رسایل فلسفی (کتاب)«رسایل فلسفی»، مجموعه ای است حاوی هفت رساله مختلف، با نام‌های «تلخیص ابن سینا رساله ارسطاطالیس را در نفس»، «ترجمه عیون المسائل»، «رساله اعتباریت وجود»، «رساله فردوس»، «خطبه غرای ابن سینا در توحید و تربیت موجودات»، «رساله صور مخالف حق» و «رساله عروس». شناخت ساختار و محتوای این مجموعه، در گرو آشنایی با تک تک رساله های مزبور است که اکنون به توضیح در مورد آنها می‌پردازیم: فهرست مندرجات۱.۱ - معرفی اجمالی ۱.۲ - گزارش محتوا ۲ - ترجمه عیون المسائل ۲.۱ - معرفی اجمالی ۲.۲ - گزارش محتوا ۳ - رساله اعتباریت وجود ۳.۱ - معرفی اجمالی ۳.۲ - گزارش محتوا ۴ - رساله ی فردوس ۴.۱ - معرفی اجمالی ۴.۲ - گزارش محتوا ۵ - خطبه ابن سینا در توحید ۵.۱ - معرفی اجمالی ۵.۲ - گزارش محتوا ۶ - رساله صور مخالف حق ۶.۱ - معرفی اجمالی ۶.۲ - گزارش محتوا ۷ - رساله عروس ۷.۱ - معرفی اجمالی ۷.۲ - گزارش محتوا ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - تلخیص رساله ارسطاطالیس۱.۱ - معرفی اجمالی«تلخیص ابن سینا رساله ارسطاطالیس را در نفس»، رساله ای است که شیخ الرئیس، آن را به زبان فارسی تالیف نموده است. این رساله، همان طور که از نامش پیدا است، در واقع نظریه ارسطالیس را در باره نفس بازگو می‌کند. این رساله، در ضمن کتاب رسایل فلسفی (ضمن کتاب حکمت بو علی) چاپ شده است. رساله، در هفت قول تنظیم گردیده است. [۱]
رسائل فلسفی، ابن سینا، ص۳۰۵.
۱.۲ - گزارش محتوااقوال هفت گانه رساله، به ترتیب در باره ادراک نفس، اثبات وجود نفس، جوهریت نفس، روحانی بودن نفس، بساطت نفس، حی لا یموت بودن نفس و فکر و معرفت عقلی داشتن نفس می‌باشد. ۲ - ترجمه عیون المسائل۱.۱ - معرفی اجمالیرساله ی «ترجمه عیون المسائل»، ترجمه فارسی عیون المسائل است که ضمن رسایل فلسفی (ضمن کتاب حکمت بو علی) به چاپ رسیده است. علی الظاهر به ابن سینا نسبت داده شده است. کتاب، دارای ده بخش می باشد. [۲]
رسائل فلسفی، ابن سینا، ص۳۱۲.
۱.۲ - گزارش محتوابخش اول کتاب، در تقسیم علم است به تصور مطلق و تصور همراه با تصدیق. بخش دوم، تصور اجسام لا یتناهی ر ا توضیح می‌دهد و اینکه امکان تصور چنین موجوداتی به چه صورت ممکن است. در بخش سوم، در مورد تصدیقاتی است که ادراک آنها متوقف بر ادراک تصدیقات دیگر است. چهارمین بخش، نقش علم منطق را در رساندن ما به تصور و تصدیق، یادآور شده و در پنجمین بخش،علیت و معلولیت اشیای ممکنه را توضیح داده، بر علیت واجب الوجود صحه می‌گذارد که در ضمن این بخش، ترتیب صوادر نیز بیان گردیده است که از عقل اول آغاز می‌شود. هفتمین بخش کتاب، در مورد حرکات است که حرکات مستدیر افلاک، از آن جمله می‌باشد. حرکات بسایط و مرکبات، در بخش هشتم بررسی گردیده و نهمین بخش، به انسان اختصاص داده شده است که در آن، شیوه عمل کرد افعال و آلات جسمانیه انسان ، مورد بحث می‌باشد. تجرد نفس و بقای بعد الموت، دهمین و آخرین بخش کتاب است. ۳ - رساله اعتباریت وجود۱.۱ - معرفی اجمالی«رساله ی اعتباریت وجود»، در واقع ترجمه رساله خیام است در مورد وجود. رساله، بسیار کوتاه و فاقد باب بندی و فصل بندی است. ۱.۲ - گزارش محتوامسئله اصالت وجود یا اصالت ماهیت، از دیرباز مورد اختلاف و محل بحث و نظر فلاسفه و حکما بوده است. تا مدت‌ها اکثر فلاسفه، قائل به اصالت ماهیت و اعتباریت وجود بوده اند، لکن بعدها با طرح نظریه اصالت وجود و ادله قوی و غیر قابل انکار آن، تقریبا کسی منکر این نظریه نگردید. مؤلف، در این رساله، بعد از حمد و صلوات، به بیان اوصاف موجودات که به دو گونه ذاتی و عرضی می‌باشند، پرداخته است. در بخش بعدی که وارد ادله و براهین اعتباریت وجود گردیده است، به شبهاتی مانند نتیجه زیادت وجود بر ماهیت که در خارج، مساوق با اصالت وجود خواهد بود، پرداخته است. او وجود را معنایی مستفاد می‌داند که امکان زیادت آن بر ماهیت، در خارج، ممکن نمی‌باشد. وی، قول به غیر آنچه نظریه ی خودش است را گمراهی می‌داند. خیام، در آخرین بخش رساله خود، به اعتباریت و اصالت در واجب الوجود، پرداخته و وجود واجب را بدان علت که وجودی است بالذات، نه به جعل جاعل، متمایز از وجود سایر موجودات دانسته و آن را دارای اصالت می‌شمارد و در همین زمینه به دو سؤال محتمل نیز پاسخ داده و رساله را به پایان می‌رساند. ۴ - رساله ی فردوس۴.۱ - معرفی اجمالی«رساله ی فردوس»، رساله‌ای است در مورد اصالت ماهیت شخصیة واجبة بالغیر، به زبان عربی و برگرفته از کلام بو علی در رسالة الفردوس. رساله، در سه بخش تقسیم بندی شده است. ۱.۲ - گزارش محتواماهیت و هویت داشتن امور موجوده‌ای که قبل از ما بوده اند و عدم دخول هویت در ماهیت این اشیاء و لواحق ماهیت و... مطالب این رساله را تشکیل می‌دهند. ۵ - خطبه ابن سینا در توحید۱.۱ - معرفی اجمالی«خطبه ی غرای ابن سینا در توحید و تربیت موجودات»، خطبه ای است از شیخ الرئیس، در توحید و تربیت موجودات به زبان عربی. خطبه، واجد صنعت براعة الاستهلال نسبت به پاره‌ای از مسائل فلسفی است. ۱.۲ - گزارش محتواخطبه، با تسبیح ملک قهار جباری که لا تدرکه الابصاراست، شروع می‌شود و با بیان اوصاف الهی و ربانیت و ایجاد موجودات،سماوات و ارضین ادامه یافته و با صلوات بر پیغمبر و آل طاهرینش و با حمد و ثنای الهی پایان می‌پذیرد. ۶ - رساله صور مخالف حق۱.۱ - معرفی اجمالی«رساله صور مخالف حق»، رساله ای است در مورد حقیقت صورت‌های موجوده در نفس که مخالف حق می‌باشد. این رساله، توسط شیخ الرئیس، تالیف شده و علی الظاهر، ترجمه اش به فارسی از عربی، توسط عمر بن ابراهیم خیام انجام گرفته است. رساله، بسیار کوتاه و فاقد باب بندی و فصل بندی است. نوع ترجمه، به این صورت است که بعد از هر پاراگراف متن عربی، بلا فاصله و بدون هیچ علامت یا نشانه ای، ترجمه فارسی اش آمده است. ۱.۲ - گزارش محتوادر مورد صورت‌های موجوده در نفس که مخالف حق می‌باشد، دو رای وجود دارد: یکی، قائل است که این صور، متخیله بوده و معقول نمی‌باشند و دیگری می‌گوید: این صور، هم زمان متخیل و معقول می‌باشند. بو علی، معتقد است که قول اول، قول باطلی است. امکان تصور صور محاله، مانند عنقای مغربی و... اموری است که نویسنده بدانها استناد جسته تا نظریه خویش را اثبات نماید. بو علی،حس و تخیل را دو وسیله اداراک بشر می‌داند. وی درک واقعیات و تمامیت معقولات، به صورت دفعة واحدة را بعد از مرگ ممکن می‌داند و علت آن را مواجهه با ذات الهی و عقول فعاله، می‌شمارد، چرا که هیچ معقول باطله ای که ماهیت شر دارد، در آن جا راهی ندارد. ۷ - رساله عروس۴.۱ - معرفی اجمالی«رساله عروس»، انتسابش به بوعلی مشخص نیست و در باره نام مؤلف آن نیز چیزی ثبت نشده است، لکن رساله، به زبان فارسی و در باره پاره‌ای از مسائل فلسفی، همچون اثبات واجب الوجود و صفات وی و... می‌باشد. رساله، بسیار کوتاه و فاقد باب بندی و فصل بندی است. [۳]
رسائل فلسفی، ابن سینا، ص۲۷۵.
۱.۲ - گزارش محتوارساله، از راه بیان مقدماتی از قبیل ممکن الوجود بودن پدیده ها پیش از موجود شدن، نیازمند بودن ممکن الوجود به علت هستی بخش، بطلان دور و تسلسل و... به اثبات واجب الوجود و صفات وی پرداخته است. ۸ - پانویس
۹ - منبعنرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |