شروع حفظ قرآنعوامل و مقدمات زیادی در حفظ قرآن کریم دارای اهمیت هستند و با وجود آنها برنامه حفظ با سهولت بیشتری انجام خواهد گرفت و در این زمینه کتاب‌های بسیاری نوشته شده است و تجربه‌های اساتید و حافظان بزرگوار نیز بسیار قابل استفاده است. فهرست مندرجات۱.۱ - شرکت درجلسات حفظ قرآن ۱.۲ - استفاده از تجربه استاد ۲ - عوامل مؤثر در حفظ قرآن کریم ۳ - انتخاب نوع قرآن ۳.۱ - استفاده از نوارهای ترتیل ۳.۲ - نماز حفظ قرآن ۳.۳ - آشنایی با ادبیات عرب ۳.۴ - ایجاد تمرکز حواس ۴ - روش‌های تمرکز حواس ۴.۱ - حذف عوامل پریشانی افکار ۴.۲ - انتخاب مکان مناسب ۴.۳ - وقت و زمان مناسب ۵ - خفتن در اوایل شب ۵.۱ - پرهیز از کارهای غیر ضروری ۶ - چکیده بحث گذشته ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - نکات مهم در حفظ قرآنبرخی از نکات بسیار مهم که در حفظ قرآن توانایی انسان را چندین برابر می‌کند عبارتند از: ۱.۱ - شرکت درجلسات حفظ قرآنحضور در جلسات حفظ، انسان را برای برنامه حفظ ملتزم و منظم می‌کند و هیچ مانعی نمی‌تواند سد راه حافظ گردد. اگر کسی به تنهایی مشغول برنامه حفظ قرآن گردد، به علت‌های مختلف (از جمله ایام امتحانات درسی، اشتغالات گوناگون و...) از برنامه روزانه می‌ماند و به محفوظات گذشته نیز خلل وارد خواهد آمد، ولی حضور در جلسه باعث می‌شود که در هر شرایطی برنامه خود را انجام دهد و درصورت حضور در جلسه اگر مقدار آیات معین شده را حفظ نکند در حضور اعضای جلسه احساس ضعف و شکست می‌کند و نمی‌تواند در چند جلسه برنامه خود را انجام ندهد و در صورت پیشامد غیرمنتظره، در جلسه بعد آن را جبران خواهد کرد. ۱.۲ - استفاده از تجربه استاداستاد حفظ می‌تواند انسان را در این زمینه به طور چشمگیری افزایش دهد و نیز می‌تواند سختی‌ها و مشکلات راه را بر رهرو حفظ هموار نماید. کسی که به تنهایی و بدون حضور در خدمت استاد بخواهد حفظ قرآن را دنبال نماید، باید چندین برابر زحمت بکشد و البته بسیارند افرادی که بدون حضور مستمر در کلاس‌های قرآنی هم توانسته‌اند حافظ قرآن گردند ولی با زحمات بسیار.... ۲ - عوامل مؤثر در حفظ قرآن کریممقدماتی که تاکنون به آنها اشاره شد، لوازم ابتدایی حفظ قرآن بود که بدون مراعات آنها موفقیت در این امر امکان پذیر نیست. اکنون به نکات مهم و مؤثری می‌پردازیم که استادان با تجربه آنها را ضروری وغیرقابل اجتناب می‌دانند. ۳ - انتخاب نوع قرآنیکی از عوامل مؤثر در سهولت و افزایش سرعت حفظ، انتخاب یک نوع قرآن با چاپ مرغوب و مناسب می‌باشد و باید از آغاز تا پایان حفظ، حتی برای تکرار و مرور فقط از آن استفاده نماید و در غیر این صورت تصویر صفحات و آیات در ذهن به هم می‌ریزد و حفظ را دچار مشکل می‌کند و ممکن است برخی آیات محل مشخصی و معین خود را در صفحه ذهن نیابند که موجب بروز اشکال خواهد شد. قرآن مورد استفاده حافظ، باید ساده و خطی خوانا با اعراب گذاری دقیق و کم زرق و برق باشد، و نباید از قرآن‌هایی که صفحات آن دارای نقش و نگار و رنگارنگ است، استفاده شود وزمینه صفحات هم سفید نباشد، که باعث خستگی چشم می‌گردد و دقیق بودن شماره آیات نیز بسیار مهم است و نیز بهتر است ترجمه نداشته باشد و برای ترجمه از منبع دیگری استفاده نماید. هم چنین مناسب است، با توجه به مکان و زمان حفظ و مرور از قطع‌های گوناگون یک قرآن بهره ببرد تا بتواند علاوه بر این که در منزل حفظ می‌کند در محیط مناسب بیرون نیز با استفاده از قرآن کوچک تر (جیبی) حداکثر بهره را از وقت خود ببرد. بنابراین برای حفظ قرآن بهترین رسم الخط، قرآن با خط عثمان طه می‌باشد که در تمامی مسابقات و محافل و مجالس قرآنی از آن استفاده می‌گردد و در قطع‌های مختلف نیز و در همه جا موجود است وشماره آیات نیز در آن بسیار منظم و دقیق است. ۳.۱ - استفاده از نوارهای ترتیلیکی دیگر از عوامل مؤثر در حفظ قرآن، بهره گیری از نوارهای ترتیل قرآن می‌باشد. حافظ می‌تواند به وسیله نوار از به خاطر سپردن کلمات و آیات به صورت غلط و اشتباه جلوگیری نماید، بارها برای رهروان حفظ قرآن پیش آمده است که کلماتی را به غلط حفظ می‌کنند و خود نیز از عدم صحت آن مطلع نمی‌شوند، استفاده از نوار می‌تواند در این مورد کمک خوبی به انسان بکند، هم چنین به وسیله آن می‌توان محفوظات گذشته را مرور کرد و یکی دیگر از فوائد و آثار فواید نوار آشنایی با نغمه‌های زیبا و دلنشین قرآنی است که در این صورت حافظ نه تنها تاثیرات عمیق تری بر اجتماع خواهد گذارد، بلکه خود نیز بهره‌های فردی بیشتری خواهد برد و استادان با تجربه نیز استفاده دقیق و عمیق از نوارهای قرائت و ترتیل را مواکدا توصیه می‌نمایند. [۱]
پرهیزگار، شهریار، چگونه قرآن را حفظ کنیم، شهریار پرهیزگار، ص۳۷.
۳.۲ - نماز حفظ قرآنکسی که می‌خواهد قرآن را حفظ کند باید از خداوند در این راه استعانت و یاری بجوید و در این باره ابن عباس از امیرالمؤمنین از پیامبر بزرگوار اسلام نقل کرده است که فرمود: ای علی! آیا می‌خواهی کلماتی را به تو یاد بدهم که خداوند بواسطه آن کلمات به تو نفع بدهد و به هر کس که آن را تعلیم می‌کنی نیز سود می‌بخشد...؟ گفتم: بلی یا رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: اگر توانستی در ثلث سوم شب جمعه برخیز و اگر نتوانستی قبل از آن، چهار رکعت نماز بگذار! در رکعت اول بعد از حمد سوره یس و در رکعت دوم بعد از حمد سوره سجده و در رکعت سوم بعد از حمد سوره دخان و در رکعت چهارم حمد و سوره ملک را می‌خوانی (و هر دورکعت تشهد و سلام می‌گویی). بعد از پایان نماز ابتدا حمد وثنای خداوند می‌گویی (ذکر الحمدلله و سبحان الله) سپس بر پیامبر و آل او درود می‌فرستی و برای مؤمنان از خداوند طلب آمرزش و غفران می‌کنی، آن گاه این دعا را می‌خوانی: اللهم ارحمنی بترک المعاصی ابدا ما ابقیتنی و ارحمنی من ان اتکلف ما لا یعنینی و ارزقنی حسن الظن فیما یرضیک عنی. اللهم بدیع السموات و الارض ذالجلال و الاکرام و الغرة التی لاترام، اسالک یا الله یا رحمان بجلالک و نور وجهک ان تلزم قلبی حفظ کتابک کما علمتنی و ارزقنی ان اتلوه علی النحو الذی یرضیک عنی ان تنور بکتابک بصری و تطلق به لسانی و ان تفرج به عن قلبی و تشرح به صدری و تستعمل به بدنی و تقوینی علی لک و تعیننی علیه فانه لا یعیننی علی الخیر غیرک و لا یوفق له الا انت. ۳.۳ - آشنایی با ادبیات عربدر حفظ قرآن کریم، آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی بسیار مفید و سودمند است و بدون آن کار حفظ به سختی انجام می‌پذیرد و آیات در ذهن به خوبی جای نمی‌گیرند، به خاطر این که انسان بوسیله زبان عربی می‌تواند با روح و معانی آیات ارتباط برقرار کند و اگر معنای کلمات و آیات را نداند باید چندین برابر زحمت بکشد، مثلا وقتی معنای آیات را می‌داند هیچ گاه نمی‌گوید: ان الله یحب من کان خوانا اثیما و اگر کسی آیه را چنین تلاوت کرد می‌گوید: این آیه صحیح نیست، چون خداوند گنهکاران و خائنین را دوست ندارد. و نیز درهر جای دیگری وقتی با معنی آیات و لغت عربی انس داشته باشد، می‌تواند کلمات را به خوبی حدس بزند و اعراب کلمات را نیز به درستی ادا می‌کند و فاعل را مرفوع (ضمه دار) و مفعول را منصوب (فتحه دار) و.... این امر آن چنان مهم است که می‌توان آن را یکی از مؤثرترین عوامل پیشرفت در حفظ قران به شمار آورد و آشنایی با صرف و نحو و لغت عربی باعث علاقه و عشق بیشتر حافظ و آیات را نیز در ذهن زیباتر و دلنشین تر می‌کند. ۳.۴ - ایجاد تمرکز حواسیکی از عوامل اساسی و بسیار مهم برای موفقیت در زمینه حفظ قرآن تمرکز کامل حواس وخالی کردن ذهن از هرگونه اشتغالات فکری در هنگام بخاطرسپاری آیات است. اگر کسی با قلب و ذهنی فارغ از همه جا و متوجه حفظ آیات قرآن یک ساعت تلاش کند به مراتب موفق تر خواهد بود، از کسی که ساعت‌ها وقت صرف کند، در حالی که پریشانی افکار و اشتغالات او را در عوامل دیگری سیر می‌دهد. تمرکز حواس یعنی جلوگیری از نفوذ افکار خارجی وثابت نگه داشتن دقت و توجه روی موضوع خاص و طبیعی است که اگر افکار دیگری دارد ذهن شود، موضوع مورد نظر خارج و این کار در ابتدا قدری مشکل است و نیاز به تمرین و ممارست دارد. همان طور که حضور قلب و تمرکز حواس در نماز نیز دشوار است به طوری که انسان ابتدائا در طول نماز بیش از چند لحظه نمی‌تواند حضور قلب خود را حفظ نماید و از ورود فکرهای گوناگون به ذهن خود جلوگیری کند. ۴ - روش‌های تمرکز حواسرا هکارهای ایجاد تمرکز به شرح زیر بیان می‌شود. ۴.۱ - حذف عوامل پریشانی افکاربرای ایجاد تمرکز حواس باید کارهایی که باعث تشتت افکار می‌شود از بین برود مثل گرسنگی و تشنگی و بسیاری از عوامل دیگر مانند اضطراب و خستگی. معمولا چنین کسی نمی‌تواند ذهن خود را متمرکز و حواس خود را جمع نماید و هیچ گاه با وجود این عوامل نمی‌تواند به حفظ بپردازد، بنابراین مراعات این حالات برای انسان بسیار لازم است. ۴.۲ - انتخاب مکان مناسبیکی از عوامل مهمی که در حفظ قرآن و بخاطر سپردن هر مطلب دیگری باید مورد توجه قرار گیرد ودر تمرکز حواس تاثیر خاصی دارد مکان است، مکان حفظ باید خلوت و بی سرو صدا و آرام باشد. اگر قرار باشد در بین کار چند لحظه به رادیو گوش کرده و یا با افرادی که وارد اتاق می‌شوند، صحبت کند و یا برای آشامیدن آب برخیزد و یا اینکه چند بار به تلفن جواب بدهد و یا متوجه مناظر مختلف کوچه، حیاط و یا حتی اطاق شود، دیگر تمرکز حواسی برای انسان باقی نمی‌ماند، بنابراین باید حتی الامکان این گونه عوامل را کاهش داده تا بتواند به راحتی و سهولت آیات را به خاطر بسپارد. و نیز با توجه به اهمیت نقش اکسیژن بر روی سهولت مغزی وفعالیت‌های فکری باید از حفظ کردن در مکان‌هایی که دارای هوای آلوده و یا دم کرده هستند، اجتناب کرده و از هوای سالم و آزاد استفاده کرد. ۴.۳ - وقت و زمان مناسببهترین زمان برای یادگیری وحفظ قرآن، زمانی است که انسان آمادگی کافی و دانی را دارد و نمی‌توان وقت خاصی را به اشخاص تحمیل کرد که فلان وقت فقط برای این امر خوب و مناسب است. اما یکی از مناسب‌ترین اوقات برای به ذهن سپردن هر گونه مطلبی سحرگاهان است یعنی صبح زود، قبل و یا بعد از نماز است، زیرا مناسب‌ترین حالات ذهن از نظر آمادگی برای فعالیت، هنگامی است که فرد، ساعاتی قبل از آن، استراحتی کامل داشته باشد و نیز علاوه بر بدن انسان، طبیعت نیز از آرامش خاصی برخوردار است. به تجربه ثابت شده است آنان که عادت به بیداری سحر و صبحگاهان دارند، افراد موفقی هستند. سحرخیز باش تا کامروا باشی! ع لامه شوشتری در این باره چنین سروده است: و البحث قد جرب فی ابکار عندهم و الحفظ فی الاسحار و الکتب فی اواسط النهار و اللیل و النهار للتکرار و الکل حال الجوع لا حال الشبع مجرب تاثیره فلیتبع و اختر محلا خالیا من شاغل تحل فیه عقد المشاکل [۴]
رضوی، محمدرضی، التحفة الرضویه، ص۲۱۳.
یعنی: صبح برای بحث کردن تجربه شده و، سحر برای حفظ کردن نزد اهل تجربه. و نوشتن در وسط روز و شب، و روز و شب برای تکرار و مباحثه. همه این‌ها درحال گرسنگی باید نه سیری، تاثیر این حالات تجربه شده تعبیت کن! برای خود محلی به دور از شلوغی برگزین، که در آن مشکلات و مسائل حل شود. مشکل بیداری سحرگاهان نیز فقط چند روز اول است و بعد از چند روز لذت و شیرینی سحرخیزی بدست خواهد آمد، برای بیدار شدن نکات زیر نیز مفید است: ۱. تلاوت آیه آخر سوره کهف. ۲. خوردن غذای سبک در اول شب. ۵ - خفتن در اوایل شبنکته دیگر این که روان شناسان معتقدند، بهتر است در ساعات ثابتی از شبانه روز، مطالب حفظ شوند، زیرا اگر این کار هر روز در ساعت‌های مشخص و ثابت انجام گیرد، ذهن به ثبت و ضبط کردن در این ساعات به خصوص عادت می‌کند و در نتیجه سریع تر و با زحمت کم تری می‌توان مطالب را حفظ کرد. البته باید که هیچ گاه نباید پس از یک فعالیت سنگین ذهنی و فکری به حفظ قرآن پرداخت. نکته دیگر که برای حضور قلب در نماز نیز سفارش شده و در اینجا نیز بسیار اهمیت دارد این است که باید همیشه پیش از حفظ کردن، دقایقی را به تخلیه ذهن و افکار و مسائل مختلف اختصاص داد و نباید بدون مقدمه مشغول حفظ قرآن شد، (به ویژه برای کسانی که دغدغه و دل مشغولی‌های زیادی دارند). نکته مهم دیگر تقسیم اوقات حفظ در طول شبانه روز است، از نظر علمی و تجربی نیز ثابت شده است که اگر حفظ مطالب در فواصل زمانی مختلف صورت گیرد، نتایج بهتری خواهد داشت تا این که این کار متصل و یک باره انجام پذیرد. مطالب مهم آخر این که چنین نیست که در صورت نبودن بعضی از شرایط کار حفظ تعطیل شود، اصولا محدودیت مطلق در زمان ومکان برای حفظ قرآن وجود ندارد ولی با وجود این شرایط، پیشرفت انسان بیشتر و سرعت حفظ و سهولت آن افزایش پیدا خواهد کرد. ۵.۱ - پرهیز از کارهای غیر ضروریحفظ قرآن به فکر آرام و خالی بودن ذهن نیاز دارد، کسی که شبانه روز به کارهای روزمره به ویژه کارهای غیر ضروری مشغول باشد، نمی‌تواند حواس خود را متمرکز نماید و اگر آیاتی را حفظ نماید، بزودی آن را فراموش خواهد کرد، بنابراین باید فکر خودرا بر روی حفظ متمرکز نماید و دل مشغولی‌های خود را به فواصل برساند تا بتواند در این زمینه توفیقات خوبی کسب نماید. ۶ - چکیده بحث گذشتهعوامل مهم و موثر در حفظ قرآن کریم: ۱. انتخاب نوع قرآن. ۲. استفاده از نوارهای ترتیل . ۳. نماز حفظ قرآن. ۴. آشنایی با صرف و نحو و زبان عربی . ۵. ایجاد تمرکز حواس. روش‌های تمرکز حواس: ۱. حذف عوامل پریشانی افکار. ۲. انتخاب مکان مناسب. ۳. پرهیز از کارهای غیر ضروری. ۷ - پانویس
۸ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «شروع حفظ قرآن». رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|