نماز در بنی اسرائیل (قرآن)خداوند در قرآن دستور نماز به بنی اسرائیل داده و آثار |آن را نیز گوشزد میکند. فهرست مندرجات۲ - استعانت از نماز ۳ - نماز شرط امداد الهی ۴ - نماز میثاق ا لهی ۵ - رکوع جزء نماز ۶ - ماموریت ساخت نماز خانه ۶.۱ - معنای قبله ۷ - شرکت در نماز جماعت ۸ - آثار نماز در بنی اسرائیل ۸.۱ - اصلاح ۸.۲ - مجوز ورود بهشت ۸.۳ - نماز عامل بخشش گناه ۸.۴ - پاداش تضمینی برای نماز ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - تکلیف به نمازنماز، از تکالیف الهی بنی اسرائیل بود. یـبنی اسرءیل... • واقیموا الصلوة... وارکعوا مع الرکعین. ای بنی اسرائیل• و نماز را بپا دارید، و زکات را بپردازید، و همراه رکوع کنندگان رکوع کنید (و نماز را با جماعت بگزارید)! واذ اخذنا میثـق بنی اسرءیل لاتعبدون الا الله... واقیموا الصلوة.. ولقد اخذ الله میثـق بنی اسرءیل... وقال الله انی معکم لـئن اقمتم الصلوة.. و (به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید و به مردم نیک بگویید نماز را برپا دارید و زکات بدهید. سپس (با اینکه پیمان بسته بودید) همه شما- جز عده کمی- سرپیچی کردید و (از وفای به پیمان خود) روی گردان شدید والذین یمسکون بالکتـب واقاموا الصلوة انا لانضیع اجر المصلحین. و آنها که به کتاب (خدا) تمسک جویند، و نماز را برپا دارند، (پاداش بزرگی خواهند داشت زیرا) ما پاداش مصلحان را ضایع نخواهیم کرد! بنا بر قولی، مقصود از «الکتاب» تورات است. واوحینآ الی موسی واخیه ان تبوءا لقومکما بمصر بیوتا واجعلوا بیوتکم قبلة واقیموا الصلوة.. و به موسی و برادرش وحی کردیم که: «برای قوم خود، خانه‌هایی در سرزمین مصر انتخاب کنید و خانه هایتان را مقابل یکدیگر (و متمرکز) قرار دهید! و نماز را برپا دارید! و به مؤمنان بشارت ده (که سرانجام پیروز می‌شوند! ) » ۲ - استعانت از نمازبنی اسرائیل برای ادای تکالیف الهی مامور به استعانت جستن از صبر و نماز گشتند. واستعینوا بالصبر والصلوة وانها لکبیرة الا علی الخـشعین. از صبر و نماز یاری جویید (و با استقامت و مهار هوسهای درونی و توجه به پروردگار، نیرو بگیرید) و این کار، جز برای خاشعان، گران است مفسران بزرگ در تفسیر این آیه نقل کرده‌اند که رسول گرامی اسلام هر گاه با مشکلی روبرو می‌شد که او را ناراحت می‌کرد از نماز و روزه مدد می‌گرفت. و نیز از امام صادق ع نقل شده که فرمود: " هنگامی که با غمی از غمهای دنیا روبرو می‌شوید وضو گرفته، به مسجد بروید، نماز بخوانید و دعا کنید، زیرا خداوند دستور داده" و استعینوا بالصبر و الصلاة" توجه به نماز و راز و نیاز با پروردگار نیروی تازه‌ای در انسان ایجاد میکند و او را برای رویارویی با مشکلات نیرو می‌بخشد. در کتاب"کافی" از امام صادق ع می‌خوانیم" کان علی علیه‌السّلام اذا اهاله امر فزع قام الی الصلاة ثم تلا هذه الایة و استعینوا بالصبر و الصلاة " هنگامی که مشکل مهمی برای علی ع پیش می‌آمد به نماز بر می‌خاست سپس این آیه را تلاوت می‌فرمود" و استعینوا بالصبر و الصلاة". آری نماز انسان را به قدرت لایزالی پیوند می‌دهد که همه مشکلات برای او سهل و آسان است و همین احساس سبب میشود که انسان در برابر حوادث نیرومند و خونسرد باشد. ۳ - نماز شرط امداد الهیامداد خداوند بر بنی اسرائیل، مشروط به برپایی نماز از سوی آنان شده. ولقد اخذ الله میثـق بنی اسرءیل... وقال الله انی معکم لـئن اقمتم الصلوة.. خدا از بنی اسرائیل پیمان گرفت. و از آنها، دوازده نقیب(سرپرست ) برانگیختیم. و خداوند (به آنها) گفت: «من با شما هستم! اگر نماز را برپا دارید، یعنی خداوند فرمود: من با شمایم و شما را در برابر دشمن یاری می‌کنم و در این ماموریت جنگی- که بر طبق عهد و میثاق من است- من پشتیبان شما خواهم بود. سپس مطلب دیگری را آغاز کرد، فرمود: لئن اقمتم الصلاة: اگر شما بنی اسرائیل، نماز را بر پای دارید. ۴ - نماز میثاق ا لهیبرپایی نماز، میثاق الهی با بنی اسرائیل است. واذ اخذنا میثـق بنی اسرءیل لاتعبدون الا الله... واقیموا الصلوة.. و (به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید و به مردم نیک بگویید نماز را برپا دارید و زکات بدهید. ولقد اخذ الله میثـق بنی اسرءیل... وقال الله انی معکم لـئن اقمتم الصلوة.. خدا از بنی اسرائیل پیمان گرفت. و از آنها، دوازده نقیب (سرپرست ) برانگیختیم. و خداوند (به آنها) گفت: «من با شما هستم! اگر نماز را برپا دارید، ۵ - رکوع جزء نمازرکوع، از اجزای مهم نمازهای بنی اسرائیل است. یـبنی اسرءیل... • واقیموا الصلوة وءاتوا الزکوة وارکعوا مع الرکعین. ای بنی اسرائیل• و نماز را بپا دارید، و زکات را بپردازید، و همراه رکوع کنندگان رکوع کنید (و نماز را با جماعت بگزارید)! در جواب اینکه چرا در میان همه افعال نماز فقط رکوع نام برده شده است سه وجه گفته‌اند. ۱- چون خطاب متوجه یهود است و آنان در نمازشان رکوع نداشتند لذا رکوع که مخصوص نماز مسلمین است ذکر شده تا معلوم گردد که امر، باقامه نماز اسلامی است. ۲- منظور از «رکوع» همان نماز است که برای تاکید با تغییر لفظ، دو باره بیان شده است و چون رکوع، اولین جزئی است از نماز که دیده میشود و برای دیگران معلوم میگردد که شخص در حال نماز است از این جهت در مقام تعبیر، بجای نماز گفته شده است. و ممکن است در همین وجه علاوه بر جنبه تاکید قرینه و بیانی باشد بر اینکه مقصود از نماز، همان نماز معلوم شرعی است که رکوع دارد نه آن نمازی که خود آنها داشتند. ۳- ذکر رکوع با راکعان برای تشویق و وادار کردن مردم به نماز جماعت است. انما خص الرکوع بالذکر و هو من افعال ۶ - ماموریت ساخت نماز خانهموسی و هارون علیهما السلام مامور ساختن مکان نماز برای بنی اسرائیل شدند. واوحینآ الی موسی واخیه ان تبوءا لقومکما بمصر بیوتا واجعلوا بیوتکم قبلة واقیموا الصلوة وبشر المؤمنین. و به موسی و برادرش وحی کردیم که: «برای قوم خود، خانه‌هایی در سرزمین مصر انتخاب کنید و خانه هایتان را مقابل یکدیگر (و متمرکز) قرار دهید! و نماز را برپا دارید! و به مؤمنان بشارت ده (که سرانجام پیروز می‌شوند! ) » ۶.۱ - معنای قبلهدر اینکه مقصود از «قبله» چیست؟ مفسران احتمالهای گوناگونی ذکر کرده‌اند.از جمله آنها محل نماز است. گفتنی است «و اقیموا الصلوة» مؤیدی بر احتمال یاد شده است. در معنای این آیه چند وجه گفته شده: ۱- از حسن نقل شده که گفته است: چون خدای تعالی فرعون را غرق کرد و موسی وارد شهر مصر گردید مامور شد مسجدهایی بسازد که در آنها نام خدا برده شود، و آن مسجدها را رو بقبله یعنی رو بکعبه بنا کند، چون قبله آنها همان خانه کعبه بود. ۲- قول دیگر از ابن عباس و مجاهد و سدی و دیگران نقل شده که گفته‌اند: فرعون دستور داد مسجدهای بنی اسرائیل را ویران کنند و از نمازشان جلوگیری کنند. خدای تعالی آنها را مامور کرد تا مسجدهایی در خانه‌های خویش بسازند و در آنجا نماز بخوانند تا از شر فرعون در امان باشند، و معنای آیه این است که خانه‌های خود را عبادتگاه قرار دهید و در خانه هاتان نماز بخوانید تا از خوف فرعون در امان باشید. ۳- قول سوم از سعید بن جبیر نقل شده که معنای «قبلة» در آیه این است که خانه هاتان را مقابل همدیگر قرار دهید. ۷ - شرکت در نماز جماعتشرکت در نماز جماعت، از تکالیف الهی بر بنی اسرائیل بود. یـبنی اسرءیل... • واقیموا الصلوة وءاتوا الزکوة وارکعوا مع الرکعین. ای بنی اسرائیل• و نماز را بپا دارید، و زکات را بپردازید، و همراه رکوع کنندگان رکوع کنید (و نماز را با جماعت بگزارید)! «و ارکعوا مع الراکعین» جمله مبنی بر تاکید بصلاة بوده که بهترین شعار ایمان ست، ارکعوا، نیز امر ارشادی بهیئت امر و مصدر آن رکوع بمعنی انحناء بعنوان عبودیت و اظهار مذلت در پیشگاه آفریدگار میباشد. و بدین سبب اختصاص بپروردگار دارد، و برای غیر او کفر و شرک خواهد بود و تعبیر از صلاة برکوع بتناسب آنستکه بزرگترین افعال و رکن صلاة که دارای شعار عبودیت بوده رکوع میباشد. جمله «وارکعوا مع الراکعین» به دلیل ذکر «اقیموا الصلوة» در صدر آیه، ترغیب به نماز جماعت است. «مع الراکعین:» قید و حال ضمیر فاعل جمله است مبنی بر ارشاد به این که بهیئت اجتماع با سائر اهل ایمان در یک مکان و یک هنگام صلاة را که بزرگترین شعار ایمان است انجام دهید و نیز بهیئت اجتماع و ارتباط بیکدیگر که از آن بصلاة جماعت تعبیر میشود، و نیز تعبیر از صلاة در این جمله برکوع برای احتراز از صلاة در دین توراة و انجیل است که مجرد دعاء و بدون رکوع و سائر ارکان و شرائط می باشد. [۲۳]
انوار درخشان، ج۱، ص ۱۴۱.
۸ - آثار نماز در بنی اسرائیل۸.۱ - اصلاحاقامه نماز از سوی بنی اسرائیل، موجب صلاح و اصلاح آنان می‌شد. والذین یمسکون بالکتـب واقاموا الصلوة انا لانضیع اجر المصلحین. و آنها که به کتاب (خدا) تمسک جویند، و نماز را برپا دارند، (پاداش بزرگی خواهند داشت زیرا) ما پاداش مصلحان را ضایع نخواهیم کرد! اینکه می‌بینیم از میان فرمانهای خدا مخصوصا روی" نماز" تکیه شده است به خاطر آن است که نماز واقعی پیوند انسان را با خدا چنان محکم میکند که در برابر هر کار و هر برنامه او را حاضر و ناظر می‌بیند و مراقب اعمال خویش و این همان است که در آیات دیگر از آن تعبیر به تاثیر نماز در دعوت به امر به معروف و نهی از منکر شده است، و ارتباط این موضوع با اصلاح جامعه انسانی روشنتر از آن است که نیاز به بیان داشته باشد ۸.۲ - مجوز ورود بهشتاقامه نماز از سوی بنی اسرائیل، از عوامل راهیابی آنان به بهشت بود. ولقد اخذ الله میثـق بنی اسرءیل... لـئن اقمتم الصلوة... ولادخلنکم جنـت تجری من تحتها الانهـر.. خدا از بنی اسرائیل پیمان گرفت. و از آنها، دوازده نقیب (سرپرست) برانگیختیم. و خداوند (به آنها) گفت: «من با شما هستم! اگر نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و به رسولان من ایمان بیاورید و آنها را یاری کنید، و به خدا قرض الحسنه بدهید (در راه او، به نیازمندان کمک کنید)، گناهان شما را می‌پوشانم (می‌بخشم) و شما را در باغهایی از بهشت، که نهرها از زیر درختانش جاری است، وارد می‌کنم. اما هر کس از شما بعد از این کافر شود، از راه راست منحرف گردیده است. ۸.۳ - نماز عامل بخشش گناهاقامه نماز بنی اسرائیل، سبب بخشیده شدن گناهانشان می‌شد. ولقد اخذ الله میثـق بنی اسرءیل... لـئن اقمتم الصلوة... لاکفرن عنکم سیـاتکم.. خدا از بنی اسرائیل پیمان گرفت. و از آنها، دوازده نقیب (سرپرست) برانگیختیم. و خداوند (به آنها) گفت: «من با شما هستم! اگر نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و به رسولان من ایمان بیاورید و آنها را یاری کنید، و به خدا قرض الحسنه بدهید (در راه او، به نیازمندان کمک کنید)، گناهان شما را می‌پوشانم (می‌بخشم) برگشت این جمله به وعده جمیلی است که خدای تعالی به بنی اسرائیل داده، به شرطی که نماز بپا دارند، و زکات واجب دهند، و به رسولان او ایمان آورده، هم یاری و هم تعظیمشان کنند و صدقه مستحبی بدهند، که در این صورت گناهانشان را محو نموده داخل در جناتشان میکند که از زیر آنها نهرها روان است، ۸.۴ - پاداش تضمینی برای نمازبرپایی نماز بنی اسرائیل، دارای پاداشی تضمین شده از جانب خداوند بود. والذین یمسکون بالکتـب واقاموا الصلوة انا لانضیع اجر المصلحین. و آنها که به کتاب (خدا) تمسک جویند، و نماز را برپا دارند، (پاداش بزرگی خواهند داشت زیرا) ما پاداش مصلحان را ضایع نخواهیم کرد! این تاکیدها نشان می‌دهد که هر کسی کاری نیکو انجام دهد، هر چند که گناهی هم از او سر بزند، کار نیکوی او پاداش خود را خواهد داشت و عمل او تباه نخواهد شد. البته این قاعده فقط درباره کسانی است که به خدا ایمان دارند ولی مشرکان و کافران از این امتیاز برخوردار نخواهند شد و شرک و کفر باعث حبط عمل آنان خواهد گردید. [۳۰]
جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، ج۶، ص ۴۰۵.
۹ - پانویس۱۰ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۴۲۳، برگرفته از مقاله «نماز در بنی اسرائیل (قرآن)». |