میرزا مهدی خراسانیمیرزامهدی خراسانی از علمای مجاهد ایران در قرن چهاردهم هجری بوده است. ۱ - معرفی اجمالیوی فرزند ارشد آخوند خراسانی بود و در ۱۲۹۲ ق در نجف اشرف به دنیا آمد. مقدمات را در آنجا فراگرفت و از محضر درس شیخ زین العابدین شاهرودی استفاده کرد و به دروس فقه و اصول ادامه داد و از پدرش اجازه اجتهاد دریافت کرد. در ۱۳۱۹ ق به ایران سفر کرد و همه جا مورد استقبال شایان مردم قرار گرفت. در تهران با مظفرالدین شاه ملاقات کرد و از آنجا، برای زیارت به مشهد مقدس رفت. ۲ - فعالیت سیاسیدر جریان جنبش مشروطیت ایران در ۱۳۲۴ ق، وی یار و همفکر پدرش بود و از آن جنبش حمایت می‌کرد. در ۱۳۲۹ق، به دنبال تجاوز قوای روس به مناطق شمالی ایران و دستگیری و کشتار آزادیخواهان، آخوند خراسانی به همراه گروه کثیری از مراجع و علمای عتبات تصمیم گرفتند تا از راه کاظمین به ایران آمده و با بسیج نیروهای مردمی، روس‌ها را از خاک کشور برانند. آنان دست به اقدامات سیاسی نیز زدند. آخوند و دیگر علما، پیام‌هایی به مقامات انگلیسی در بغداد فرستادند و چهار نفر را به نمایندگی خود انتخاب کردند تا با سرکنسول انگلیس در بغداد دیدار کرده، به دولت انگلیس درباره عواقب شوم حضور نیروهای روسی در ایران هشدار دهند. میرزا مهدی از جمله اعضای این هیات بود. با درگذشت ناگهانی آخوند در ۲۰ ذیحجه ۱۳۲۹ ق، مهاجرت علما پس از وقفه‌ای کوتاه به کاظمین انجام شد که میرزا مهدی نیز از جمله علمای مهاجر بود. او در کاظمین به نمایندگی از طرف علما به ریاست هیاتی انتخاب شد که ماموریت آن. رسیدگی به مسائل ایران و تماس با دولت ایران به منظور اخراج روس‌ها از کشور بود و چندین تلگراف و نامه میان وی و مقامات ارشد ایرانی، رد و بدل گردید. ۳ - نقش پررنگ در سیاستمیرزا مهدی چه در زمان حیات پدر و چه پس از آن، در صحنه سیاست عراق و ایران، نقش فعالی ایفا نمود. در جریان جنگ جهانی اول که متفقین به عثمانی اعلام جنگ دادند و متعاقب آن، نیروهای انگلیسی به عراق ـ که از متصرفات عثمانی بود ـ حمله ور شده و بندر فاورا اشغال کردند، مراجع و علمای شیعه عراق برای بیرون راندن آنها، فتوای جهاد صادر کردند. میرزا مهدی نیز همراه با گروهی از مراجع و علما، سه فتوا صادر کرد. آنان طی تلگراف‌هایی به سران عشایر عراق و خوزستان از آنها خواستند تا بر ضد نیروهای انگلیسی اقدام کنند. در ۱۷ جمادی الاول ۱۳۱۷ ق که بغداد توسط نیروهای انگلیسی اشغال شد، میرزا مهدی و جمعی دیگر از علما به آیت‌الله سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی پیشنهاد کردند تا از مقامات انگلیسی بخواهد تا فردی شیعه مذهب را به حکومت نجف بگمارند که چنین نیز شد. در اواخر ۱۳۴۱ ق که نائینی و اصفهانی و تعدادی دیگر از علمای عتبات، معترضانه عراق را ترک کرده و روانه ایران شده در قم سکونت گزیدند، پس از چند ماه دو نفر از همراهان خود، یعنی میرزا مهدی خراسانی و شیخ جواد جواهری را به عراق گسیل داشتند تا پس از ملاقات با ملک فیصل، وسایل بازگشت آنان را به عراق فراهم آورد. آن دو نیز این ماموریت را به خوبی انجام دادند. ۴ - تاریخ وفاتمیرزا مهدی خراسانی در ۱۳۶۴ ق به قصد زیارت مشهد مقدس به ایران سفر کرد و در تهران، مورد استقبال عموم طبقات مردم قرار گرفت اما در تهران سخت بیمار شد و در ۳ جمادی الثانی ۱۳۶۴ در این شهر درگذشت. جنازه اش را به مشهد مقدس بردند و در جوار حرم امام رضا (علیه‌السّلام) دفن کردند. [۱]
حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران، ص۱۱۷.
[۲]
حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران، ص۱۸۲- ۱۸۳.
[۳]
حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران، ص۳۰۴.
[۴]
رجبی، محمدحسن، رسایل و فتاوای جهادی، ص۲۸۴.
[۵]
رجبی، محمدحسن، رسایل و فتاوای جهادی، ص۳۰۳.
[۶]
رجبی، محمدحسن، رسایل و فتاوای جهادی، ص۳۱۵.
[۷]
کفائی، عبدالحسین، مرگی در نور، ص۴۰۲-۴۱۲.
[۸]
پورکاظم، کاظم، نقش عشایر عرب خوزستان در جهاد علیه استعمار، ص۱۶.
[۹]
پورکاظم، کاظم، نقش عشایر عرب خوزستان در جهاد علیه استعمار، ص۹۱.
[۱۰]
پورکاظم، کاظم، نقش عشایر عرب خوزستان در جهاد علیه استعمار، ص۱۲۵.
[۱۱]
پورکاظم، کاظم، نقش عشایر عرب خوزستان در جهاد علیه استعمار، ص۱۳۵.
[۱۲]
پورکاظم، کاظم، نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار، ص۷۴.
[۱۳]
پورکاظم، کاظم، نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار، ص۹۱.
[۱۴]
پورکاظم، کاظم، نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار، ص۱۳۵.
[۱۵]
دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۱، ص۱۷۳.
۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ اسلام، فرهنگنامه علمای مجاهد، برگرفته از مقاله «میرزامهدی خراسانی». |