موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین جلد هشتم (کتاب)کتاب موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين نوشته عباس عزّاوى محامى (متوفاى ۱۳۵۰)، پژوهشى است درباره حوادث و وقايع سياسى عراق از زمان اشغال آن از سوى مغولان تا پايان حاكميّت عثمانى‌ها و اشغال آن توسط انگلیس. ۱ - ساختار کتاباين کتاب بر اساس اسناد و مدارک معتبر، حوادث را به صورت سال‌شمار و نيز بر اساس حكومت‌ها و حاكمان از سال ۶۵۶ تا ۱۳۳۵ هجرى بيان داشته است. اين اثر با سیاقی نو و بر اساس سنّت تاريخ‌نگارى با شيوه سال‌شمار، به بیان رويدادهاى مهم و وفيّات بزرگان پرداخته است. با اين تفاوت كه، از تحليل و تفصيل برخوردار است. نويسنده به مناسبت، وضعيّت عراق و شهرهاى آن را از حيث جغرافيايى، فرهنگى و اقتصادى بررسى كرده و با معرفى حاكمان و اميران آن، روابط سياسى عراق با ديگر كشورها و نيز خسارت‌هاى مالى و انسانى كه بر اساس اين اشغال‌گرى‌ها بر عراق تحميل شده، تبيين كرده است. اين پژوهش در هشت مجلّد، به ترتيب ذيل نگارش يافته است: مجلد اوّل: حکومت مغول (۶۵۶-۷۳۸ قمرى) (۱۲۵۸-۱۳۳۸ ميلادى)؛ مجلد دوّم: حکومت حلایریان (۷۳۸-۸۱۴ قمرى) (۱۳۳۸-۱۴۱۱ ميلادى)؛ مجلد سوم: دوران حکومت ترکمانان، قراقویونلو و آق‌قویونلو (۸۱۴-۹۴۱ قمرى) (۱۴۱۱-۱۵۳۴ ميلادى)؛ مجلد چهارم: دوره اوّل حکومت عثمانی (۹۴۱-۱۰۴۹ قمرى) (۱۵۳۴-۱۶۳۹ ميلادى)؛ مجلد پنجم: دوره دوم حكومت عثمانى (۱۰۴۹-۱۱۶۳ قمرى) (۱۵۳۴-۱۶۳۹ ميلادى)؛ مجلد ششم: دوره حکومت ممالیک (۱۱۶۳-۱۲۴۷ قمرى) (۱۷۵۰-۱۸۳۱ ميلادى)؛ مجلد هفتم: دوره سوم حكومت عثمانى (۱۲۴۷-۱۲۸۹ قمرى) (۱۸۳۱-۱۸۷۲ ميلادى)؛ مجلد هشتم: پايان حكومت عثمانى (۱۲۹۸-۱۳۳۵ قمرى) (۱۸۷۲-۱۹۱۷ ميلادى). ۲ - گزارش محتوادر جلد هشتم، حوادث تاریخی، تشکیلات اداری، و فرهنگ و تمدن سرزمین عراق در آخرین دوره حکومت عثمانیان، در فاصله سال‌های ۱۲۹۸- ۱۳۳۵ هجری (۱۸۷۲- ۱۹۱۷ میلادی) بررسی شده است. ۲.۱ - نقد و بررسی منابعاین جلد نیز با مقدمه و نقد و بررسی منابع آغاز می‌گردد. ۲.۲ - وقایع مهم بعد از ۱۲۹۸مؤلف، بعد از کتابشناسی، بقیه حوادث تا ۱۲۹۸ را درج نموده است و می‌توان این مجلد را تعلیمی بر جلد هفتم دانست. و در آن ذکری از والیانی است که پس از «مدحت پاشا» یکی پس از دیگری به سرعت بر سر کار آمدند و کار مهم و زیادی انجام نداند؛ از جمله محمد «رؤوف پاشا»، «عاکف پاشا» و عبدالرحمن پاشا و تابع و حوادث دوران حکومت این والیان و مختصری از وقایع و اقداماتی که «مدحت پاشا» در زمان وزارت خود انجام داده بود و همچنین تشکیلات اداری این دوران بغداد و بصره، پول رایج (نقود) در عراق، دستور برای تشکیل پارلمان (۱۲۹۳)، از دیگر مباحث این دوران می‌باشد. ۲.۳ - مشروطیت در عراقدر ۱۳۲۶ قمری همزمان با اعلام مشروطیت در ممالیک عثمانی، در بغداد نیز بخش‌هایی پدید آمد و مراکز و جمعیت‌ها خواستار حکومت مشروطه شدند و سرانجام در همان سال، با اعلان مشروطیت، تشکیل مجلس، آزادی مطبوعات، اطلاحات اساسی در زمینه‌های مختلف، عراق و به تبع آن بغداد، وارد دوره جدیدی از حیات سیاسی و اجتماعی خود شد که می‌توان از مهمترین آنها اعزام سه نماینده از بغداد و از شهرهای دیگر کربلا، کرکوک، موصل به مجلس نمایندگان عثمانی یاد کرد و دیگر انتشار بسیار روزنامه و مجلات در این دوره است؛ از جمله روزنامه الزوراء، بغداد، الرقیب، الزهور، المصباح، صدی بابل، و از مجلات لغة العرب، تنویر الافکار، العلم و النور و الحیاء نام برد. ۲.۴ - مقامات و مناصب مهم این دورهمقامات مهم در این دوران شامل هیئت مدیره معارف هیئت مدیره تاپو، اداره ثبت و دادگاه‌های مدنی، سازمان اداری در این دوران (شامل والی در قرار است و شورابی که نیمی از آن منتخب و بقیه انتصابی بودند، و یک قائم مقام که اینها به والی کمک می‌کردند، تاسیس مدارس ابتدائی و دانشسرای مقدماتی، اوزان و... ۲.۵ - کشمکش بین بریتانیا و عثمانیاین وضع ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۳۳۲ قمری (۱۹۱۴ میلادی) دولت‌های آلمان و عثمانی همراه اتریش، تشکیل اتحادیه دولت‌های محور را دادند و این بهانه لازم را به دولت «بریتانیا» (انگلستان) داد تا برای دفاع از منافع خود به دولت عثمانی در بغداد حمله کند. بصره در ۱۹۱۴ میلادی (۱۳۳۲ قمری) سقوط کرد. پیش روی نیروهای انگلستان به سوی بغداد پس از فتح بصره تا فتح کامل بغداد نزدیک به ۴ سال طول کشید. عثمانیان تا ۱۹۱۶ میلادی (۱۳۳۴ ق) نتوانستند واکنش مؤثری در برابر انگلیسی‌ها نشان دهند؛ اما در همین سال، در «کوت» نزدیک «العماره» بین راه بصره و بغداد، با گرفتن پنج ژنرال انگلیسی و ۱۳۳۰۰ هزار اسیر ضربه مؤثری به نیروهای انگلستان وارد آوردند، اندکی بعد انگلیسی‌ها، تجدید نیرو کردند و دوباره به مقابله با سپاه عثمانی پرداختند و سرانجام در ۱۷ جمادی‌الاول ۱۳۳۵ قمری (۱۱ مارس ۱۹۱۷ میلادی) بغداد را فتح و بر آن تسلط یافتند. سقوط بغداد در واقع در حکم شکست قطعی امپراتوری عثمانی در سرزمین‌های عربی بود.وقایع و حوادث این دوران که مصادف با جنگ جهانی اول است؛ به طور مفصل در کتاب بیان شده است، همچنین حوادث وقایع والیان بغداد در طول این دوران ذکر شده است. ۲.۶ - بررسی کلی اوضاع این دورهبعد از پایان یافتن حوادث ۱۳۳۵ قمری، مؤلف به بررسی کلی این دوران از حیث سلاطین عثمانی، وزراء و تشکیلات اداری، فرهنگ در این دوران (که مهمترین سازنده فرهنگ مدارس و دانش آموختگان هستند، به معرفی آنها پرداخته می‌شود)، ارتباط با دولت‌های همجوار (شامل ایران، عربستان و کویت)، ارتباط با دول غیر مسلمان (اجانب) می‌پردازد، در پایان خاتمه آمده است. ۳ - گزارش وضعیتفهرستهای اعلام، اقوام، قبائل و فرق، آثار و اماکن، کتب، الفاظ وارداتی و غریبه، تصاویر به ترتیب تنظیم حروف الفباء بعد از خاتمه قرار گرفته است و در پایان مجلد، فهرست مطالب درج شده است. پاورقی‌ها، آدرس مطالبی که از کتب در متن بازگو شده، آمده است. ۴ - منبعویکی نور، برگرفته از مقاله «موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین جلد ۸»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۸/۳. رده‌های این صفحه : تاریخ عراق | کتابشناسی کتاب‌های تاریخی
|