زمان تقریبی مطالعه: 34 دقیقه
 

مقتل نگاری قرن دوم تا هفتم




در این مبحث به شناسایی و معرفی اجمالی مقتل‌ها و نگاشته‌های مربوط به عاشورا پرداخته شده است، در این دوره ( قرن دوم تا هفتم)، نگاشته‌های مربوط به عاشورا که از قرن دوم آغاز شده، از نظر کمیت، ابتدا سیر صعودی و سپس سیر نزولی داشته است. اوج این نگاشته‌ها در این مقطع در قرن‌های سوم و چهارم بوده و پس از قرن چهارم، رو به کاهش گذاشته است.


۱ - مقاتل قرن دوم تا هفتم


از میان آثار این دوره که برخی از آنها چاپ شده و برخی دیگر به صورت نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های جهان نگهداری می‌شوند و یا از آنها اثری نمانده و تنها نام، یا برخی از گزارش‌های آنها را در برخی از نگاشته‌های بعدی می‌توان یافت، می‌توان به آثار ذیل اشاره کرد:

۱.۱ - مقاتل قرن دوم


۱. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ نگاشته جابر بن یزید جعفی، جابر از اصحاب امام باقر (علیه‌السّلام) و امام صادق (علیه‌السّلام) بود که در سال ۱۲۸ قمری وفات کرد.
[۱] نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۲۸ ۱۲۹، ش ۳۳۲.    
طبری، گزارشی را به نقل از وی آورده است.
[۲] طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۴۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم.    

۲. تسمیة من قتل مع الحسین (علیه‌السّلام) من ولده واخوته اهل بیته و شیعته: نگاشته فضیل بن زبیر اسدی رستان کوفی (از اصحاب امام باقر (علیه‌السّلام) و امام صادق (علیه‌السّلام)).
[۳] خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۴، ص٣٤٦.    

۳. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ نگاشته قاسم بن اصبغ بن نباته مجاشعی. مشهور است که کهن‌ترین مقتل مکتوب، منسوب به اصبغ بن نباته است؛ چنانکه شیخ طوسی در میان آثار اصبغ بن نباته، کتاب مقتل الحسین بن علی را ذکر کرده است.
[۴] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۸۵ ۸۶، تحقیق جواد قیومی، ش۱۱۹.    


۱.۱.۱ - شخصیت اصبغ بن نباته


بنا بر خبری که شیخ صدوق نقل کرده، اصبغ بن نباته، در زمان شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) حیات داشته، (شیخ صدوق در جریان آویختن سر یکی از شهدای کربلا توسط یکی از سپاهیان عمر سعد، از قول قاسم بن اصبغ این گونه بیان کرده است که: «من به پدرم گفتم: ‌ای کاش این مرد حامل سر، اندکی سر را بالاتر آویزان می‌کرد. مگر نمی‌بینی که دستان اسب با سر چه می‌کند؟. ..» این گفته قاسم حاکی از آن است که اصبغ در زمان حادثه کربلا، زنده بوده است)
[۵] شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۲۱۸ ۲۱۹، تصحیح علی اکبر غفاری.    
و حتی بنا بر خبری در شرح الاحبار، وی در عصر حکومت حجاج در کوفه، یعنی در میان سال‌های ۷۵ تا ۹۵ قمری زنده بوده است.
[۶] تمیمی مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، ج۲، ص۲۹۰، تحقیق سید محمد حسینی جلالی.    
پس می‌توان گفت که او در زمان حادثه عاشورا زنده بوده و بنابراین امکان نگارش کتابی در این باره وجود دارد. اما در اخبار و گزارش‌های تاریخی، هیچ خبری درباره واقعه عاشورا از او نقل نشده است. از طرف دیگر فرزند وی، قاسم، راوی برخی از اخبار واقعه عاشوراست؛ چنان که طبری، (قال هشام عن ابیه محمد بن السائب عن القاسم بن الاصبغ بن نباتة قال... ابن حمزه طوسی نیز این خبر را با حذف اسناد، مستقیما از قاسم بن اصبغ نقل کرده است)
[۷] طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم والملوک، ج۵، ص۴۴۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم.    
[۸] طوسی، ابی حمزه، الثاقب فی المناقب، ص۳۴۱.    
ابوالفرج اصفهانی (قال المدائنی ابو غسان، عن هارون بن سعد عن القاسم بن الاصبغ بن نباته قال...)
[۹] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۱۱۷، تحقیق احمد صقر.    
و شیخ صدوق
[۱۰] شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال وعقاب الاعمال، ص۲۱۸ ۲۱۹، تصحیح علی اکبر غفاری.    
اخباری را با یک یا چند واسطه از او نقل کردهاند. در مجموع، گرچه این احتمال هست که مقتل، متعلق به پسر بوده و در کتابت، نام او افتاده و به اشتباه به پدر نسبت داده شده باشد، اما بعید نیست هر کدام مقتل مستقلی نوشته باشند.

۱.۱.۲ - ادامه مقاتل قرن دوم


۱. روایات منقول از امام باقر (علیه‌السّلام) و امام صادق (علیه‌السّلام) در مقتل حضرت سیدالشهدا، به جز روایات کوتاه درباره حادثه کربلا که از امامان شیعه (علیه‌السّلام) در مجامع حدیثی نقل شده است، گاه به روایات بلندی برمی‌خوریم که در نوع خود می‌تواند یک مقتل قلمداد شود؛ از جمله می‌توان به یک حدیث طولانی اشاره کرد که شیخ صدوق در امالی خود به صورت مسند از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده است. این حدیث، بخش‌های مختلف حادثه کربلا را از بدو شکل گیری آن در مدینه پس از مرگ معاویه و تلاش والی مدینه برای اخذ بیعت از امام حسین (علیه‌السّلام) برای یزید، تا شهادت حضرت و سپس گوشه‌ای از جریان اسارت اهل بیت (علیه‌السّلام) و مجلس ابن زیاد شرح می‌دهد.
[۱۱] شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص۲۱۵ ۲۳۲، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثه، مجلس۳۰ و ۳۱.    
همچنین روایت عمار دهنی از امام باقر (علیه‌السّلام) درباره سیر قیام امام حسین (علیه‌السّلام) از آغاز تا پایان و جریان اسارت اهل بیت (علیه‌السّلام) و در شام و بازگشت آنان به مدینه و نیز جریان قیام مسلم در کوفه نیز از این دست روایات به شمار می‌روند.
[۱۲] طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم والملوک، ج۵، ص۳۴۷ ۳۵۱، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم.    
[۱۳] طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم والملوک، ج۵، ص۳۸۹ ۳۹۰.    
[۱۴] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۴۲۲ ۴۳۰، تحقیق بشار عواد معروف.    
[۱۵] عسقلانی، ابن حجر، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۶۹ ۷۱، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض.    

۲. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ نگاشته عمار بن ابی معاویة بجلی دهنی، مشهور به عمار دهنی (۱۳۳ق)
[۱۶] ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۲۸۴، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
البته هیچ یک از مورخان و رجال‌شناسان متقدم، برای عمار دهنی، نگاشته‌ای به نام مقتل الحسین یا رسال‌های درباره واقعه عاشورا ثبت نکرده‌اند؛ اما چنان که اشاره شد، با توجه به آنکه طبری چند صفحه از تاریخ خود را به خبری نسبتا طولانی از عمار دهنی درباره کل واقعه عاشورا اختصاص داده، و همچنین برخی از اخبار وی دراین باره در بعضی از منابع دیگر آمده است،
[۱۷] ابن سعد، «ترجمة الحسین و مقتله»، تراثنا، ۱۴۰۸ق، ش۱۰، ص۱۵۹.
[۱۸] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق الکبیر، ج۱۴، ص۱۹۹، تحقیق علی عاشور الجنوبی.    
به نظر می‌رسد که وی نیز در این باره نگاشته مستقلی، هرچند مختصر همانند بسیاری از نگاشته‌های دیگر متقدمان، داشته و مطالب آن محدود به روایات یادشده نبوده است. برخی از محققان معاصر نیز چنین مقتلی را به او نسبت داده‌اند.
[۱۹] محمودی، محمدباقر، عبرات المصطفین، ج۱، ص۶، پاورقی دوم.

۳. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابومخنف لوط بن یحیی ازدی
[۲۰] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۰۵، تحقیق رضا تجدد.
[۲۱] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۲۰۴، تحقیق جواد قیومی، ش ۲۰۴.    
(۱۵۷ق)، درباره این مقتل بعدا توضیح خواهیم داد. از مقتل‌های این قرن، مقتل جابر بن یزید و مقتل قاسم بن اصبغ موجود نیست.

۱.۲ - مقاتل قرن سوم


از لحاظ تعداد مقتل‌ها و نگاشته‌های مربوط به واقعه کربلا، قرن سوم اوج دوره مقتل‌نگاری و نگاشته‌های عاشورایی به حساب می‌آید. البته نگارش مقتل هم مانند دیگر شاخه‌های علوم، تحت تاثیر فضای پدید آمده در این قرن برای نگارش آثار مختلف، از جمله مجامع حدیثی بود. در این قرن، هم شیعیان و هم سنیان، تلاش‌های ارزنده‌ای در مقتل‌نگاری صورت دادند و آثاری پدید آوردند که برخی از آنها دستمایه آثار بعدی قرار گرفت؛ اما از میان آن آثار، بخش بسیار اندکی به دست ما رسیده و بیشتر آنها از بین رفته‌اند.
در منابع فهرست‌نگار و رجالی متقدم، کتاب‌هایی با عنوان «مقتل الحسین (علیه‌السّلام)» یا نزدیک به آن، به محدثان و مورخان شیعه و سنی قرن سوم نسبت داده شده، که از میان آنها می‌توان به این مقتل‌ها اشاره کرد:
۱. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ هشام بن محمد کلبی
[۲۲] نجاشی، رجال نجاشی (فهرست مصنفی الشیعة)، ص۴۳۴ ۴۳۵، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش۱۱۶۶.    
(۲۰۴
[۲۳] ذهبی، میزان الاعتدال، ج۴، ص۳۰۴ ۳۰۵، تحقیق علی محمد البجاوی.    
[۲۴] ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۳، ص۲۷، تحقیق محمود الارناؤوط.    
یا ۲۰۶ ق)
[۲۵] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۰۸، تحقیق رضا تجدد.
[۲۶] ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۳۴۳.

۲. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ محمد بن عمر واقدی (۲۰۷ ق)
[۲۷] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۱۱.

۳. مقتل الحسین (علیه‌السّلام): ابوعبیده معمر بن مثنی (۲۰۹ق).
[۲۸] آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۲۲، ص۲۸.    
[۲۹] طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی الامکتبة العربیه، ص۵۳۳.
[۳۰] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۵۹، تحقیق رضا تجدد.
[۳۱] خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۲۵۷، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
سید بن طاووس در یکجا _بنابر آنچه در یکی از نسخه‌های ملهوف آمده_ گزارشی را از این مقتل نقل کرده است.
[۳۲] سید بن طاووس، الملهوف علی قتلی الطفوف، ص۱۲۷، تحقیق فارس تبریزیان حسون.
[۳۳] طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم والملوک، ج۵، ص۳۹۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم.

۴. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ نصر بن مزاحم منقری
[۳۴] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۰۶، تحقیق رضا تجدد.
[۳۵] نجاشی، رجال نجاشی، ص۴۲۸، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۱۱۴۸.    
(۲۱۲ق)؛
۵. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوعبید قاسم بن سلام هروی
[۳۶] ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۸، ص۵۰۱، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
[۳۷] طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتب العربیة، ص۵۳۵.
[۳۸] سمعانی، التحبیر، ج۱، ص۱۸۵.    
(۲۲۴ق).
[۳۹] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۷۸، تحقیق رضا تجدد.
چنان که خواهد آمد، ابن عبد ربه (علی بن عبدالعزیز قال: قرا علی ابوعبید القاسم بن سلام وانا اسمع...)
[۴۰] ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۵، ص۱۲۵.    
[۴۱] ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۴، ص۳۵۲.
و محمد بن احمد بن تمیم
[۴۲] محمد بن احمد، کتاب المحن، ص۱۴۸ ۱۴۹.    
بخشی از گزارش‌های مقتل وی را آورده‌اند؛
۶. السیرة فی مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوالحسن علی بن محمد مدائنی بغدادی
[۴۳] ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۰۷، ش ۴۸۶.    
(۲۲۵ق).
[۴۴] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۱۳، تحقیق رضا تجدد.
ابوالفرج اصفهانی،
[۴۵] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۱۱۸، تحقیق احمد صقر.    
[۴۶] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۱۱۷.    
[۴۷] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۱۱۴.    
[۴۸] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۱۰۹.    
[۴۹] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۹۹.    
[۵۰] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۹۵.    
[۵۱] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۹۴.    
[۵۲] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۹۰.    
[۵۳] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۸۹.
[۵۴] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۸۷.
[۵۵] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۸۶.    
[۵۶] اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۷۹.
سبط بن جوزی
[۵۷] سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۷۹.
[۵۸] سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۸۶.
[۵۹] سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۲۲۵.
و جمال الدین یوسف مزی
[۶۰] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۴۰۷، تحقیق بشار عواد معروف.    
[۶۱] مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۴۳۲.    
از مقتل او نقل کرده‌اند؛
۷. ترجمه الحسین (علیه‌السّلام) و مقتله من الطبقات الکبری؛ محمد بن سعد (۲۳۰ ق)؛
۸. کتاب المقتل احمد بن حنبل (۲۴۱ق). ابن شهرآشوب از این مقتل، گزارشی را نقل کرده است؛
[۶۲] ابن شهرآشوب، مناقب ال ابی طالب، ج۳، ص۲۸۴، تحقیق یوسف البقاعی.    

۹. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابراهیم بن اسحاق احمری نهاوندی (زنده در سال ۲۶۹ق)
[۶۳] ابن شهرآشوب، معالم العلما، ص۴۳، ش ۲۷.    
[۶۴] نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۹، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۲۱.    
[۶۵] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۳۹، تحقیق جواد قیومی، ش ۹.    
؛
۱۰. کتاب المقتل عبدالله بن عمرو وراق (۲۷۴ق). ( سمعانی، از او با عنوان ابومحمد عبدالله بن ابی سعد یاد کرده و گفته است مقصود از او، عبدالله بن عمرو عبدالرحمن بن بشر بن هلال انصاری وراق بلخی اخباری است که متولد سال ۱۹۷ و متوفای ۲۷۴ است)
[۶۶] سمعانی، الانساب، تحقیق عبدالله عمر البارودی، ج۱، ص۱۳۲.    
سبط بن جوزی در یک جا از این مقتل، خبری را نقل کرده است.
[۶۷] سبط بن جوزی، تذکرة الخواصی، ج۲، ص۱۹۱.

۱۱. مقتل الحسین بن علی،
[۶۸] رفاعی، عبدالجبار، معجم ما کتب عن الرسول واهل البیت علیه‌السّلام ، ج۸، ص۷۲.
ابن قتیبه دینوری (۲۷۶ق). وی همچنین حدود هشت صفحه از کتاب الامامة والسیاسة را (که منسوب به او است) به گزارش قیام امام حسین علیه‌السّلام اختصاص داده است که گزارشهای وی، با گزارش‌های ابن عبد ربه در العقد الفرید در این باره، شباهت بسیاری دارد؛
[۶۹] ابن قتیبه، الامامة والسیاسة، ج۲، ص۵ ۱۲.    
[۷۰] ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۴، ص۳۵۲_ ۳۵۶.

۱۲. ترجمه و مقتل امام حسین (جلد سوم از مجموعه سیزده جلدی انساب الاشراف)؛ احمد بن یحیی بن جابر بلاذری (۲۷۹ق)؛
۱۳. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوبکر عبدالله بن محمد بن عبید بن سفیان بن قیس قرشی آموی، معروف به «ابن ابی الدنیا»
[۷۱] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۱۷۰، تحقیق جواد قیومی، ش۴۴۹.    
[۷۲] ابن شهرآشوب، معالم العلما، ص۱۱۱، ش ۵۰۶.    
(۲۸۱ق)؛ عبدالرحمن بن جوزی (۵۹۷ ق)
[۷۳] عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۳۵، تحقیق محمدکاظم محمودی.
[۷۴] عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۴۲.
[۷۵] عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۵۱.
[۷۶] عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۵۰.
[۷۷] عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۴۷.
[۷۸] عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۴۶.
[۷۹] عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۴۴.
و ابن عساکر
[۸۰] ابن سعد، ترجمة الامام الحسین من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۳۶، ح ۲۸۲، تحقیق محمدباقر محمودی.
[۸۱] ابن سعد، ترجمة الامام الحسین من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۶۲، ح ۳۲۶.
[۸۲] ابن سعد، ترجمة الامام الحسین من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۷۷، ح ۳۴۸.
[۸۳] ابن سعد، ترجمة الامام الحسین من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۹۲، ح۳۸۷.
از گزارش‌های وی، بهره برده‌اند. این مقتل نزد سبط بن جوزی
[۸۴] سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۸۴.
[۸۵] سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۸۸.
[۸۶] سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۹۹.
(قرن هفتم) نیز بوده و او در چند جا از کتاب خود، اخباری را از آن نقل کرده است.
۱۴. گزارش فاجعه کربلا در الاخبار الطوال؛ ابوحنیفه دینوری (۲۸۲ ق)
[۸۷] نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۷، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۱۹.    
[۸۸] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۳۷، تحقیق جواد قیومی، ش۷.    
[۸۹] ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۳۹.    
؛
۱۵. مقتل الحسین (علیه‌السّلام): ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفی کوفی، صاحب کتاب الغارات (۲۸۳ق)
۱۶. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ حسن بن سهل مجوز بصری
[۹۰] ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۷، ص۲۱۵_ ۲۱۶، تصحیح نایف عباس.
(۲۹۰ق)
[۹۱] ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۶۳۹.

۱۷. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوعبدالله محمد بن زکریا غلابی بصری بغدادی
[۹۲] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۲۱، تحقیق رضا تجدد.
[۹۳] نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۴۶ ۳۴۷، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۹۳۹.    
(۲۹۸ق). ابن عساکر خبری را درباره قبر امام حسین (علیه‌السّلام) از وی نقل کرده است.
[۹۴] ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق الکبیر، ج۱۴، ص۲۳۳ ۲۳۴، تحقیق علی عاشور الجنوبی.    

تا آنجا که اطلاع داریم، از مقتل‌های این قرن، تنها مقتل‌های شماره ۱۲ و ۱۴موجود است.

۱.۳ - مقاتل قرن چهارم


۱. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ محمد بن سلیمان کوفی
[۹۵] محمد بن سلیمان کوفی، مناقب الامام امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه‌السّلام ، ج۱، ص۱۲، تحقیق محمد باقر محمودی، مقدمه.
(زنده تا سال ۳۰۰ق).
٢. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)
[۹۶] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۱۴۰، تحقیق جواد قیومی، ش۳۳۴.    
[۹۷] ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۹۲، ش ۳۷۸.    
یا مولد الحسین بن علی و مقتله؛
[۹۸] نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۸۷، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۴۹۸.    
ابوالفضل سلمة بن خطاب براوستانی آزدورقانی (۳۰۱ق).
۳. گزارش قیام عاشورا در کتاب تاریخ الامم و الملوک ؛ محمد بن جریر طبری (۳۱۰ق).
۴. گزارش واقعه عاشورا در کتاب الفتوح ؛ احمد محمد بن علی بن اعثم کوفی (۳۱۴ق).
۵. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوالقاسم عبدالله بن محمد بغوی
[۹۹] حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، ج۲، ص۱۷۹۴، تصحیح محمد شرف الدین یالتقایا و رفعت بیگله الکلیسی.
(۳۱۷ق). ابن عساکر، برخی از اخبار وی را درباره امام حسین (علیه‌السّلام)، نقل کرده است.
[۱۰۰] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشتق الکبیر، ج۱۴، ص۱۸۷، تحقیق علی عاشور الجنوبی.    
[۱۰۱] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشتق الکبیر، ج۱۴، ص۱۹۷.    
[۱۰۲] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشتق الکبیر، ج۱۴، ص۲۱۵.    
[۱۰۳] ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشتق الکبیر، ج۱۴، ص۲۲۱.    

۶. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوجعفر محمد بن یحیی عطارقمی
[۱۰۴] نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۵۳، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۹۴۶.    
(۳۲۸ق).
۷. قیام عاشورا در کتاب العقد الفرید: احمد بن محمد بن عبد ربه اندلسی (۳۲۸ق).
۸. مقتل الحسین و ذکر الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابواحمد عبدالعزیز بن یحیی بن احمد عیسی جلودی آزدی بصری
[۱۰۵] نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۴۲، ش۶۴۰.    
[۱۰۶] علامه حلی، ایضاح الاشتباه، ص۲۴۵، تحقیق شیخ محمد حسون.
(۳۳۲ق).
۹. قیام عاشورا در کتاب المحن؛ ابوالعرب محمد بن احمد بن تمیم تمیمی (۳۳۳ق)
۱۰. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوالحسین عمر بن حسن شیبانی قاضی، معروف به «ابن آشنانی بغداد»
[۱۰۷] اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ص۷۸۰.
(۳۳۹ق)
۱۱. گزارش قیام کربلا در مروج الذهب و معادن الجوهر ؛ ابوالحسن علی بن حسین بن علی مسعودی (۳۴۶ق).
۱۲. گزارش واقعه کربلا از کتاب البدع والتاریخ ؛ مطهر بن طاهر مقدسی (متوفای پس از ۳۵۵ق).
۱۳. گزارش قیام عاشورا در مقاتل الطالبیین؛ ابوالفرج اصفهانی
[۱۰۸] رفاعی، عبدالجبار، معجم ما کتب عن الرسول واهل البیت، ج۸ ص۷۴.
(۳۵۶ق).
۱۴. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ سلیمان بن احمد حافظ طبرانی (۳۶۰ق). طبرانی از محدثان بزرگ قرن چهارم است که دارای دو اثر بزرگ روایی به نام المعجم الکبیر و المعجم الاوسط است. ابن منده (۴۷۵ق) در شرح حال طبرانی در میان تالیفات او از کتابی به نام مقتل الحسین، یاد کرده است.
[۱۰۹] اصفهانی، ابوعبدالله بن منده، جزء ترجمة الطبرانی، ص۲۰، ش ۳۹.
این کتاب در بستر زمان، از بین رفته است و اثری از آن نیست؛ اما آنچه وجود دارد و منتشر شده است، متن استخراج شده از جلد سوم کتاب المعجم الکبیر طبرانی است
[۱۱۰] طبرانی، المعجم الکبیر، ج۳، ص۹۴-۱۳۶، تحقیق حمدی عبدالمجید سلفی، ش ۲۷۶۶-۲۹۱۳.
که ابتدا با تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی در ضمن کتابی با عنوان الحسین والسنة چاپ شده است. این کتاب دارای ۱۴۸ روایت است که هریک به بخشی از زندگی و فضایل امام حسین (علیه‌السّلام)، حادثه کربلا و حوادث خارق العاده پس از شهادت حضرت، پرداخته است. همچنین محمد شجاع ضیف الله این بخش را تحقیق و به صورت جدا، با عنوان مقتل الحسین بن علی بن ابی طالب چاپ کرده است. امتیاز کار محمد شجاع نسبت به کار طباطبایی، آن است که وی سی روایت مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام) را افزوده است. طبیعی است که نمی‌توان به متن استخراج شده، مقتل به معنای معمول و مصطلح، اطلاق کرد؛ اما چون گزارش‌های یادشده از قدمت خاصی برخوردار است و طبرانی آنها را به صورت مسند نقل کرده، شایان توجه، و درخور مطالعه و بررسی است.
۱۵. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ شیخ صدوق
[۱۱۱] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۲۳۷، تحقیق جواد قیومی، ش۷۱۰.    
[۱۱۲] ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۴۷، ش ۷۶۴.    
[۱۱۳] شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۹۸.    
[۱۱۴] شیخ صدوق، کتاب الخصال، ص۶۸.    
(۳۸۱ق). با توجه به غلبه جریان حدیثگرا در میان محدثان قم، مقتل شیخ صدوق نیز همچون آثار دیگر او، اثری حدیثی بوده و اکثر قریب به اتفاق احادیث آن، از معصومان (علیه‌السّلام) ، به ویژه امام سجاد (علیه‌السّلام)، امام صادق (علیه‌السّلام) و امام رضا (علیه‌السّلام) و به صورت مسند، نقل شده بود. چنان که به لحاظ حساسیت محدثان حوزه قم در دو قرن سوم و چهارم در پرهیز از نقل احادیث ضعیف، و نیز برخوردهای تند ایشان با محدثانی که ناقل احادیث ضعیف بودند، بایستی این مقتل تا میزان بسیار کمتری نسبت به دیگر مقاتل، مشتمل بر احادیث و روایات ضعیف بوده باشد.
[۱۱۵] شیخ صدوق، محمد بن علی، امام حسین علیه‌السّلام و عاشورا از زبان معصومان علیه‌السّلام ، ص۲۵، تحقیق و ترجمه محمد صحتی سردرودی.
این مقتل تا قرن ششم موجود بوده و ابن شهرآشوب از آن نقل کرده است.
[۱۱۶] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۶۴، تحقیق یوسف البقاعی.
[۱۱۷] ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۹۵.

١٦. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ محمد بن علی بن فضل بن تمام بن شهریار اصغر، ملقب به سکین،
[۱۱۸] نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۸۵، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۱۰۴۶.    
(زنده در ۳۸۱ق).
۱۷. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوجعفر محمد بن احمد بن یحیی اشعری قمی
[۱۱۹] نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۴۹، ش ۹۳۹.    
[۱۲۰] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۲۷۷، تحقیق رضا تجدد.
(قرن ۴ هجری).
۱۸. کتاب المقتل؛ محمد بن ابراهیم بن یوسف احمد بن یوسف کاتب شافعی (تولد ۲۸۱، در گذشته قرن چهارم).
[۱۲۱] نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۷۲، ش ۱۰۱۵.    
[۱۲۲] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۲۰۸ ۲۰۹، تحقیق جواد قیومی، ش ۶۰۰.    

۱۹. «قیام سیدالشهدا حسین بن علی و خونخواهی مختار» به روایت طبری و انشای ابوعلی محمد بن محمد بلعمی (قرن ۴ هجری). (برگرفته از تاریخ نامه طبری، به کوشش محمد سرور مولایی.)
۲۰. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ نویسنده نامعلوم.
[۱۲۳] طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتبه العربیه، ص۵۴۸، ش ۷۰۸.

از مقتل‌های این قرن، نیمی از آنها (شماره‌های ۳، ۴، ۷، ۹، ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۹، ۲۰) در زمان ما، موجود است.

۱.۴ - مقاتل قرن پنجم


۱. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوعبدالله حاکم نیشابوری
[۱۲۴] حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۹۴، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
(۴۰۵ق).
۲. تاریخ و قیام امام حسین (علیه‌السّلام) در کتاب الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد؛ شیخ مفید (۴۱۳ق)
۳. بخش تاریخ عاشورا از کتاب تجارب الامم و تعاقب الهمم؛ ابوعلی مسکویه رازی (۲۱ ۴ق).
۴. مقتل الحسین بن علی، ابوزید عمارة بن زید خیوانی همدانی
[۱۲۵] نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۰۳، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش۸۲۷.    
(متوفای پیش از ۴۵۰ق).
۵. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ شیخ طوسی
[۱۲۶] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۲۴۲، تحقیق جواد قیومی، ش ۷۱۴.    
[۱۲۷] ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۵۰، ش ۷۶۶.    
(۴۶۰ یا ۴۵۸ق).
۶. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوالحسن احمد بن عبدالله بکری (قرن پنجم).
[۱۲۸] طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتبة العربیه، ص۵۴۸.
[۱۲۹] رفاعی، عبدالجبار، معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت، ج۸، ص۷۴.


۱.۵ - مقاتل قرن ششم


۱. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوالمؤید موفق بن احمد خوارزمی (۵۶۸ ق).
۲. مقتل نور الائمه (فارسی)؛ ابوالمؤید موفق بن احمد خوارزمی (۵۶۸ ق).
کمال الدین حسین بن علی واعظ کاشفی (۹۱۰ق) در کتابش (رواضة الشهداء) در گزارش قیام عاشورا، بارها از کتابی به نام نور الائمه که مؤلفش خوارزمی است، یاد کرده و از آن مطالبی نقل نموده است.
[۱۳۰] کاشفی، روضة الشهداء، ص۸۸، تصحیح محمد رمضانی.
[۱۳۱] کاشفی، روضة الشهداء، ص۱۰۰.
[۱۳۲] کاشفی، روضة الشهداء، ص۲۰۵.
[۱۳۳] کاشفی، روضة الشهداء، ص۲۳۰.
[۱۳۴] کاشفی، روضة الشهداء، ص۲۶۹.
[۱۳۵] کاشفی، روضة الشهداء، ص۳۳۷.
پرسشی که در این باره مطرح است، این است که آیا کتاب یادشده، همان ترجمه مقتل خوارزمی است یا خوارزمی، مقتل دیگری برای پارسی زبانان نوشته است؟
با بررسی و مقایسه‌ای که به طور اجمالی صورت گرفت، پاسخ این پرسش را نمی‌توان به آسانی و روشنی داد؛ چرا که برخی از نقل‌های کاشفی از کتاب یادشده، تا اندازه‌ای به مطالب مقتل خوارزمی شباهت دارد؛
[۱۳۶] کاشفی، روضة الشهدا، ص۲۰۵.
[۱۳۷] کاشفی، روضة الشهدا، ص۲۶۰.
[۱۳۸] کاشفی، روضة الشهدا، ص۲۶۹.
[۱۳۹] کاشفی، روضة الشهدا، ص۲۸۸_ ۲۹۴.
[۱۴۰] کاشفی، روضة الشهدا، ص۲۸۹-۲۹۵.
[۱۴۱] کاشفی، روضة الشهدا، ص۳۸۱.
[۱۴۲] کاشفی، روضة الشهدا، ص۳۹۱.
[۱۴۳] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۱۹۴.
[۱۴۴] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۲۳۴.
[۱۴۵] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۲۴۶_ ۲۴۷.
[۱۴۶] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۱۱_ ۱۳.
[۱۴۷] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۱۴.
[۱۴۸] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۴۰-۴۲.
[۱۴۹] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۵۸.
[۱۵۰] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۷۴_ ۷۵.
اما برخی مطالب نقل شده دیگر، یا اصلا در مقتل خوارزمی یافت نشد، یا هیچ شباهتی با متن عربی اشعار و رجزهای مقتل ندارد؛ مانند ترجمه فارسی اشعار و رجزها
[۱۵۱] کاشفی، روضة الشهداء، ص۳۱۵_ ۳۱۶.
[۱۵۲] کاشفی، روضة الشهداء، ص۳۳۷.
[۱۵۳] کاشفی، روضة الشهداء، ص۳۴۴_ ۳۴۶.
[۱۵۴] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۱۷_ ۱۸.
[۱۵۵] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۲۶_ ۲۷.
[۱۵۶] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۳۰.
[۱۵۷] خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۳۲_ ۳۳.

۳. مقتل الحسین (علیه السلام)؛ سید نجم الدین محمد بن امیرکابن ابی الفضل جعفری قوسینی
[۱۵۸] رازی، منتجب الدین علی بن بابویه، فهرست منتجب الدین، ص۱۱۹، ش۴۵۷.
(متوفای پیش از ۵۸۵ ق).
۴. گزارش زندگی، مناقب و فضایل امام حسین (علیه‌السّلام) و قیام عاشورا در کتاب مناقب آل ابی طالب (علیه السلام)؛ ابن شهرآشوب (۵۸۸ ق).
۵. ترجمة ریحانة رسول الله الامام الحسین، از تاریخ مدینة دمشق؛ ابوالقاسم علی بن حسن بن هبة الله، مشهور به ابن عساکر دمشقی (۵۷۱ق).
۶. مقتل الحسین (علیه السلام)؛ ابوالقاسم مجیرالدین محمود بن مبارک بن علی بن مبارک واسطی بغدادی
[۱۵۹] بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیه العارفین، ج۲، ص۴۰۴.
[۱۶۰] بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح المکنون فی ذیل علی کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، ج۲، ص۵۴۰.
[۱۶۱] طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت علیه‌السّلام فی المکتبة العربیة، ص۵۴۶، ش۷۰۴.
(۵۹۲ ق).
۷. قیام امام حسین (علیه‌السّلام) (برگزیده از کتاب الفتوح ابن اعثم)؛ ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی (ترجمه شده در سال ۵۹۶ق)؛ تصحیح غلام رضا طباطبایی مجد.
۸. مقتل الشهداء (فارسی)؛ ابوالمفاخر رازی
[۱۶۲] آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۲۲، ص۳۲.    
(قرن ششم). وی از شعرای پارسی‌گوی قرن ششم است که مهمترین اثر او، مقتل الشهداء بوده است. به نظر می‌رسد رازی، گزارش واقعه کربلا را بیشتر در قالب شعر آورده است. وی با ترجمه رجزهای اصحاب امام حسین (علیه‌السّلام) به فارسی، سهم مهمی در مقتل‌نویسی به زبان فارسی داشته است.
[۱۶۳] جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری، ج۲، ص۵۳۸_ ۵۳۹.
این نگاشته در اختیار کاشفی، مؤلف روضة الشهداء بوده و بسیاری از اشعار
[۱۶۴] کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۰۵، تصحیح محمد رمضانی.
[۱۶۵] کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۶۳.
[۱۶۶] کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۷۸.
[۱۶۷] کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۸۱.
[۱۶۸] کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۸۸.
[۱۶۹] کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۹۴.
[۱۷۰] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۰۴_ ۳۰۵.
[۱۷۱] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۰۹.
[۱۷۲] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۱۵.
[۱۷۳] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۱۶.
[۱۷۴] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۲۲.
[۱۷۵] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۲۹.
[۱۷۶] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۳۸.
[۱۷۷] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۴۳.
و در مواردی متن منثور آن را آورده است.
[۱۷۸] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۵۳.
[۱۷۹] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۶۵.
[۱۸۰] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۸۷.
[۱۸۱] کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۹۵.


۱.۶ - قرن هفتم


۱. گزارش قیام عاشورا در الکامل فی التاریخ: عزالدین ابوالحسن علی بن ابی الکرم، مشهور به ابن اثیر(۶۳۰ق).
۲. مثیر الاحزان؛ نجم الدین محمد بن جعفر، مشهور به ابن نمای حلی (۶۴۵ق).
۳. قیام عاشورا در کتاب الحدائق الوردیه فی مناقب الائمة الازیدیه؛ حمید بن احمد بن محمد محلی (۶۵۲ق)
۴. باب مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام) از تذکرة الخواص من الامه بذکر خصائص الائمه ؛ سبط بن جوزی (۶۵۴ق).
۵. درر السمط فی خبرالسبط؛ محمد بن عبدالله بن ابی بکر قضاعی، معروف به ابن ابار بلنسی (۶۵۸ق).
۶. ترجمة الامام الحسین (علیه‌السّلام)، از کتاب بغیة الطلب فی تاریخ حلب؛ احمد بن ابی جرادة حلبی، مشهور به «ابن عدیم» (۶۶۰ق).
۷. مقتل الحسین (علیه‌السّلام)؛ عزالدین ابومحمد عبدالرزاق بن رزق الله بن ابی بکر بن خلف جزری، مشهور به «رسعنی»
[۱۸۲] ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۱۴۵۲.
[۱۸۳] ابن رجب حنبلی، کتاب طبقات الحنابله، ج۲، ص۲۷۵.
[۱۸۴] کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۲۱۷.    
[۱۸۵] طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتبة العربیه، ص۵۴۸، ش ۷۰۵.
[۱۸۶] سمعانی، الانساب، ج۳، ص۶۴.    
(۶۶۱ق).
۸ الملهوف علی قتلی الطفوف؛ سید رضی الدین ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر بن طاووس (۶۶۴ق)
۹. زندگی، مناقب و گزارش حادثه عاشورا بر اساس کتاب کشف الغمه فی معرفت الائمة: علی بن عیسی آربلی (۶۹۲ق).
۱۰. گزارشی واقعه عاشورا بر اساس کتاب الکامل البهائی فی السقیفه؛ عمادالدین طبری (زنده تا ۷۰۱ق).

۲ - کتاب‌های مراثی


در مطالعه و بررسی آثار مربوط به واقعه کربلا در این مقطع، گاه به آثاری هم برمی‌خوریم که در آنها به تاریخ عاشورا پرداخته نشده است؛ اما چون مشتمل بر اشعاری در رثا و عزای امام حسین (علیه‌السّلام) است و افزون بر قدمت بسیار، مؤلفانی داشته‌اند که ائمه (علیه‌السّلام) از آنها تمجید کرده‌اند، به نام آنها اشاره می‌کنیم:
۱. المراثی، ابوالرمیح عمیر بن مالک خزاعی (حدود ۱۰۰ق)
[۱۸۷] شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین علیه‌السّلام، ج۱، ص۵۹.    
؛
۲. کتاب المراثی؛ جعفر بن عفان طائی (۱۵۰ق). وی از مرثیه سرایان شیعه در عصر امام صادق (علیه‌السّلام) است که به خاطر اشعاری که در سوگ امام حسین (علیه‌السّلام) به نزد آن حضرت قرائت کرد، مورد تمجید ایشان واقع شد.
[۱۸۸] شیخ طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۷۴، ح۵۰۸، تصحیح حسن مصطفوی.    
به گزارش ابن ندیم، کتاب مراثی وی، دویست برگ داشته است؛
[۱۸۹] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۲۷۵، تحقیق رضا تجدد.

۳. مراثی الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابوعبدالله محمد بن زیاد اعرابی (۲۳۰ق). به گزارش آقابزرگ تهرانی، نسخه‌ای مخطوط از این کتاب در کتابخانه خدیویه (دارالکتب المصریة) وجود دارد. یکی از پژوهشگران انگلیسی این اثر را با یک مقدمه و ملاحظاتی به چاب رسانده است؛
[۱۹۰] تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۲۹۳.    
[۱۹۱] طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتبه العربیة، ص٤٦٣.

۴. مراثی الحسین (علیه‌السّلام)؛ ابن حماد بن عمر بن کلیب مولی بنی عامر بن صعصعة؛ وی عصر بنی امیه و بنی عباس را درک کرده است
[۱۹۲] تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۲۹۳.    
؛
۵. کتاب المراثی؛ محمد بن عمران مرزبانی خراسانی (۳۸۴ق). این کتاب در حدود پانصد برگ بوده است.
[۱۹۳] ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۴۶_ ۱۴۸، تحقیق رضا تجدد.


۳ - پانویس

 
۱. ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۲۸ ۱۲۹، ش ۳۳۲.    
۲. ↑ طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۴۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم.    
۳. ↑ خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۴، ص٣٤٦.    
۴. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۸۵ ۸۶، تحقیق جواد قیومی، ش۱۱۹.    
۵. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۲۱۸ ۲۱۹، تصحیح علی اکبر غفاری.    
۶. ↑ تمیمی مغربی، قاضی نعمان، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، ج۲، ص۲۹۰، تحقیق سید محمد حسینی جلالی.    
۷. ↑ طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم والملوک، ج۵، ص۴۴۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم.    
۸. ↑ طوسی، ابی حمزه، الثاقب فی المناقب، ص۳۴۱.    
۹. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۱۱۷، تحقیق احمد صقر.    
۱۰. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال وعقاب الاعمال، ص۲۱۸ ۲۱۹، تصحیح علی اکبر غفاری.    
۱۱. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص۲۱۵ ۲۳۲، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثه، مجلس۳۰ و ۳۱.    
۱۲. ↑ طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم والملوک، ج۵، ص۳۴۷ ۳۵۱، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم.    
۱۳. ↑ طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم والملوک، ج۵، ص۳۸۹ ۳۹۰.    
۱۴. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۴۲۲ ۴۳۰، تحقیق بشار عواد معروف.    
۱۵. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۶۹ ۷۱، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض.    
۱۶. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۲۸۴، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
۱۷. ↑ ابن سعد، «ترجمة الحسین و مقتله»، تراثنا، ۱۴۰۸ق، ش۱۰، ص۱۵۹.
۱۸. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق الکبیر، ج۱۴، ص۱۹۹، تحقیق علی عاشور الجنوبی.    
۱۹. ↑ محمودی، محمدباقر، عبرات المصطفین، ج۱، ص۶، پاورقی دوم.
۲۰. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۰۵، تحقیق رضا تجدد.
۲۱. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۲۰۴، تحقیق جواد قیومی، ش ۲۰۴.    
۲۲. ↑ نجاشی، رجال نجاشی (فهرست مصنفی الشیعة)، ص۴۳۴ ۴۳۵، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش۱۱۶۶.    
۲۳. ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ج۴، ص۳۰۴ ۳۰۵، تحقیق علی محمد البجاوی.    
۲۴. ↑ ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۳، ص۲۷، تحقیق محمود الارناؤوط.    
۲۵. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۰۸، تحقیق رضا تجدد.
۲۶. ↑ ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۳۴۳.
۲۷. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۱۱.
۲۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۲۲، ص۲۸.    
۲۹. ↑ طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی الامکتبة العربیه، ص۵۳۳.
۳۰. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۵۹، تحقیق رضا تجدد.
۳۱. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۲۵۷، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
۳۲. ↑ سید بن طاووس، الملهوف علی قتلی الطفوف، ص۱۲۷، تحقیق فارس تبریزیان حسون.
۳۳. ↑ طبری، ابوجعفر، تاریخ الامم والملوک، ج۵، ص۳۹۹، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم.
۳۴. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۰۶، تحقیق رضا تجدد.
۳۵. ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ص۴۲۸، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۱۱۴۸.    
۳۶. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۸، ص۵۰۱، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
۳۷. ↑ طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتب العربیة، ص۵۳۵.
۳۸. ↑ سمعانی، التحبیر، ج۱، ص۱۸۵.    
۳۹. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۷۸، تحقیق رضا تجدد.
۴۰. ↑ ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۵، ص۱۲۵.    
۴۱. ↑ ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۴، ص۳۵۲.
۴۲. ↑ محمد بن احمد، کتاب المحن، ص۱۴۸ ۱۴۹.    
۴۳. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۰۷، ش ۴۸۶.    
۴۴. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۱۳، تحقیق رضا تجدد.
۴۵. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۱۱۸، تحقیق احمد صقر.    
۴۶. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۱۱۷.    
۴۷. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۱۱۴.    
۴۸. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۱۰۹.    
۴۹. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۹۹.    
۵۰. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۹۵.    
۵۱. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۹۴.    
۵۲. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۹۰.    
۵۳. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۸۹.
۵۴. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۸۷.
۵۵. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۸۶.    
۵۶. ↑ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص۷۹.
۵۷. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۷۹.
۵۸. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۸۶.
۵۹. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۲۲۵.
۶۰. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۴۰۷، تحقیق بشار عواد معروف.    
۶۱. ↑ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۴۳۲.    
۶۲. ↑ ابن شهرآشوب، مناقب ال ابی طالب، ج۳، ص۲۸۴، تحقیق یوسف البقاعی.    
۶۳. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلما، ص۴۳، ش ۲۷.    
۶۴. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۹، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۲۱.    
۶۵. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۳۹، تحقیق جواد قیومی، ش ۹.    
۶۶. ↑ سمعانی، الانساب، تحقیق عبدالله عمر البارودی، ج۱، ص۱۳۲.    
۶۷. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواصی، ج۲، ص۱۹۱.
۶۸. ↑ رفاعی، عبدالجبار، معجم ما کتب عن الرسول واهل البیت علیه‌السّلام ، ج۸، ص۷۲.
۶۹. ↑ ابن قتیبه، الامامة والسیاسة، ج۲، ص۵ ۱۲.    
۷۰. ↑ ابن عبد ربه، العقد الفرید، ج۴، ص۳۵۲_ ۳۵۶.
۷۱. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۱۷۰، تحقیق جواد قیومی، ش۴۴۹.    
۷۲. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلما، ص۱۱۱، ش ۵۰۶.    
۷۳. ↑ عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۳۵، تحقیق محمدکاظم محمودی.
۷۴. ↑ عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۴۲.
۷۵. ↑ عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۵۱.
۷۶. ↑ عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۵۰.
۷۷. ↑ عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۴۷.
۷۸. ↑ عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۴۶.
۷۹. ↑ عبدالرحمن بن جوزی، کتاب الرد علی المتعصب العنید، ص۴۴.
۸۰. ↑ ابن سعد، ترجمة الامام الحسین من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۳۶، ح ۲۸۲، تحقیق محمدباقر محمودی.
۸۱. ↑ ابن سعد، ترجمة الامام الحسین من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۶۲، ح ۳۲۶.
۸۲. ↑ ابن سعد، ترجمة الامام الحسین من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۷۷، ح ۳۴۸.
۸۳. ↑ ابن سعد، ترجمة الامام الحسین من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۹۲، ح۳۸۷.
۸۴. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۸۴.
۸۵. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۸۸.
۸۶. ↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ج۲، ص۱۹۹.
۸۷. ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۷، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۱۹.    
۸۸. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۳۷، تحقیق جواد قیومی، ش۷.    
۸۹. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۳۹.    
۹۰. ↑ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۷، ص۲۱۵_ ۲۱۶، تصحیح نایف عباس.
۹۱. ↑ ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۶۳۹.
۹۲. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۲۱، تحقیق رضا تجدد.
۹۳. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۴۶ ۳۴۷، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۹۳۹.    
۹۴. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق الکبیر، ج۱۴، ص۲۳۳ ۲۳۴، تحقیق علی عاشور الجنوبی.    
۹۵. ↑ محمد بن سلیمان کوفی، مناقب الامام امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه‌السّلام ، ج۱، ص۱۲، تحقیق محمد باقر محمودی، مقدمه.
۹۶. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۱۴۰، تحقیق جواد قیومی، ش۳۳۴.    
۹۷. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۹۲، ش ۳۷۸.    
۹۸. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۸۷، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۴۹۸.    
۹۹. ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، ج۲، ص۱۷۹۴، تصحیح محمد شرف الدین یالتقایا و رفعت بیگله الکلیسی.
۱۰۰. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشتق الکبیر، ج۱۴، ص۱۸۷، تحقیق علی عاشور الجنوبی.    
۱۰۱. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشتق الکبیر، ج۱۴، ص۱۹۷.    
۱۰۲. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشتق الکبیر، ج۱۴، ص۲۱۵.    
۱۰۳. ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشتق الکبیر، ج۱۴، ص۲۲۱.    
۱۰۴. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۵۳، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۹۴۶.    
۱۰۵. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۴۲، ش۶۴۰.    
۱۰۶. ↑ علامه حلی، ایضاح الاشتباه، ص۲۴۵، تحقیق شیخ محمد حسون.
۱۰۷. ↑ اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ص۷۸۰.
۱۰۸. ↑ رفاعی، عبدالجبار، معجم ما کتب عن الرسول واهل البیت، ج۸ ص۷۴.
۱۰۹. ↑ اصفهانی، ابوعبدالله بن منده، جزء ترجمة الطبرانی، ص۲۰، ش ۳۹.
۱۱۰. ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۳، ص۹۴-۱۳۶، تحقیق حمدی عبدالمجید سلفی، ش ۲۷۶۶-۲۹۱۳.
۱۱۱. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۲۳۷، تحقیق جواد قیومی، ش۷۱۰.    
۱۱۲. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۴۷، ش ۷۶۴.    
۱۱۳. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۹۸.    
۱۱۴. ↑ شیخ صدوق، کتاب الخصال، ص۶۸.    
۱۱۵. ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، امام حسین علیه‌السّلام و عاشورا از زبان معصومان علیه‌السّلام ، ص۲۵، تحقیق و ترجمه محمد صحتی سردرودی.
۱۱۶. ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۶۴، تحقیق یوسف البقاعی.
۱۱۷. ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۹۵.
۱۱۸. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۸۵، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش ۱۰۴۶.    
۱۱۹. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۴۹، ش ۹۳۹.    
۱۲۰. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۲۷۷، تحقیق رضا تجدد.
۱۲۱. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۷۲، ش ۱۰۱۵.    
۱۲۲. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۲۰۸ ۲۰۹، تحقیق جواد قیومی، ش ۶۰۰.    
۱۲۳. ↑ طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتبه العربیه، ص۵۴۸، ش ۷۰۸.
۱۲۴. ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۹۴، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا.    
۱۲۵. ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۳۰۳، تحقیق سید موسی شبیری زنجانی، ش۸۲۷.    
۱۲۶. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۲۴۲، تحقیق جواد قیومی، ش ۷۱۴.    
۱۲۷. ↑ ابن شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۵۰، ش ۷۶۶.    
۱۲۸. ↑ طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتبة العربیه، ص۵۴۸.
۱۲۹. ↑ رفاعی، عبدالجبار، معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت، ج۸، ص۷۴.
۱۳۰. ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ص۸۸، تصحیح محمد رمضانی.
۱۳۱. ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ص۱۰۰.
۱۳۲. ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ص۲۰۵.
۱۳۳. ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ص۲۳۰.
۱۳۴. ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ص۲۶۹.
۱۳۵. ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ص۳۳۷.
۱۳۶. ↑ کاشفی، روضة الشهدا، ص۲۰۵.
۱۳۷. ↑ کاشفی، روضة الشهدا، ص۲۶۰.
۱۳۸. ↑ کاشفی، روضة الشهدا، ص۲۶۹.
۱۳۹. ↑ کاشفی، روضة الشهدا، ص۲۸۸_ ۲۹۴.
۱۴۰. ↑ کاشفی، روضة الشهدا، ص۲۸۹-۲۹۵.
۱۴۱. ↑ کاشفی، روضة الشهدا، ص۳۸۱.
۱۴۲. ↑ کاشفی، روضة الشهدا، ص۳۹۱.
۱۴۳. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۱۹۴.
۱۴۴. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۲۳۴.
۱۴۵. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۲۴۶_ ۲۴۷.
۱۴۶. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۱۱_ ۱۳.
۱۴۷. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۱۴.
۱۴۸. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۴۰-۴۲.
۱۴۹. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۵۸.
۱۵۰. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۷۴_ ۷۵.
۱۵۱. ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ص۳۱۵_ ۳۱۶.
۱۵۲. ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ص۳۳۷.
۱۵۳. ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ص۳۴۴_ ۳۴۶.
۱۵۴. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۱۷_ ۱۸.
۱۵۵. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۲۶_ ۲۷.
۱۵۶. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۳۰.
۱۵۷. ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۲، ص۳۲_ ۳۳.
۱۵۸. ↑ رازی، منتجب الدین علی بن بابویه، فهرست منتجب الدین، ص۱۱۹، ش۴۵۷.
۱۵۹. ↑ بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیه العارفین، ج۲، ص۴۰۴.
۱۶۰. ↑ بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح المکنون فی ذیل علی کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، ج۲، ص۵۴۰.
۱۶۱. ↑ طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت علیه‌السّلام فی المکتبة العربیة، ص۵۴۶، ش۷۰۴.
۱۶۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۲۲، ص۳۲.    
۱۶۳. ↑ جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری، ج۲، ص۵۳۸_ ۵۳۹.
۱۶۴. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۰۵، تصحیح محمد رمضانی.
۱۶۵. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۶۳.
۱۶۶. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۷۸.
۱۶۷. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۸۱.
۱۶۸. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۸۸.
۱۶۹. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۲۹۴.
۱۷۰. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۰۴_ ۳۰۵.
۱۷۱. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۰۹.
۱۷۲. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۱۵.
۱۷۳. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۱۶.
۱۷۴. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۲۲.
۱۷۵. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۲۹.
۱۷۶. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۳۸.
۱۷۷. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۴۳.
۱۷۸. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۵۳.
۱۷۹. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۶۵.
۱۸۰. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۸۷.
۱۸۱. ↑ کاشفی، روضه الشهداء، ص۳۹۵.
۱۸۲. ↑ ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۱۴۵۲.
۱۸۳. ↑ ابن رجب حنبلی، کتاب طبقات الحنابله، ج۲، ص۲۷۵.
۱۸۴. ↑ کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۲۱۷.    
۱۸۵. ↑ طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتبة العربیه، ص۵۴۸، ش ۷۰۵.
۱۸۶. ↑ سمعانی، الانساب، ج۳، ص۶۴.    
۱۸۷. ↑ شبر، جواد، ادب الطف او شعراء الحسین علیه‌السّلام، ج۱، ص۵۹.    
۱۸۸. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۷۴، ح۵۰۸، تصحیح حسن مصطفوی.    
۱۸۹. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۲۷۵، تحقیق رضا تجدد.
۱۹۰. ↑ تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۲۹۳.    
۱۹۱. ↑ طباطبایی، سید عبدالعزیز، اهل البیت فی المکتبه العربیة، ص٤٦٣.
۱۹۲. ↑ تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۲۹۳.    
۱۹۳. ↑ ابن ندیم، کتاب الفهرست، ص۱۴۶_ ۱۴۸، تحقیق رضا تجدد.


۴ - منبع

پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۴۵_۵۹.


رده‌های این صفحه : تاریخ زندگانی امام حسین | تاریخ نگاری | مقتل پیشوایی | مقتل جامع سیدالشهداء | مقتل نگاری | نهضت عاشورا




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.