رحلة أفوقای الأندلسی (کتاب)رحلة افوقای الاندلسی، تالیف احمد بن قاسم الحجری به زبان عربی است. ۱ - معرفی اجمالینام اصلی این کتاب ناصرالدین علی القوم الکافرین است و در واقع خلاصه کتاب مفقود الشهاب الی لقاء الاحباب است. نویسنده در این سفرنامه، مناظراتش با علمای مسیحی را ذکر کرده است و کمتر به توصیف اماکن، آثار تاریخی، آداب و رسوم مناطق پرداخته است. ویژگی این سفرنامه آن است که طول و عرض جغرافیایی شهرها را ذکر کرده است. ۲ - ساختاردر ابتدای کتاب مقدمه‌ای به قلم محقق کتاب محمد رزوق آمده است که در آن بیوگرافی مختصری از مؤلف و شیوه تحقیق آورده است. پس از آن متن کتاب در ۱۳ باب تنظیم شده است که هر باب معمولا مشتمل بر مناظرهای با یکی از علمای مسیحی یا یهودی است. در ادامه به عنوان یک بخش الحاقی ترجمه عربی کتاب «مواهب الثواب» کشف شده در غرناطه تونس آمده است. ۳ - گزارش محتوااز آنجا که این اثر خلاصه کتاب الشهاب است، لذا اولین باب در واقع باب دوازدهم از آن کتاب است. خلاصه آنچه در ابواب مختلف می‌خوانیم، عبارت است از: ۳.۱ - باب اولدر سال ۹۹۶ ق/ ۱۵۸۸ م قسیس کبیر شهر غرانطه دستور انهدام صومعه قدیمی را که در جنب مسجد بزرگ غرناطه قرار داشت، صادر کرد. این امر پس از آن واقع شد که صومعه جدید باشکوهی در نزدیکی آن ساخته شده بود. پس از تخریب آن صومعه، صندوق سنگی را یافتند که در داخلش پوستی بود که در آن به زبان عرب و عجم مطالبی نوشته شده بود. بخش غیر عربی آن خوانده شد؛ اما بزرگان زبانشناس نتوانستند نوشته‌های عربی آن را به طور کامل متوجه شوند. هفت سال از این قضیه گذشت و نوشته‌های عربی دیگری نیز کشف شد که کتاب «مواهب الثواب» از جمله آنها است. شرح قرائت این نوشته‌ها توسط نویسنده که به همراه متن آنها آمده، خواندنی است. ۳.۲ - باب دوممسیحیان شهرهای اندلس که در حاشیه دریا و در مسیر حرکت به سوی سرزمین‌های اسلامی قرار داشته است به خوبی با افوقای و یارانش برخورد نکرده و قصد جان آنها را می‌کنند. کار به جایی می‌رسد که شبی را در درخت بزرگی بیتوته می‌کنند؛ اما به لطف الهی سالم از این مناطق خارج می‌شوند. [۱]
رحلة أفوقای الأندلسی، الحجری، ص۴۱ به بعد.
۳.۳ - باب سوممراکش از مناطقی است که به زیبایی توصیف شده است: «شهری بزرگ، با میوه‌های بسیار و انگوری که در دنیا نظیر ندارد». عرض جغرافیایی آن ۵/ ۳۱ درجه و طول ۹ درجه و نزدیک به جزایر قناری است. در این سرزمین او مورد اکرام سلطان قرار گرفت؛ اما پس از مدتی قیام‌ها و ناآرامی‌هایی سراسر مغرب را فراگرفت و این اتفاقات او را مجددا روانه فرانسه کرد. [۲]
رحلة أفوقای الأندلسی، الحجری، ص۴۷ به بعد.
۳.۴ - باب چهارمدر شهر روان فرانسه با شخصی به نام فرط که مدت زیادی در سرزمین‌های اسلامی به تجارت مشغول بوده و به خوبی عربی می‌داند، برخورد می‌کند و به شبهات او پاسخ می‌دهد. این ملاقات او را به خاطرات گذشته متذکر می‌شود و مباحثاتش با یک عالم مسیحی که نمونه‌ای از جدال احسن است و در نهایت به مودت و دوستی ختم شده را یادآور می‌شود. ۳.۵ - باب پنجمدر پاریس او مناظرهای با مسیحیان درباره فلسفه ازدواج در اسلام و سنت انبیا در این زمینه دارد و با تسلطی که بر قرآن کریم و انجیل دارد یک بحث تطبیقی را مطرح می‌کند. ۳.۶ - باب ششمافوقای در ادامه سفر به شهر لوس آنجلس که نزدیک‌ترین شهر مرزی فرانسه با اندلس است، می‌رسد. او با یکی دیگر از مسیحیان به مناظره می‌پردازد و با ادله محکم بر تحریف مبانی دینی مسیحیت تاکید می‌کند. بحث‌هایی که پیرامون عشاء ربانی، عیسی ابن الله جالب توجه است. [۳]
رحلة أفوقای الأندلسی، الحجری، ص۵۸ به بعد.
۳.۷ - باب هفتمدر بازگشت به پاریس مسائلی؛ مانند: فواید روزه، کثرت ازدواج در انبیاء و نیز حکمت حرمت شرب خمر مورد بحث واقع شده است. ۳.۸ - باب هشتممطالب این باب را مضمون ده فرمان تشکیل می‌دهد. مطالب و روایاتی نیز درباره بت پرستی آمده است. ۳.۹ - باب نهمبرضیوش از دیگر شهرهای فرانسه است که در حاشیه رود لیگرونی واقع است. او در این شهر نیز در مناظره با دو تن از قسیسین مسیحی با استناد به انجیل به رد اعتقادات آنها می‌پردازد. مباحث بیشتر حول بهشت و نعم بهشتی و هبوط آدم علیه‌السّلام دور می‌زند. مطالبی نیز پیرامون احکام اسلامی؛ مانند: وضو و غسل مطرح می‌شود. ۳.۱۰ - باب دهمپراکندگی جمعیتی یهودیان از مطالب مورد توجه این بخش است که در کشورهای مختلف اندلس، پرتغال و فرانسه به صورت مخفیانه زندگی می‌کرده‌اند. شیوه آنها در دستیابی به ریاست و یافتن جایگاه سیاسی اجتماعی. اختلاط نژادی با مسیحیان بوده است. نویسنده تنها راه مناظره با آنها را استشهاد به تورات می‌داند و با تسلطی که بر تورات دارد به خوبی از عهده شبهات بر می‌آید. او در این باب به عبارتی از تورات: «یدخل الله جن الجنة» اشاره کرده و اثبات می‌کند که جن به معنای احمد و نام مبارک پیامبر اسلام است. همچنین مطالب مفیدی درباره اعتقادات و شبهات یهودیان ذکر کرده و با مطابقت فقراتی از قرآن کریم با تورات به اثبات مدعای خود می‌پردازد. ۳.۱۱ - باب یازدهمآمستردام از دیگر شهرهای فرانسه است که تعداد کشتی‌های آن نویسنده را به اعجاب واداشته است. او تعداد کشتی‌های کوچک و بزرگ آن را شش هزار شمارش کرده است. از معماری خانه‌های آن که از دیگر دیدنی‌های آن بوده و با سنگ‌های منبت و رنگ‌های مختلف تزیین شده نیز به زیبایی یاد می‌کند. دیدار او با یک طبیب که فرق بین معجزات ربانی و شیطانی را نمی‌داند، از مباحث خواندنی این بخش از کتاب است. ۳.۱۲ - باب دوازدهمدر این باب قضیه بازگشت نویسنده به مصر و مباحثات او با یک راهب مسیحی آمده است. [۴]
رحلة أفوقای الأندلسی، الحجری، ص۱۲۰ به بعد.
مسیحیان عیسی را پسر خدا می‌نامند. در نزد یک قسیس انجیلی است که از این انحراف اعتقادی پرده برداشته است که فصولی از آن در این باب ذکر شده است. نویسنده معتقد است، اساس شرک مسیحیان نوشته یوحنا منجیلی است که به تحلیل آن می‌پردازد.۳.۱۳ - باب سیزدهمباب آخر کتاب به ذکر برخی از حوادث طول سفر اختصاص دارد که به یاری خداوند از آنها خلاصی یافته است و از آنها به نعماله ی تعبیر می‌کند. او با اعتقاد به توحید داشته به مطالعه کتب ادیان سهگانه اسلام و مسیحیت و یهودیت پرداخته است. پیش از آغاز سفر او در خواب دیده است که آیاتی از قرآن کریم را قرائت می‌کند. تفسیر این آیات بعدها برایش روشن می‌شود. نگارش کتاب در روز جمعه ۲۱ ربیع الثانی سال ۱۰۴۷ به اتمام رسیده است. ۴ - وضعیت کتابمحقق آن را با یک نسخه خطی مطابقت داده است. در پانوشت صفحات آدرس آیات و روایات و توضیح لغات و اصطلاحات و برخی اختلاف نسخ را تذکر داده است. در انتهای اثر نیز فهارس زیر ذکر شده است: ۱- اعلام ۲- اماکن ۳- طوایف و جماعات ۴- کتب ۵- محتویات. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |