ذکاءالملک محمدحسین فروغیمیرزا محمدحسین متخلص به ادیب و ملقب به فروغی و ذکاءالملک و معروف به میرزافروغی متولد ۱۲۵۵ (ه. ق) از نویسندگان نامور و روشنفکران عصر خود بوده است. ۱ - زندگینامهوی پسر محمدمهدی ارباب‌اصفهانی می‌باشد. محمدمهدی از یهودیان بغداد می‌باشد که بعدها در اصفهان مقیم شدند. [۱]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۳، ص۳۸۵، تهران، زوار، ۱۳۷۳.
روزی در سال ۱۲۹۱ (ه. ق) که ناصرالدین‌شاه به مناسبت طرح بنای باغ عشرت‌آباد چهار درخت در آن‌جا کاشت، محمدحسین قصیده‌ای سرود با این مقطع:شعر ادیب باشد در مدح شاه شاهان چون آفتاب روشن مانند آب جاری شاه این شعر را شنید و او را ملقب به "فروغی" کرد. [۲]
اعتمادالسلطنه، محمد حسن بن علی، تاریخ منتظم ناصری، ص۳۳۶، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۶۷.
بعدها کلمه فروغی لقب و تخلص برای اولاد و اعقاب میرزامحمدحسین نام خانوادگی شد. ۲ - مشاغلمیرزامحمدحسین در جوانی مشغول به تجارت شد و چون متضرر گردید و سرمایه خود را به کلی از دست داد. مدتی در بندر لنگه و جهرم و مدتی نیز در فسا و یزد بود. از یزد به کرمان رفته و در دستگاه محمداسماعیل‌خان حاکم کرمان وارد شد. در زمانی که اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات و دارالترجمه بود. محمدحسین در کار مطبوعات با او همکاری می‌کرد و بعد به مدیری دارالترجمه و مترجم زبان عربی و فرانسه با حقوق ماهی ۴۰ تومان رسید. [۳]
موسوی، محمدمهدی، خاطرات احتشام السلطنه، ص۳۲۹، تهران، زوار، ۱۳۶۶.
محمدحسن‌خان او را در یادداشت‌های خود به عنوان میرزای شخصی یاد می‌کند: «صبح دارالترجمه رفتم از آن‌جا مستقیما با ملیجک اول و میرزا فروغی میرزای خودم و چند نفر دیگر.. [۴]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۳، ص۳۸۶، تهران، زوار، ۱۳۷۳.
». میرزا فروغی به واسطه دوستی و همراهی با میرزا ملکم خان و هم‌فکری و هم مسلکی با او درسال ۱۳۰۸ (ه. ق) دچار دردسر می‌شود. چندی بست‌نشین بود تا به وساطت امین‌السلطان بخشیده شد. [۵]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۳، ص۳۸۵، تهران، زوار، ۱۳۷۳.
۳ - القاب ویمیرزا محمدحسین فروغی در سال ۱۳۱۱ (ه. ق) شهرت و عنوانش میرزامحمدحسین، متخلص به ادیب و ملقب به فروغی شد، در این سال هم خان شد و هم به ذکاءالملک ملقب گردید. [۶]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۳، ص۳۸۸، تهران، زوار، ۱۳۷۳.
۴ - امتیاز روزنامه تربیتوی در سال ۱۳۱۴ (ه. ق) سال اول سلطنت مظفرالدین‌شاه امتیاز روزنامه تربیت را گرفت و موسس و نویسنده آن شد. هر چند که تمام مخارج آن با دولت بود؛ اما بهترین روزنامه آن دوران بود که تا سال ۱۳۲۵ (ه. ق) منتشر می‌شد [۷]
هاشمی، محمد صدر، تاریخ جراید و مجلات ایران، ج۶، ص۱۱۶.
که بسیاری از کتب معروف نیز با همت و نگارش و تصحیح فروغی به چاپ رسید. کتاب‌هایی مثل تاریخ ملل شرق، تاریخ ساسانیان راولینسون، سفر هشتاد روز دور دنیا، عشق و عفت، بوسه عذرا و...۵ - وفاتمیرزا محمدحسین فروغی ذکاءالملک در سال ۱۳۲۵ (ه. ق) در سن ۷۰ سالگی در تهران درگذشت و در ابن‌بابویه به خاک سپرده شد. [۸]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۳، ص۳۸۸، تهران، زوار، ۱۳۷۳.
۶ - فرزندانوی دو فرزند ذکور داشت که یکی محمدعلی فروغی نخست‌وزیر شد و دیگری از مفاخر علمی آینده بود. [۹]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۴۳۸، تهران، نامک، ۱۳۸۶.
۷ - پانویس
۸ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان فروغی» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۳/۲۲. |