنها خواهیم دید که او فرزند بلافصل حضرت امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) است. و نیز خواهیم دید که عده‌ای از آنان پس از نقل ولادت آن حضرت می‌گویند: او همان مهدی منتظر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) است که شیعیان امامیه قائلند و یا می‌گویند: او امام دوازدهم از نظر شیعه است. ۴ - سخن بزرگان اهل سنتاکنون، کلمات بزرگان اهل سنت را دراین باره ازکتابهای معروفشان نقل می‌کنیم : ۴.۱ - سخن ابن اثیرعزالدین ابن اثیر (متوفای ۶۳۰) درحوادث سال ۲۶۰ هجری می‌نویسد: «وفیها توفی ابو محمد العلوی العسکری وهو احد الائمة الاثنی عشر علی مذهب الامامیة و هو والد محمد الذی یعتقدونه المنتظر بسرداب سامراء وکان مولده سنة اثنتین وثلاثین وماتین». [۸]
ابن اثیر جزری، محمدبن مبارک، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار الکتب العربی، ۱۴۲۰ه ق، چاپ دوم، ج۶، ص۳۲۰.
«از جمله حوادث سال ۲۶۰ آن بود که در آن ابو محمد عسکری (امام حسن عسکری علیه السلام) وفات یافت و او یکی از امامان دوازده گانه به عقیده شیعه است که ولادتش در سال ۲۳۲ بود و او پدر محمد است که به اعتقاد شیعه از سرداب سامراء ظهور می‌کند. (در خانه حضرت امام علی النقی(علیه‌السّلام) سردابی بود که آن حضرت و امام حسن عسکری (علیه‌السلام) در آن عبادت می‌کردند اکنون نیز آن سرداب در صحن عسکریین (علیهماالسلام) باقی است و شیعیان به زیارت آن می‌روند. آنجا فقط به علت محل عبادت بودن امامان، مقدس بود است وشیعه عقیده ندارد که امام زمان (علیه‌السّلام) در آن غایب شده و از آنجا ظهور خواهد کرد و این به غلط مشهور شده است وعده‌ای ازاهل سنت به شیعه نسبت می‌دهند که آنها منتظر ظهورامام مهدی(علیه‌السّلام) از آن سرداب هستند، این خلاف اعتقاد شیعه می‌باشد واین نسبت اشتباه است، چنانکه بزرگان شیعه بر این مطلب تصریح کرده‌اند.) این مورخ مشهور، ولادت حضرت مهدی(علیه‌السّلام) را حتمی دانسته و با ذکر اینکه پدرش امام عسکری(علیه‌السّلام) است، بر ولادت و فرزند بلافصل حضرت عسکری (علیه‌السّلام) بودن امام مهدی(علیه‌السّلام)، اعتراف کرده است و ایشان و پدر بزرگوارشان را به عقیده شیعه از امامان دوازده گانه و منتظر می‌نامد. ۴.۲ - سخن محمدبن طلحه شافعیمحمدبن طلحه شافعی (م۶۵۴ه ق) می‌گوید: ابوالقاسم محمدبن الحسن «. . هوالمهدی الحجه الخلف الصالح» [۹]
طلحه الشافعی، کمال الدین، مطالب السوول فی مناقب آل الرسول، بیروت آموسسه‌ام القری، ۱۴۲۰ه ق، چاپ اول، ج۲، ص۱۵۲.
«ابوالقاسم محمدبن حسن همان مهدی(علیه‌السّلام)و حجت و جانشین صالح است.»۴.۳ - سخن ابن جوزیشمس الدین، ابو المظفر سبط ابن جوزی حنفی (متوفای ۶۵۴هجری) راجع به حضرت مهدی (علیه‌السّلام) چنین گفته است: «هو محمد بن الحسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی الرضا بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب و کنیته ابو عبدالله وابوالقاسم وهو الخلف الحجة صاحب الزمان، القائم المنتظر وهو آخر الائمة انبانا عبدالعزیز بن محمود بن البزاز عن ابن عمر قال: قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم یخرج فی آخر الزمان رجل من ولدی اسمه کاسمی و کنیته ککنیتی یملا الارض عدلا کما ملئت جورا فذلک هو المهدی...» [۱۰]
سبط جوزی، تذکره الخواص، بیروت، موسسه اهل البیت، ۱۴۰۱ه ق، ص۳۲۵.
«او محمد بن حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی الرضا بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب و کنیه اش ابو عبدالله و ابوالقاسم است و او خلف حجت، صاحب زمان، قائم منتظر و آخرین ائمه است. عبدالعزیز بن محمود بن بزاز به نقل از ابن عمر به ما گفت که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: در آخر زمان مردی از فرزندانم که اسم او مثل اسم من و کنیه او مثل کنیه من است خارج می‌شود و زمین را پر از عدل می‌کند همانطور که از ظلم پر شده باشد، او همان مهدی است». این دانشمند که اول حنبلی بوده و بعد مذهب حنفی را اختیار کرده بی هیچ شک و تردیدی، دوازده امام (علیهم‌السّلام) را نقل کرده و صریحا اظهار می‌دارد که منظور رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از حدیث «یخرج...» همان فرزند بلافصل حسن عسکری (صلوات الله علیه) است. وی می‌گوید: او، حجت و صاحب الزمان و قائم منتظر، می‌باشد. ۴.۴ - سخن ابن صباغابن صباغ، نورالدین علی بن محمد بن صباغ مالکی (متوفای ۸۵۵) در باره حضرت عسکری(علیه‌السّلام)می‌گوید: «وکانت مدة امامته سنتین... و خلف ابو محمد الحسن من الولد ابنه الحجة القائم المنتظر لدولة الحق وکان قد اخفی مولده و ستر امره لصعوبة الوقت وخوف السلطان و تطلبه للشیعة والقبض علیهم» [۱۱]
ابن صباغ، علی بن محمد، الفصول المهمه فی معرفه احوال الائمه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۹ه ق، چاپ دوم، فصل یازده، ص۲۸۱.
«مدت امامت امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) دو سال بود... و او بعد از خودش، فرزندش حجت قائم (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) را باقی گذاشت که برای حکومت حق، انتظارش کشیده می‌شود، پدرش ولادت او را مخفی نگاه داشته و جریانش را مستور کرده بود و آن به علت سختی کار و خوف از سلطان وقت بود که شیعه را جستجو کرده و آنان را بازداشت می‌نمود.» ابن صباغ، نسب، ولادت و مادر آن حضرت را نیز مطرح کرده و چنین می‌گوید: ولد ابو القاسم محمد الحجة بن الحسن الخالص بسر من رای لیلة النصف من شعبان سنة خمس وخمسین وماتین للهجرة واما نسبه فهو ابوالقاسم محمد الحجة بن الحسن الخالص بن علی الهادی بن محمد الجواد...» [۱۲]
ابن صباغ، علی بن محمد، الفصول المهمه فی معرفه احوال الائمه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۹ه ق، چاپ دوم، فصل دوازده، ص۲۸۱.
«ابوالقاسم محمد حجت، پسر حسن خالص در سامرا نیمه شعبان سال ۲۵۵ هجری به دنیا آمد. اما نسبش: او ابوالقاسم «م ح م د» حجت فرزند حسن خالص فرزند علی هادی، فرزند محمد جواد، فرزند علی الرضا، فرزند موسی کاظم، فرزند جعفر صادق، فرزند محمد باقر، فرزند علی زین العابدین، فرزند حسین بن علی بن ابی طالب(علیهم‌السّلام) است. مادرش کنیزی است به نام نرجس بهترین کنیز، نام اورا غیراز این نیز گفته‌اند، کنیه اش ابوالقاسم، لقبش حجت، مهدی، خلف صالح، قائم، منتظر، صاحب الزمان و مشهورترین آنان همان «مهدی» است». بدین طریق می‌بینیم که ابن صباغ هم به ولادت آن حضرت اشاره کرده و هم امامت او و امام دوازدهم بودنش را بیان نموده است. ۴.۵ - سخن کنجی شافعیکنجی شافعی (م قرن هفتم ه-ق)، ادله گوناگونی برای امکان زنده بودن امام مهدی (علیه‌السّلام) بیان می‌کند ومی گوید: همان گونه که عیسی ، خضر و الیاس (علیهم‌السّلام) صدها سال است که زنده اند؛ بنابراین امکان زنده بودن حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) هم وجود دارد. [۱۳]
کنجی شافعی، محمد، البیان فی اخبار صاحب الزمان، بیروت، دارالمهجه البیضاء ۱۴۲۱ه ق، چاپ اول، ص۷۹.
۴.۶ - سن ابن حجر هیثمیابن حجر هیثمی که از استوانه‌های علمی اهل سنت به شمار می‌رود درباره ولادت حضرت مهدی (علیه‌السّلام) چنین می‌گوید : «ابی القاسم محمد الحجة و عمره عند وفاة ابیه خمس سنین لکن آتاه الله فیها الحکمة و یسمی القائم المنتظر» «ابوالقاسم، محمدالحجه، هنگام رحلت پدر، پنج سال داشته، ولی خدا به او حکمت را عطا کرده است؛ وقائم منتظر نامیده شده است.» [۱۴]
ابن حجر الهیتمی، ابی العباس احمد بن محمد بن محمد بن علی، الصواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقة، بیروت، مؤسسة الرسالة ۱۹۹۷، چاپ اول، ج۲، ص۶۰۱.
با این بیان روشن می‌شود که تولد امام مهدی (علیه‌السّلام) نزد ابن حجر از مسلمات بوده است. ۴.۷ - سخن شیخ سلیمان حنفیشیخ سلیمان حنفی قندوزی ، باب ۸۲ کتاب «ینابیع الموده» را با این عنوان شروع کرده است: «الامام ابو محمد الحسن العسکری اری ولده القائم المهدی بخواص موالیه واعلمهم ان الامام بعده ولده رضی الله عنهما» [۱۵]
القندوزی الحنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، تحقیق سید علی جمال اشرف الحسینی، قم، دار الاسوة للطباعة والنشر المطبعة ۱۴۱۶ ه. ق، چاپ اول، ج۳، ص۳۲۳.
«امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) فرزندش مهدی قائم (علیه‌السّلام) را به خواص یارانش نشان داد و به آنان فهماند که امام بعد از وی پسرش می‌باشد». آنگاه از کتاب غیبت (ظاهرا غیبت شیخ طوسی) از ابی غانم- خادم امام عسکری (علیه‌السّلام) نقل کرده که گفت: «ولد لابی محمد الحسن مولود فسماه محمدا فعرضه علی اصحابه یوم الثالث وقال: هذا امامکم من بعدی و خلیفتی علیکم وهو القائم الذی تمتد علیه الاعناق بالانتظار فا ذا امتلات الارض جورا و ظلما خرج فملاها قسطا وعدلا». [۱۶]
القندوزی الحنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، تحقیق سید علی جمال اشرف الحسینی، قم، دار الاسوة للطباعة والنشر المطبعة ۱۴۱۶ ه. ق، چاپ اول، ج۳، ص۲۸۸.
«برای ابو محمد حسن عسکری (علیه‌السّلام) مولودی به دنیا آمد، اسم او را محمد گذاشت و در روز سوم ولادت، او را به اصحاب خویش نشان داد و فرمود: این امام شماست بعد از من و جانشین من است در میان شما و او همان قائم منتظر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) است که گردنها به سوی او کشیده می‌شود و انتظار او را می‌کشند؛ چون زمین از ظلم پر شود ظهور کرده زمین را از عدل و داد پر می‌کند». ناگفته نماند که: حافظ قندوزی بعد از حدیث فوق، حدود دوازده حدیث دیگر در این باره در باب فوق نقل می‌کند. این دانشمند علاوه بر این که تولد آن حضرت را بطور صریح نقل می‌کند شواهدی هم (مثل معرفی شدن امام مهدی (علیه‌السّلام) به اصحاب) رامی آورد که این نشان از قطعی بودن ولادت وزنده بودن آن حضرت، دارد. ۴.۸ - سخن شمس الدین ذهبیشمس الدین ذهبی (م۷۴۸ه ق) در باره ولادت امام مهدی (علیه‌السّلام) چنین می‌گوید : «ابومحمد... اما ابنه محمد بن الحسن... الذی یدعوه الرافضة القائم الخلف الحجة، فولد سنة ثمان وخمسین»، [۱۷]
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام، بیروت، دار الکتاب العربی. ۱۴۰۷ه - ۱۹۸۷، چاپ اول، ج۱۹، ص۷۹.
ابومحمد (امام عسکری علیه السلام) یکی از امامان شیعه است... فرزندش محمدبن حسن(علیه‌السّلام)... در سال ۲۵۸به دنیا آمده است.ذهبی از جمله افرادی است که تولد حضرت را پذیرفته است ولی درمهدی موعود بودن آن دچار تردید شده ومهدی بودن ایشان را یک باور شیعی دانسته است و بخاطر این اعتقاد بر آنها خرده می‌گیرد و آن را رد می‌کند. (که بعد از گزارش تولد حضرت، می‌گوید : شیعیان ادعا می‌کنند که وی درسرداب است و او زنده و صاحب زمان است ودر الصواعق المحرقه ج۲ص۴۸۱ ضمن اعتراف به ولادت، مهدی موعود بودن ایشان را رد می‌کند وی گوید : «مع ذلک لا حجة فیه لما زعمته الرافضة ان المهدی هو الامام ابو القاسم محمد الحجة بن الحسن العسکری») [۱۸]
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والاعلام، بیروت، دار الکتاب العربی. ۱۴۰۷هـ - ۱۹۸۷، چاپ اول، ج۱۹، ص۱۱۳.
۴.۹ - سخن ابن خلکانابن خلکان (م۶۸۱ه ق) از جمله دانشمندان اهل سنت است که تولد حضرت را گزارش می‌کند ولی مهدی بودن ایشان را اعتقاد شیعی می‌داند: «ابو القاسم محمد بن الحسن العسکری بن علی الهادی بن محمد الجواد المذکور قبله، ثانی عشر الائمة الاثنی عشر علی اعتقاد الامامیة، المعروف بالحجة» [۱۹]
ابن خلکان، ابو العباس شمس الدین احمد بن محمد بن ابی بکر، وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان، محقق احسان عباس، بیروت، (بی تا) دار صادر، ج۴، ص۱۷۶.
«ابوالقاسم، محمدبن حسن عسکری.... در اعتقاد شیعه دوازدهمین امام است که به حجت معروف می‌باشد... ولادت او نیمه شعبان سال ۲۵۵ بوده است.» ایشان با لحنی خاص مهدی موعود بودن آن را انکار می‌کند و آن را یک باور شیعی معرفی می‌کند. (ایشان در حال گزارش ولادت، باور به مهدی منتظر وموعود را ازاعتقادات شیعیان به شمار آورده است گوید: «ابو القاسم محمد بن الحسن العسکری بن علی الهادی بن محمد الجواد المذکور قبله، ثانی عشر الائمة الاثنی عشر علی اعتقاد الامامیة، المعروف بالحجة، وهو الذی تزعم الشیعة انه المنتظر والقائم والمهدی، وهو صاحب السرداب عندهم، واقاویلهم فیه کثیرة، وهم ینتظرون ظهوره فی آخر الزمان من السرداب بسر من رای») [۲۰]
ابن خلکان، ابو العباس شمس الدین احمد بن محمد بن ابی بکر، وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان، محقق احسان عباس، بیروت، (بی تا) دار صادر، ج۴، ص۱۷۶.
۵ - اعتراف ادیبان اهل سنتاعتراف ادیبان و شاعران اهل سنت به تولدامام مهدی(علیه‌السّلام) ابوالفضل یحیی بن سلامه ی حصکفی (م۵۵۱ ه ق)، از علمای نامدار قرن ششم هجری که ابن جوزی شرح حال او را در «المنتظم» آورد [۲۱]
ابن الجوزی ابوالفرج، عبد الرحمن بن علی بن محمد، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، بیروت، دار صادر۱۳۵۸، چاپ اول، ج۱۰، ص۱۸۳-۱۸۸.
و ابیاتی ازشعر او را نقل می‌کند از جمله شعر معروف او درباره حب اهل بیت (علیه‌السّلام) که در آن به ولادت امام مهدی (علیه‌السّلام) اشاره شده است. شاید او نخستین نفر از اهل سنت است که از حضرت مهدی، (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، به زبان شعر، به عنوان «دوازدهمین امام» و به عنوان «آن مهدی که شیعه ی امامیه به او اعتقاد دارد» نام می‌برد. او، در ضمن یک قصیده ی مفصل، به زبان بلیغ و و زیبا به این موضوع اشاره می‌کند. [۲۲]
ابن الجوزی ابوالفرج، عبد الرحمن بن علی بن محمد، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، بیروت، دار صادر۱۳۵۸، چاپ اول، ج۱۰، ص۱۸۵.
بزرگان و شعرای معروف دیگر اهل سنت مانند احمد جامی (شیخ جام)، عطار نیشابوری حنفی، شیخ محیی الدین ابن عربی، مولانا خالد نقشبندی شهرزوری...... نیز اشعار بسیار زیبا در باره امامان دوازده گانه سروده‌اند که در آنها بطور مستقیم یا غیر مستقیم اشاره به تولد امام مهدی(علیه‌السّلام)شده است. بنابراین، اعتقاد به ولادت حضرت مهدی (علیه‌السّلام) از اختصاصات شیعه نمی‌باشد بلکه بزر گانی از اهل سنت رابه عنوان نمونه یاد کردیم که اقرار به تولد و زنده بودن آن حضرت کرده و وی را مهدی موعودی می‌دانند که شیعه دوازده امامی به آن معتقدند. هرچندعده‌ای از علمای آنها در موعود بودن آن دچار شک و تردید شده‌اند. ۶ - پانویس۷ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ولادت حضرت مهدی از دیدگاه اهل سنت»، تاریخ بازیابی۹۵/۱/۲۴. |