قرائت ابوعمرو زبانقرائت ابوعمرو زبان به ویژگی‌ها، اصول، و شیوه قرائت ابوعمرو، یکی از قاریان هفتگانه اطلاق می‌شود. ۱ - پیشینهیکی از قرائت‌های هفتگانه، قرائت ابوعمرو است. ابوعمرو زبان بن العلاء بن عمار بن عبدالله البصری المازنی (۷۰-۱۵۴ ق) ایرانی است، و میان قرای سبعه از لحاظ کثرت استادان و شیوخ قرائت، کسی به پایه او نمی‌رسد. وی قرآن را در مناطق مختلفی مانند مکه ، مدینه ، بصره و کوفه بر استادان زیادی قرائت کرد. سید حسن صدر، ابوعمرو را شیعی می‌داند، و در تایید سخن و ادعای خود می‌نویسد: ابوعمرو، قرآن را بر سعید بن جبیر قرائت کرد و سعید بن جبیر به طور قطع و بی هیچ تردیدی شیعی بوده است. ۲ - دیدگاه علما درباره ابو عمرودیدگاه علما و آرای آنان درباره ابوعمرو، همراه تجلیل و ستایش است. در یکی از روایات منقول از احمد بن حنبل آمده است: «قرائت ابوعمرو نزد من بهترین و محبوب‌ترین قرائت‌ها است؛ زیرا طبق قرائت قریش و فصحای عرب است». ۳ - مستمعین قرائت ابو عمروابوعمرو قرآن را بر گروه زیادی از تابعان حجاز و عراق خواند که طبق مدارک تاریخی، این افراد عبارتند از: مجاهد ؛ عطاء بن ابی رباح ؛ عکرمه (مولی ابن عباس)؛ سعید بن جبیر؛ ابوالعالیه مهران؛ ابوجعفر یزید بن قعقاع ؛ حسن بصری . ۴ - راویان قرائت ویراویان قرائت ابوعمرو عبارتند از: احمد بن زید حلوانی ؛ ابی ذهل؛ یحیی بن مبارک یزیدی؛ ابوعمرو حفص دوری؛ ابوشعیب سوسی. دو نفر اخیر راوی با واسطه قرائت ابوعمرو هستند و از دیگران معروف ترند. ۵ - دیدگاه ابن جزریابن جزری درباره ابوعمرو حفص دوری می‌نویسد: «ثقة کبیر ضابط». می‌گویند دوری نخستین کسی است که به جمع آوری قرائات اقدام کرد. گرچه دارقطنی وی را از نظر حدیث ، ضعیف می‌داند، ولی عقیلی و دیگران وی را ثقه و قابل اعتماد معرفی کرده‌اند. ابوشعیب صالح بن زیاد بن عبدالله سوسی، ایرانی و از مردم شوش بود. ابن جزری درباره او می‌گوید: «ضابط، محرر، ثقة» و می‌افزاید: سوسی قرائت را عرضا و سماعا از ابو محمد(یحیی بن مبارک) یزیدی اخذ کرده و از برجسته‌ترین اصحاب یزیدی است. ۶ - ویژگی‌های قرائت ابوعمروبرخی از ویژگی‌های قرائت ابوعمرو: ۱. ذکر « بسمله » میان هر دو سوره و تلاوت آن به صورت وصل و سکت؛ به جز میان سوره انفال و برائت که بدون بسمله و با رعایت قانون سکت و وصل تلاوت می‌شود؛ ۲. تلاوت به شیوه توسط در مد متصل و تلاوت به روش توسط و قصر در مد منفصل بنابر روایت دوری، و به قصر بنا بر روایت سوسی؛ ۳. ادغام ذال «اذ» در حروف مخصوص؛ مثل: (اذ دخلوا) ؛ و دال «قد» در حروف معین؛ مثل: (فقد ظلم) ؛ و تای تانیث در بعضی از حروف؛ مثل: (کذبت ثمود). ۷ - اصول قرائت ابوعمرو بصریاصول قرائت ابوعمرو بصری: ۷.۱ - اصل اول«ادغام» ویژگی شاخص قرائت ابوعمرو است که زمینه‌ها و مواد آن به شرح ذیل است: الف) ادغام «ت» تانیث متصل به فعل در حروف «ت، ج، د، ذ، ز، س، ش، ص، ض، ط، ظ» مانند: (نضجت جلودهم) (ادغام صغیر متقاربین)؛ ب) ادغام «ت» جمع مؤنث سالم در شش حرف «ث، ج، د، ز، س، ض» مثل: (والعادیات ضبحا) ؛ ج) ادغام صغیر «ر» در «ل» در جمله (یغفر لکم) ؛ د) ادغام صغیر «ب» در «ف»؛ هـ) ادغام کبیر «ب» در «م» و ادغام کبیر «ق» در «ک». ۷.۲ - اصل دومدر جاهایی که دو همزه قطع با دو حرکت مختلف در پی هم بیایند، همزه دوم را مانند ابن کثیر مکی به تسهیل (بینابین) ادا می‌کرد؛ اما جاهایی که همزه دوم مفتوح یا مکسور باشد، میان دو همزه، الف فصل - به اندازه دو حرکت - می‌آورد؛ و اگر همزه دوم مضموم باشد، با الف فصل و بدون الف فصل، هر دو از او روایت شده است. همچنین در جاهایی که دو همزه قطع یک حرکت داشته باشند و کنار هم بیایند، یکی از همزه‌ها را حذف می‌کرد. ۷.۳ - سوممد متصل را فقط به صورت توسط و مد منفصل را به دو وجه قصر و توسط قرائت کرده است. ۷.۴ - چهارمالفهای مقصور را که در «فاصله» (راس آیات) قرار گرفته باشند، با اماله بینابین قرائت کرده و کلیه اوزان فعلی (به فتح ف)، فعلی (به کسر ف)، فعلی (به ضم ف) فعالی (به فتح ف) و فعالی (به ضم ف) را نیز اماله کرده است. ۷.۵ - پنجمتخفیف «هـ» در «و هو»، «و هی»، «فهو»، «فهی» و «ثم هو» با استثنای (ثم هو یوم القیامة). ۷.۶ - ششمهمه «ی»های زائد را در وصل به اثبات «ی» و در وقف با حذف - طبق رسم المصحف - قرائت کرده است. ۸ - شیوه قرائت ابوعمروشیوه قرائت ابوعمرو بصری را سهل و ساده و بی تکلف با گرایش بسیار به مخفف کردن کلمات و کوتاه کردن حجم لفظی عبارات وصف کرده‌اند. وی در ادای مدها توسط را رعایت و غالبا به شیوه «تدویر» قرائت می‌کرد که آن را شیوه‌ای بین ترتیل و حدر تعریف کرده‌اند. [۸]
قمحاوی، محمدصادق، البحث والاستقراءفی تراجم القراء، ص۸۳.
[۹]
ذهبی، محمد بن احمد، ۶۷۳ - ۷۴۸ق، معرفة القراء الکبارعلی الطبقات والاعصار، ص۱۰۰.
[۱۰]
دانی، عثمان بن سعید، ۳۷۱ - ۴۴۴ق، التیسیرفی القراءات السبع، ص۵.
[۱۱]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص۱۰۴.
[۱۳]
صالح، صبحی، ۱۹۲۶ -، مباحث فی علوم القرآن، ص(۲۴۸-۲۴۹).
[۱۴]
زرقانی، محمد عبد العظیم، ۱۹۴۸- م، مناهل العرفان فی علوم القرآن، ج۱، ص۴۵۶.
[۱۶]
زنجانی، ابو عبدالله بن نصر الله، ۱۳۰۹ - ۱۳۶۰ق، تاریخ القرآن، ص۱۶۰.
[۱۷]
خالدی، صلاح عبدالفتاح، التفسیرالموضوعی بین النظریه والتطبیق، ص۳۴۱.
[۱۸]
عمر، احمد مختار، معجم القراءات القرآنیة، ج۱، ص۸۳.
[۱۹]
عمر، احمد مختار، معجم القراءات القرآنیة، ج۱، ص۸۰.
[۲۰]
ابو زرعه، عبد الرحمان بن محمد، - ۴۱۰ق، حجة القراءات، ص۵۴.
[۲۲]
محیسن، محمدسالم، المغنی فی توجیه قراءات العشرالمتواترة، ج۱، ص۲۴.
[۲۳]
ابو شامه، عبد الرحمان بن اسماعیل، ۵۹۵ - ۶۶۵ق، المرشدالوجیزالی علوم تتعلق بالکتاب العزیز، ص(۱۴۶-۱۶۷).
[۲۴]
قسطلانی، احمد بن محمد، ۸۵۱ - ۹۲۳ق، لطائف الاشارات لفنون القراءات، ص۹۶.
[۲۵]
دمیاطی، احمد بن محمد، - ۱۱۱۷ق، اتحاف فضلاءالبشربالقراءات الاربعة عشر، ص(۲۴-۲۵).
۹ - پانویس
۱۰ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«قرائت ابوعمرو زبان». |