محمدجعفر شریعتمدار استرآبادیملامحمدجعفر شریعتمدار استرآبادی، از علما، مدرسان و نویسندگان برجسته ایران در قرن سیزدهم هجری بود. ۱ - معرفی اجمالیوی در روستای نوکنده از توابع انزان استرآباد (گرگان) در ۱۱۹۸ ق به دنیا آمد. پدرش ملا سیف الدین از علما و فضلای زمان بود. ۲ - تحصیلات و اجتهادپس از رشد و بلوغ در همان شهر به تحصیل پرداخت و پس از آن به بارفروش (بابل) و پس از چندی برای ادامه تحصیل به عتبات رفت و از محضر درس آقا سید علی طباطبایی (صاحب ریاض) استفاده کرد و ملاذ الاوتاد را که مجموع تقریرات درس استاد بود تألیف نمود و بر وی عرضه داشت که مورد قبول و تحسین وی واقع شد. سپس کتاب شوارع را در شرح قواعد تألیف کرد و به دریافت اجازه اجتهاد از استادش نایل گردید. ۳ - بازگشت به ایرانوی در ۱۲۲۹ و در سی و یک سالگی به استرآباد بازگشت ولی چون اقامت در آنجا برایش مشکل بود به قزوین رفت و به خانه ملا عبدالوهاب قزوینی که به تازگی به ریاست دینی شهر رسیده بود وارد شد. چندی بعد فتحعلی شاه به قزوین آمد و با وی در آن شهر ملاقات نمود و او را به اقامت در تهران دعوت کرد. او نیز به تهران آمد و در مدرسه حکیم‌هاشم (مدرسه مادر شاه) به تدریس فقه و اصول پرداخت. وی مورد عنایت و احترام خاص شاه بود تا جایی که ماهی یک بار به دیدار او می‌رفت. در ۱۲۴۱ ق و پس از آنکه که سید محمد طباطبایی معروف به مجاهد به عزم مقابله با روس‌ها به تهران آمد وی نیز از همراهان و یاران او گردید و به همراه جمع دیگری از علمای تهران و سایر شهرها روانه اردگاه لشکر ایران که در چمن سلطانیه قرار داشت، شدند. به نوشته ناسخ التواریخ: «این جمله مجتهدین که انجنم بودند به اتفاق فتوی راندند که هرکس از جهاد با روسیان بازنشیند از اطاعت یزدان سربرتافته، متابعت شیطان کرده باشند». سفیر روسیه نیز که پس از ناامیدی از مذاکره با مسئولان دولتی با علما دیدار کرد با پاسخ قاطع آنان مواجه شد و آنان بر ادامه جهاد تأکید کردند. ۴ - معارضه با فرقه شیخیهپس از بازگشت از این سفر وی به حج رفت و در بازگشت به قصد زیارت عتبات عالیات وارد نجف اشرف شد و قصد توطن در کربلا نمود و در همانجا با شیخ احمد احسایی، رهبر شیخیه به مناظره و معارضه پرداخت. پس از دو سال از بیم فرقه شیخیه، کربلا را ترک کرد و از طریق کرمانشاه، به تهران و استرآباد و بعد به مشهد رفت. ۵ - بازگشت به تهرانوی در مشهد با ملا عبدالخالق یزدی از محمدشاه قاجار از جنگ هرات بازمی‌گشت ملا محمدجعفر را به تهران دعوت کرد و او نیز با گرفتن قول و قرارهای محکمی‌از شاه به تهران آمد و با استقبال مردم این شهر روبرو شد و به زودی به ریاست دینی مردم رسید و به لقب «شریعتمدار» مشهور شد و تا پایان عمر در تهران ماندگار گردید. به نوشته روضات الجنات، تا زمانی که وی ریاست امور شرعی تهران را بر عهده داشت، امور دینی در نهایت انتظام بود و حکام و مسئولان دولتی از او بیم داشتند و بزرگان فرق شیخیه و بابیه سکوت پیشه نموده و همه پاس احترام او را داشتند. ۶ - آثار و مقام علمیملامحمدجعفر، شرط اساسی اجتهاد را آگاهی کامل از علوم عربی می‌دانست و عقیده داشت که مجتهد گذشته از علوم دیگر باید صرف و نحو و بیان و لغت را کاملاً بداند و از منطق و رجال و اصول و تفسیر و کلام و حدیث نیز آگاهی داشته باشد. شاگردان معروف او عبارت بودند از: میرزا احمد تنکابنی، سیدنصرالله استرآبادی، میرزا محمد اندرمانی و ملامحمد جعفر نوری. او در مدت عمر خویش، در حدود هفتاد کتاب و رساله در فقه، اصول، کلام، رجال، حدیث، تفسیر، اخلاق، ادب، ریاضی و نجوم تألیف نمود که برخی از آنها عبارتند از: اعمال العلوم (در قواعد علوم ادبی و منطق)؛ انیس الزاهدین و جلیس العابدین (در نوافل و تعقیبات)؛ الایجاز (در قواعد علم درایه و رجال)؛ البراهین القاطعه (در شرح تجرید العقاید)؛تحفه العراق (در اخلاق)؛ جامع الفنون (در دوازده علم که به عقیده او شرط اجتهاد است)؛ حاشیه بر الروضه البهیه (در فقه)؛حاشیه بر شرح قاضی زاده رومی(در هیأت)؛ حیوه الارواح ( در رد شیخ احمد احسایی)؛ لباب الالباب (در قواعد علم رجال). ۷ - وفاتحاج ملا محمدجعفر استرآبادی در شب جمعه ۱۰ صفر ۱۲۶۳ ق در شصت و پنج سالگی در تهران به بیماری سل و تنگی نفس درگذشت و در نجف اشرف به خاک سپرده شد. [۳]
ذبیحی، مسیح، استرآباد نامه، ص۱۶۰-۱۶۱.
[۴]
جعفری، محمدمهدی، دایره المعارف تشیع، ج۲، ص۱۰۸.
[۵]
خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلما و السادات، ج۲، ص۲۰۷-۲۱۱.
[۶]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۲۵۳-۲۵۷.
[۷]
تنکابنی، محمد بن سلیمان، قصص العلماء، ص۱۰۰-۱۰۱.
[۸]
معلم حبیب آبادی، میرزا محمد علی، مکارم الآثار، ج۱، ص۸۳-۹۲.
[۹]
سپهر کاشانی، محمدتقی، ناسخ التواریخ، سلاطین قاجاریه، ج۱، ص۳۶۵-۳۶۶.
۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ اسلام، فرهنگنامه علمای مجاهد، برگرفته از مقاله «ملامحمدجعفر شریعتمدار استرآبادی». رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سده 13 (قمری) | علمای تهران | علمای شیعه | علمای قرن سیزدهم | علمای مجاهد
|