سیدحسن صدر کاظمیسیدحسن صدر، فقیه، اصولی، محدث و از مراجع تقلید شیعه، مشهور به محدث کاظمینی می‌باشد. ۱ - ولادتروز جمعه ۲۹ ماه مبارک رمضان سال ۱۲۷۲ هـ . ق. بود که نوزادی زیباروی، از خانواده‌ای روحانی، در شهر مقدس کاظمین چشم به جهان گشود. پدرش او را حسن نامید. [۱]
شیعه و پایه گذاری علوم اسلامی ص ۵.
[۲]
ترجمه تاسیس الشیعه سید حسن صدر، ص ۱.
[۳]
گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۶، ص ۳۰۳.
۲ - مراحل تحصیلسید حسن صدر که در دامان خانواده‌ای فقیر، امّا با تقوا و فضیلت رشد کرده بود. به سفارش پدر، شروع به تحصیل علم نمود. پدرش استادانی فرزانه برای فرزندش انتخاب کرد. هنوز پانزده بهار از عمر پربرکتش نگذشته بود که صرف و نحو و بیان و معانی و بدیع را کاملاً فرا گرفت. سپس علم منطق را فراگرفت. همت بلند و عزم راسخ سید حسن و نظارت همیشگی پدر در ادامه تحصیل وی باعث شد که در هیجده سالگی فقه و اصول را از بزرگ‌ترین استادان کاظمین، که پدرش نیز یکی از آنان بود، فرا گیرد. ۳ - اقامت در نجفسید حسن صدر به امر پدر، به نجف اشرف مهاجرت نمود تا هر چه بیشتر از علوم و معارف الهی بهره‌مند گردد. وی هفده سال در حوزه علمیه نجف، حکمت، کلام، فقه، اصول و سایر علوم اسلامی را فرا گرفت. و در فقه و اصول مجتهد شد. ۴ - مهاجرت به سامراآیت الله العظمی سید محمد حسن شیرازی در سال ۱۲۹۱ هـ . ق. از نجف به سامرا هجرت کرد. عده بسیاری از شاگردان او نیز به آن جا مهاجرت کردند. سید حسن صدر نیز در سال ۱۲۹۷ هـ . ق. برای بهره بردن از محضر مرجع بزرگ شیعه، به سامرا مهاجرت نمود و مدت هفده سال در آن اقامت گزید. وی ضمن استفاده از درس آیت الله شیرازی، خود نیز به تدریس پرداخت. بیان شیوا و گیرایش توجه همه را به وی جلب کرد. مرجع شیعیان نیز ارادت و عنایت خاصی نسبت به وی ابراز می‌داشت. دو سال از رحلت آیت الله سید محمد حسن شیرازی گذشته بود که ـ در سال ۱۳۱۴ هـ . ق. ـ سید حسن صدر همراه پسر عمویش، سید اسماعیل صدر به زادگاهش کاظمین بازگشت. [۴]
شیعه و پایه‌گذاری، ص۴-۱۱.
[۵]
علمای معاصرین، ملا علی واعظ تبریزی، ص ۱۷۱، ۱۷۰.
[۶]
صیام وقایع الایام، ملا علی تبریزی، ص ۶۶۴.
[۷]
معارف و معاریف، سید مصطفی خمینی، ج ۶، ص ۶۶۱.
[۸]
اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۳۲۵ .
[۹]
گنجینه دانشمندان، ج ۶، ص ۳۰۴.
۵ - اساتیدسید حسن صدر علم صرف و نحو را از علامه باقر بن محمد حسن آل یاسین و ع لامه سید باقر بن الحیدر (متوفا: ۱۲۹۰ هـ . ق.) علم معانی و بیان و بدیع را از شیخ علامه عطار و علم منطق را از شیخ محمد بن الحاج کاظم و میرزا باقر سلماسی فرا گرفت. او حکمت و کلام را از پدرش، شیخ محمد باقر شکی، شیخ محمد تقی بایکانی؛ شیخ عبدالنبی نوری طبرسی و محمد تقی گلپایگانی (متوفا: ۱۲۹۳ هـ . ق.) فراگرفت. فقه و اصول را نیز از پدرش، عبدالحسین بن نعمه الطریحی (متوفا: ۱۲۹۵ هـ . ق.) و میرزای شیرازی؛ اخلاق را از ملا حسینقلی همدانی و علوم غریبه را نزد شیخ عبدالحسین هندی فرا گرفت. [۱۰]
شیعه و پایه گذاری علوم اسلامی، ص ۶ -۵.
[۱۱]
تأسیس الشیعه، ۱-۵.
۶ - شاگردانعلامه محمد جواد بلاغی (متوفا: ۱۳۱۳ هـ. ش) [۱۲]
گلشن ابرار، ج ۲، ص ۵۴۳.
، شیخ مرتضی آل یاسین کاظمی و بسیاری از فرزانگان جزو شاگردان سید حسن صدر بودند.سید حسن صدر از کارشناسان علم حدیث بود و به همین سبب، به محدث کاظمینی مشهور بود. ۶.۱ - کسانی که از سید حسن حدیث نقل کرده اندکسانی که وی از آنها حدیث نقل کرده است، دو گروهند: ۶.۱.۱ - بدون اجازه کتبیکسانی هستند که بدون اجازه کتبی از آنان حدیث نقل می‌کرد، که عبارتند از: میرزا حسن شیرازی (متوفا: ۱۳۱۲ هـ . ق.) میرزا حبیب الله رشتی (متوفا: ۱۳۱۳ هـ . ق.) محمد حسن بن هاشم کاظمی (متوفا: ۱۳۰۸ هـ . ق.) محمد ایروانی (متوفا: ۱۳۰۶ هـ . ق.) محمد حسن آل یاسین کاظمی سید هادی صدر (متوفا: ۱۳۱۶ هـ . ق.) ۶.۱.۲ - با اجازه کتبیعالمانی که به او اجازه کتبی برای نقل حدیث داده‌اند، که عبارتند از: شیخ ملا علی بن خلیل رازی (متوفا: ۱۲۹۷ ه.ق.) سید مهدی قزوینی حلی میرزا محمدهاشم بن زین‌العابدین اصفهانی (متوفا: ۱۳۱۸ ه.ق.) سید حسن صدر محدث بزرگی بود. او به عده زیادی اجازه کتبی نقل حدیث داده است که به نام برخی اشاره می‌شود: آیت الله شیخ محمد حسین غروی اصفهانی (متوفا: ۱۳۲۱ هـ. ش)، علامه سردار کابلی (متوفا: ۱۳۳۱ هـ. ش) سید شرف الدین عاملی (متوفا: ۱۳۳۷ هـ. ش) شیخ آقا بزرگ تهرانی (متوفا: ۱۳۴۸ هـ. ش) شیخ عباس قمی (متوفا: ۱۳۱۹ هـ. ش) آیت الله ابوالحسن اصفهانی (متوفا: ۱۳۲۵ هـ. ش) شیخ هادی آل کاشف الغطاء ابوالحسن نقوی سید رضا هندی میرزا محمد علی اردوبادی نجفی (متوفا: ۱۳۸۰ هـ . ق) میرزا هادی خراسانی شیخ آقا رضا اصفهانی (متوفا: ۱۳۲۲ هـ . ق). [۱۳]
تأسیس الشیعه، ص ۲۲ ـ۲۵.
[۱۴]
گلشن ابرار، ج ۲، ص ۵۸۰.
[۱۵]
گلشن ابرار، ج ۲، ص ۶۲۵ .
[۱۶]
گلشن ابرار، ج ۲، ص۶۵۵.
[۱۷]
معارف الرجال، ج ۱، ص ۲۴۹.
[۱۸]
علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، ص ۳۳۸.
[۱۹]
شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی، ص ۱۷ ـ ۱۸.
۷ - در عرصه فرهنگ۷.۱ - پیمان مقدسجرجی زیدان، تاریخ نویس معروف (متوفا: ۱۹۱۴ م) در کتاب (تاریخ آداب اللغة العربیة) که در چهار جلد منتشر شد، نوشت: «شیعه طایفه‌ای کوچک بود که آثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه ای در دنیا وجود ندارد.» وقتی این خبر به سید حسن صدر رسید، با شیخ آقا بزرگ تهرانی و محمد حسین کاشف الغطاء هم پیمان شد تا به معرفی شیعه بپردازد. علامه سید حسن صدر درباره فعالیت‌های علمی شیعه و نقش آنان در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی تحقیق کرد و کتاب معروف خود را به نام تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، تألیف کرد، که در سال ۱۳۷۰ هـ . ق در ۴۴۵ صفحه به چاپ رسید. شیخ آقا بزرگ تهرانی با تألیف الذریعه الی تضانیف الشیعه در ۲۹ جلد به معرفی آثار و تألیفات شیعه در علوم مختلف پرداخت. علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطاء نیز نقدی بر تاریخ آداب اللغة العربیة نوشت. [۲۰]
شیخ آقا بزرگ تهرانی، محمد رضا حکیمی، ص ۲۲ ـ ۲۳.
۷.۲ - غیرت دینیفعالیتهای فرهنگی وهابیت روز به روز گسترش می‌یافت. علامه سید حسن صدر برای دفع این فتنه، کتابی تحت عنوان «رساله الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابین» نگاشت. [۲۱]
تأسیس الشیعه، ص ۲۰.
۷.۳ - گنجینه جاویدانکتابخانهای ماندگار، علامه سید حسن صدر علاقه بسیار شدیدی به خرید و جمع‌آوری کتاب داشت. این علاقه به قدری شدید بود که برای خرید یک کتاب از هزینه‌های ضروری زندگی چشم پوشی می‌کرد. وی کتاب‌های قدیمی و خطی را جمع آروی می‌کرد و اگر کتابی بدون نام مؤلف بود، آن قدر تحقیق و تفحص می‌کرد تا نویسنده را بشناسد. اکنون کتابخانه‌اش شامل بیش از ۱۰۰۰ جلد کتاب نفیس است. [۲۲]
تأسیس الشیعه، ص۲۱-۲۲.
[۲۳]
عیان الشیعه، ج ۵، ص ۳۲۵.
نویسنده پرتلاش، علامه سید شرف الدین می‌گوید: من از آیت الله سید حسن صدر شنیدم که وی در ایام جوانی شبها را (معمولا) برای مطالعه بیدار بود و در روز، خواب قبل یا بعد از ظهر را نمی‌شناخته، خودم نیز مشاهده کردم او در سال‌های پیری، شب و روز در کتابخانه اش قلم به دست راست و کاغذ در دست چپ، مشغول تحقیق و تألیف بود. به جرأت می‌گویم که آن بزرگوار یک چهارم عمرش را خوابید و باقی عمرش را بیدار بود؛ برعکس عموم مردم که فقط یک چهارم عمرشان را بیدارند. [۲۴]
علمای معاصرین، ص ۱۷۰.
۸ - آثاراز آثار وی ۸۲ کتاب به یادگار مانده است برخی از آنها را ذکر می کنیم. [۲۵]
علمای معاصرین، ص ۱۷۲.
۱. اصول دین و اخلاق: الدرر الموسویه فی شرح العقائد الجعفریه، وی در این کتاب، ضمن تبیین اصول دین، امامت را از منابع اهل سنت اثبات می‌کند. ۲. سبیل الصالحین: این کتاب هفت راه سیر و سلوک و عبادت خدا را بیان می‌کند. ۳. احیاء النفوس بآداب ابن طاووس. این کتاب درباره ارتباط بنده با خدا و بنده با اولیاء الله و بنده با ملائکه و مردم بحث می‌کند. ۴. سبیل الرشاد فی شرح نجاه العباد. ۵. تبیین مدارک السداد للمتن و الحواشی من نجاه العباد. ۶. تحصیل الفروع الدینیه فی فقه الامامیه. ۷. المسائل المهمه. ۸. المسائل النفسیه. ۹. حاشیه بر العروه الوثقی. ۱۰. حاشیه بر غایه القصوی. ۱۱. حاشیه بر نجاه العباد. ۱۲. حاشیه بر تبصره. ۱۳. حاشیه بر فصول فارسی. ۱۴. الغالیه لاهل الانظار العالیه، این کتاب در تحریم ریش تراشی است و به عربی و فارسی چاپ شده است. ۱۵. تبیین الرشاد فی لبس السواد علی الائمه الامجاد، این کتاب که به زبان فارسی چاپ شده، در مورد پوشیدن لباس سیاه برای عزاداری اهل بیت است. ۱۶. نهج السداد فی حکم اراضی السواد. ۱۷. الدر النظیم فی مسأله التتمیم، در موضوع تکمیل آب کر با آب متنجّس. ۱۸. لزوم قضاء مافات ـ من الصوم ـ فی سنه الفوات. ۱۹. تبیین الاباحه (در این که نماز خواندن با اجزاء حیوان مشکوک) جائز است. ۲۰. ابانه الصدور: در مورد ارث. ۲۱. کشف الالتباس عن قاعده الناس (درباره قاعده الناس مسلطون علی اموالهم). ۲۲. الغرر فی نفی الضّرار و الضرر: درباره بحث حکومت و ورود. ۲۳. احکام الشکوک الغیر منصوصه (روایاتی که در شک در رکعات نماز بناء را بر اکثر می‌گذارند). ۲۴. رساله فی حکم الظن بالافعال و الشک فیها. ۲۵. الرسائل فی اجوبه المسائل: جواب به استفتائات. ۲۶. سبیل النجاه فی المعاملات. ۲۷. تعلیقه علی رساله التقیه لشیخنا الانصاری. ۲۸. تعلیقه علی مباحث المیاه من کتاب الطهاره للشیخ الانصاری. ۲۹. الرساله فی حکم ماء الغساله. ۳۰. رساله فی تطهیر المیاه. ۳۱. رساله فی مسأله تقوی العالی بالمسافل. ۳۲. تعلیقه مسبوطه علی ما کتبه الشیخ الانصاری فی صلاه الجماعه. ۳۳. رساله فی شروط الشهاده علی الرضاع. ۳۴. رساله فی بعض مسائل الوقف. ۳۵. رساله فی حکم ماء الاستنجاء. ۳۶. رساله فی الماء المضاف. ۳۷. رساله وجیزه فی روایه الاخفات فی التسبیحات فی الرکعتین الاخیرتین. ۳۸. من الناسک فی المناسک (حدیث). ۳۹. شرح وسائل الشیعه الی احکام الشریعه. علامه شرف الدین می‌گوید: این کتاب، کتابی است که نظیر آن تألیف نشده است. این کتاب شامل علم فقه، حدیث، اصول و علم رجال است که چند جلد آن منتشر شده است. ۴۰. محاسن الرسائل فی معرفه الاوائل. [۲۶]
تأسیس الشیعه، ص ۲۱ـ ۱۴.
[۲۷]
اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۳۲۶ .
[۲۸]
الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج ۱۹، ص ۳۷۰.
۹ - وفاتهشتاد و دو سال از عمر این اسوه تقوی گذشته بود که حالش دگرگون شد و مریض گشت. وی را به منزل پسرش واقع در محله کرخ بغداد بردند، تا کار مداوا راحت‌تر انجام شود. امّا هنگام سفر آخرت فرا رسیده بود. وی هنگام غروب خورشید روز پنج شنبه ۱۱ ربیع الاول سال ۱۳۵۴ هـ . ق. چشم از دنیا فرو بست و به دیار یار شتافت. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعسایت اندیشه قم |