نصیرالدین علی بن محمد قاشی حلینصیرالدین قاشی، علی بن محمد قاشی (کاشی) حلّی، ملقب به نصیرالدین، متکلم و فقیه و محدّث امامی قرن هشتم است. ۱ - محل تولدوی در کاشان به دنیا آمد و در حلّه رشد کرد. پدرش، محمد بن علی قاشی، از فاضلان عصر خود بود و از محقق حلّی (متوفی ۶۷۶) روایت نقل کرده است. ۲ - زندگینامهدربارۀ زندگی و خانوادۀ او اطلاعی در دست نیست. فقط در منابع اشاره شده است که نصیرالدین قاشی یکی از علمای بزرگ عصر خود بود و در بغداد و حلّه به تدریس علوم و معارف دینی اشتغال داشت. [۲]
قاضی نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۲۱۶، تهران ۱۳۷۷ ش.
[۳]
شیخ عباس قمی، فوائدالرضویه، ج۱، ص۳۲۶، ۱۳۶۷ق/ ۱۳۲۶ش.
وی با عالمان بزرگی چون علامه حلّی (متوفی ۷۲۶)، فخرالمحققین (متوفی ۷۷۱)، قطب‌الدین رازی (متوفی ۷۷۶)، سیدحیدر آملی (متوفی ۷۸۲) و شهید اول (متوفی ۷۸۶) معاصر بود. [۴]
قاضی نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۲۱۶، تهران ۱۳۷۷ ش.
[۵]
شیخ عباس قمی، فوائدالرضویه، ج۱، ص۳۲۶، ۱۳۶۷ق/ ۱۳۲۶ش.
علامه مجلسی او را یکی از راویان صحیفۀ سجادیه دانسته است. ۳ - اساتیددربارۀ این‌که استادان او اطلاعی در دست نیست؛ فقط به نام سیدجلال‌الدین بن دارالصخر اشاره شده که از او روایت نیز نقل کرده است. [۷]
ابن ابی‌جمهور احسایی، عوالی اللئالی، ج۱، ص۲۴، چاپ سیدشهاب‌الدین نجفی مرعشی و مجتبی عراقی، قم ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۴ - شاگردانقاشی شاگردان بسیاری پروراند که از آن جمله‌اند: ابن‌العتایقی، تاج‌الدین ابن مُعَیّه الدیباجی و جلال‌الدین شرفشاه حسینی، که به او استناد کرده‌اند، و شمس‌الدین محمد بن صدقه که از او اجازۀ نقل روایت داشت. [۱۳]
حسین نوری، خاتمه مستدرک‌الوسایل، ج۲، ص۳۲۳، قم ۱۴۱۵.
[۱۴]
آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الحقایق‌الداهنه فی‌المائة‌الثامنه، ج۱، ص۱۴۹، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۹۷۵.
[۱۵]
امین، ج۹، ص۳۷۴.
۵ - وفات و محل دفننصیرالدین در۱۰ رجب ۷۵۵ وفات یافت و در نجف به خاک سپرده شد. [۱۶]
آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الحقایق‌الداهنه فی‌المائة‌الثامنه، ج۱، ص۱۴۹، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۹۷۵.
۶ - عقاید و آراءدربارۀ افکار و عقاید او اطلاع چندانی در دست نیست. فقط سیدحیدر آملی [۱۷]
سیدحیدر آملی، جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار، ج۱، ص۴۹۶، چاپ عثمان یحیی و هانری کربن، تهران ۱۳۴۷ش.
از او نقل کرده که روش امامان، تنها راه درست، و جز آن هوا و وسوسه است.وی تأکید کرده که بارها از نصیرالدین قاشی شنیده که در هشتاد سال زندگی، نهایت معرفتش این بوده که هر مصنوعی نیازمند صانع است و اعتراف کرده که در این باره یقین پیر زنان از یقین او بیش‌تر است. ۷ - کتاب‌ها و رسائلاز نصیرالدین آثار معدودی به جا مانده است که بیش‌تر آن‌ها شرح یا حاشیه‌اند، از جمله حاشیه بر تسدیدالقواعد فی شرح تجریدالعقاید از محمد بن عبدالرحمان اصفهانی، که دربرگیرندۀ نکاتی دقیق در مسائل کلامی است و مؤلف با طرح بحث امامت در آن، صبغه‌ای کاملاً شیعی بدان بخشیده است. قاشی در این کتاب کوشیده شرح قوشچی را کامل کند و شبهات و ایراداتی را که به شیعه وارد شده است برطرف نماید. جرجانی در نگارش شرح خود بر تجرید، از این اثر قاشی بهره برده است. [۱۸]
قاضی نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۲۱۶، تهران ۱۳۷۷ ش.
۷.۱ - رساله قاشیدیگر رسالۀ قاشی، شرح طوالع‌الأنوار بیضاوی است که درواقع حاشیه‌ای بر شرح شمس‌الدین محمود اصفهانی بر طوالع بیضاوی به نام مطالع‌الأنظار است. نسخه‌ای از آن در خزانۀ غرویه موجود است که از میراث جلال‌الدین عبدالله بن شرفشاه بوده و در سال ۸۱۰ وقف شده است. نسخۀ دیگری از آن در کتابخانۀ آستان قدس مشهد موجود است. [۱۹]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۳، ص۳۶۵، ۱۳۴۸.
۷.۲ - آثار دیگر قاشیآثار دیگر او عبارت‌اند از: النکات فی مسائل امتحانیه فی علم‌المنطق والکلام، که آن را در سال ۷۵۲ برای عمادالدین یحیی نوشته ونسخه‌ای از آن، به خط ابن‌العتایقی، در خزانۀ غرویه موجود است [۲۰]
امین، ج۸، ص۳۰۹.
حاشیه بر شرح تحریرالقواعدالمنطقیه فی شرح‌الشمسیه، از قطب‌الدین محمد رازی، که اثری است موجز در بیان اعتراضات و نکاتی دقیق در زمینۀ منطق، و جرجانی در حاشیۀ خود به برخی از آن‌ها پاسخ داده است [۲۱]
میرزاعبدالله افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۴، ص۱۸۱، قم ۱۴۰۱.
[۲۲]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۶، ۱۳۴۸.
اجوبة‌المسائل، شامل پنجاه پرسش و پاسخ منطقی و فلسفی، که نسخۀ خطی از آن در کتابخانۀ دانشگاه پرینستون موجود است [۲۳]
محمدتقی دانش‌پژوه، نسخه‌های خطی، ج۱، ص۴۷ـ ۴۸، دفتر دهم: در کتابخانه‌های اتحاد جماهیر شوروی و اروپا و آمریکا، تهران ۱۳۵۸.
حاشیه بر شرح اشارات خواجه نصیرالدین طوسی [۲۴]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۱۲، ۱۳۴۸.
الأعتراضیه، رساله‌ای فقهی مشتمل بر بیست اعتراض در تعریف طهارت از کتاب قواعدالأحکام علامه حلّی، [۲۵]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۲۲۳، ۱۳۴۸.
از این رساله فقط بخشهایی در کتابهای فقهی موجود است [۲۶]
سیوری حلّی، التنقیح‌الرائع‌لمختصر الشرائع، ج۱، ص۳۱ـ ۳۲، چاپ عبداللطیف حسینی کوه‌کمره‌ای، قم ۱۴۰۴.
تعریف کتاب زبده‌الأدراک فی علم‌الأفلاک، از خواجه نصیرالدین طوسی، که نسخۀ خطی آن در خزانۀ غرویه موجود است. [۲۷]
سیوری حلّی، التنقیح‌الرائع‌لمختصر الشرائع، ج۱، ص۳۱ـ ۳۲، چاپ عبداللطیف حسینی کوه‌کمره‌ای، قم ۱۴۰۴.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن ابی‌جمهور احسایی، عوالی اللئالی، چاپ سیدشهاب‌الدین نجفی مرعشی و مجتبی عراقی، قم ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳. (۲) میرزاعبدالله افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، قم ۱۴۰۱. (۳) آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۳۴۸. (۴) آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الحقایق‌الداهنه فی‌المائة‌الثامنه، چاپ علی نقی منزوی، بیروت ۱۹۷۵. (۵) سیدحیدر آملی، جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار، چاپ عثمان یحیی و هانری کربن، تهران ۱۳۴۷ش. (۶) امین. (۷) محمد حرّ عاملی، امل‌الآمل، چاپ احمد حسینی، قم ۱۳۶۲. (۸) محمدتقی دانش‌پژوه، نسخه‌های خطی، دفتر دهم: در کتابخانه‌های اتحاد جماهیر شوروی و اروپا و آمریکا، تهران ۱۳۵۸. (۹) سیوری حلّی، التنقیح‌الرائع‌لمختصر الشرائع، چاپ عبداللطیف حسینی کوه‌کمره‌ای، قم ۱۴۰۴. (۱۰) قاضی نورالله شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران ۱۳۷۷ ش. (۱۱) شیخ عباس قمی، فوائدالرضویه، ۱۳۶۷ق/ ۱۳۲۶ش. (۱۲) مجلسی، بحارالانوار. (۱۳) حسین نوری، خاتمه مستدرک‌الوسایل، قم ۱۴۱۵. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «نصیرالدین قاشی»، شماره۶۴۴۱. |